Κυριακή 10 Οκτωβρίου 2010

Οι στοχασμοί του Δ. Σολωμού κι ο Κρητικός

Ποια είναι η φεγγαροντυμένη και ποιος ο παράξενος ήχος που ακούει ο ναυαγός;
Γιατί παρουσιάζονται; Με τι, για τι παλεύει ο Κρητικός; Ποιος ο ρόλος του Παραδείσου;
Ποια η βασική ιδέα που θέλει να αισθητοποιήσει και να αναδείξει ο Σολωμός στο έργο αυτό;

Στην αναζήτηση των απαντήσεων αυτών και πολλών άλλων ερωτημάτων
που γεννά η ποιητική αυτή σύνθεση μπορεί να μας βοηθήσει υλικό που αντλούμε
από τους Στοχασμούς του ποιητή.
Οι Στοχασμοί είναι οι σημειώσεις που κρατάει ο Σολωμός,
όταν γράφει τους Ελεύθερους Πολιορκημένους.
Οι οδηγίες που δίνει στον εαυτό του όσο συνθέτει το ποίημά του,
οι κανόνες ποιητικής σύνθεσης, οι επισημάνσεις, οι σκέψεις του, οι «υποδείξεις προς εαυτόν».
Όπως γράφει γι’αυτούς ο Στ. Αλεξίου « Οι Στοχασμοί γενικά
ζητούν να θεμελιώσουν φιλοσοφικά, με επαναλήψεις και διαφορετικούς εκφραστικούς τρόπους την κεντρική ιδέα των «Ελεύθερων Πολιορκημένων»:
υπερνίκηση μιας σειράς δυστυχιών ( πείνα, κίνδυνοι, αρρώστιες, φόνοι, φόβος θανάτου) και,
από την άλλη πλευρά, πειρασμών
( ομορφιά της ζωής και ανάμνηση της περασμένης δόξας)·
όλα τα υπερβαίνει η θέληση των πολιορκημένων,
επιβεβαιώνοντας τη θεία φύση και ελευθερία καθολικά του Ανθρώπου »
Αισθάνεται κανείς, αλήθεια, ότι η κεντρική ιδέα στον Κρητικό έχει πολλά κοινά στοιχεία
μ’ αυτή των Ελεύθερων Πολιορκημένων, όπως τη διατύπωσε παραπάνω ο Στυλιανός Αλεξίου. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι η χρονολόγηση των Στοχασμών τοποθετείται κατά πάσα πιθανότητα κοντά στα χρόνια που ο Σολωμός έγραφε τον Κρητικό ( 1833-4).
Άλλωστε, πολλοί μελετητές επεκτείνουν τους στοχασμούς του Σολωμού
σ’όλα τα έργα της ποιητικής του ωριμότητας.
Στους Στοχασμούς μπορούμε να δούμε τις ποιητικές και φιλοσοφικές του αναζητήσεις,
όπως αυτές συνδέονται με την ιδεαλιστική φιλοσοφία της εποχής του,
και να παρατηρήσουμε την έντονη επιρροή που του ασκούν φιλόσοφοι, όπως ο Schiller ή ο Hegel. Προσεγγίζοντάς τις θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα
τόσο τη σύλληψη της ποιητικής ιδέας του Κρητικού
όσο και τους τρόπους που επιλέγει να την αισθητοποιήσει.

Ενδεικτικά, ας δούμε κάποιους Στοχασμούς αλλά και τη σύνδεσή τους με την ιδεαλιστική φιλοσοφία της εποχής του, καθοδηγημένοι από την ανάλυση που επιχειρεί ο Στ. Αλεξίου.

Προτρέπει ο Σολωμός τον εαυτό του: « Ανάγκη να σκεφτείς βαθιά και με τρόπο συγκεκριμένο και σταθερό ( μια για πάντα) τη φύση της ιδέας, πριν πραγματοποιήσεις το έργο.
Μέσα σ’ αυτό θα ενσαρκωθεί το ουσιωδέστερο και υψηλότερο περιεχόμενο
της αληθινής ανθρώπινης φύσης (…) »
Πώς αντιλαμβάνεται την «αληθινή ανθρώπινη φύση»;
Κατά τον Schiller αληθινή ανθρώπινη φύση είναι η «ωραία εκείνη αρμονία αισθήματος και σκέψης», η οποία «αποτελεί ιδέα, που ποτέ δεν τη φτάνει ολότελα η πραγματικότητα».
Όσο για την ποίηση «δε σημαίνει τίποτ’άλλο παρά
ότι δίνουμε στην ανθρωπότητα
την πληρέστερη δυνατή της έκφραση».
Και για τον Hegel η ιδέα της ομορφιάς θεωρείται ως η «συνένωση του ελλόγου
με το αισθητηριακό και αυτή η συνένωση δηλώνεται ως η αληθής πραγματικότητα»

Αλλού, γράφει για τους πολιορκημένους: «Μείνε σταθερά σ’ αυτή την υψηλή θέση:
Ο πόνος των συνίσταται στο να θυμούνται την προηγούμενη κατάστασή τους,
που ήταν γεμάτη από το καλό της πατρίδας και που τώρα θα τη χάσουν.
Είχαν τα πάντα (…) τώρα αισθάνονται ότι θα χάσουν τα πάντα.
Η πείνα μπαίνει σ’ αυτό τον κύκλο μόνο ως εξωτερική δύναμη,
που κι αυτή την υπερβαίνουν μαζί με όλες τις άλλες.»
Η αντίληψη αυτή, της ανάμνησης της περασμένης ευτυχίας,
και η υπέρβαση των φυσικών εμποδίων που εμφανίζονται για να κάμψουν την ανθρώπινη ύπαρξη συναντιέται και στο Βιργίλιο, το Δάντη, τους ιδεαλιστές φιλοσόφους που διαβάζει ο Σολωμός. Σταθερή σκέψη του ποιητή μας η αντιπαράθεση εναντίων δυνάμεων,
ιδιαίτερα των αντίξοων συνθηκών με τις ηθικές και πνευματικές δυνάμεις του ανθρώπου.
Η αντιπαράθεση αυτή, η προσπάθεια για υπερνίκηση φυσικών εμποδίων
που κάνουν να κάμψουν την ηθική αντίσταση του ήρωα,
δεν είναι διακριτή και στον Κρητικό;

Όμως, για το φιλοσοφικό σχολιασμό των Στοχασμών, ο οποίος δείχνει και τις δυνατές επιρροές που ο Σολωμός δέχεται από τους ιδεαλιστές της εποχής του,
θα τα πούμε σε επόμενη ανάρτηση, με οδηγό τον Κώστα Ανδρουλιδάκη
και τα όσα γράφει στο επίμετρο της ίδιας έκδοσης.
( Διονυσίου Σολωμού Στοχασμοί, φιλ.επιμέλεια ιταλικού κειμένου Massimo Peri, προλεγόμενα – μετάφραση Στυλιανός Αλεξίου, φιλοσοφικός σχολιασμός Κώστας Ανδρουλιδάκης, εκδ. Στιγμή, Αθήνα 1999)
Καλή σας βδομάδα

14 σχόλια:

Νίκος είπε...

Απ' ότι θυμάμαι από το γυμνάσιο πράγματι οι ελεύθεροι πολιορκημένοι έχουν κοινά στοιχεία με τον Κρητικό.Ένα είναι η ίδια η θέληση για ζωή και στα δύο,ο χαμός και οι θυσίες που απαιτούνται για την επίτευξη του σκοπού και η απεγνωσμένοι προσπάθεια των ανθρώπων να σώσουν ότι μπορούν.

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Ο Νίκος έγραψε ένα σχόλιο, το οποίο από παραδρομή διαγράφτηκε.
Είναι το εξής:

" Το βρήκα νομίζω.Αυτός ο στίχος θα μπορούσε στον Κρητικό να είναι η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης που η συνοδεία της με το θεϊκό φως οδηγεί τον Κρητικό στην αλλαγή στάσης ζωής και τον μετακινεί από τον ανταγωνισμό μεταξύ των ανθρώπων στην αγάπη των άλλων ανθρώπων.Έτσι ο ήρωας αναθεώρησε τον τρόπο που έβλεπε τα πράγματα και πλέον διηγείται με μια δόση σαρκασμού ή κριτικής στάσης απέναντι στα γεγονότα που καθόρισαν την ζωή του.(Κ. Μάνεση έπεσα πουθενά μέσα?)"
Νίκος


Απάντηση: Ωραία, Νίκο. Τόσο σ' αυτή την απάντηση, όσο και στο σχόλιο που κάνεις για τη φεγγαροντυμένη, βλέπεις πως σιγά σιγά "μπαίνουμε στο πνεύμα" του Σολωμού. Η φύση, πότε με βία και πότε με ακαταμάχητη γοητεία, αντιμάχεται τον άνθρωπο, τον εμποδίζει να πραγματώσει το στόχο του. Εκεί, σε κάποια οριακή στιγμή, ο μαχόμενος άνθρωπος θα κερδίσει την αυτογνωσία και, πληρώνοντας, βέβαια, βαρύ τίμημα, θα βαδίσει προς την ηθική ολοκλήρωση.

Ολοκληρώνοντας τον Κρητικό στην τάξη, αυτή τη βδομάδα, θα έχουμε την ευκαιρία να τα συζητήσουμε αυτά, να διαβάσουμε και από τις συνολικές θεωρήσεις, να καταλάβουμε καλύτερα.

Ἅ λ ς είπε...

καλη βδομαδα!!!!

(παντως υπαρχει το σχολιο του νικου στην προηγουμενη αναρτηση)

Faery είπε...

Από τα αγαπημένα μου κείμενα εκείνης της χρονιάς..Κάθε ανάρτησή σας και μια μνήμη για μένα. Θετική πλέον.
Και τι δεν θα έδινα για να ξαναγίνω μαθήτρια, έστω και γ' λυκείου.. :(

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Αλς,
Καλή βδομάδα, επίσης!

Ναι, έχεις δίκιο για το σχόλιο. Είχε γίνει ένα μπερδεματάκι..
Το καλό είναι πως με το Νίκο ό,τι και να γίνει μπορούμε να το λύσουμε και προφορικά στο σχολείο ( Κι ας ανήκουμε και σε αντίπαλα κόμματα!)

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Faery,
Πότε πρόλαβες και μετασχημάτισες τις μνήμες σου από αρνητικές σε θετικές; Είδες ο χρόνος;; (" Μόλις είν έτσι δυνατός ο Έρωτας κι ο Χάρος":-) )
Να είσαι καλά.

thras είπε...

Απ' ό,τι βλέπω κύριε Μανεση συνεχίζετε να κάνετε εξαιρετικά το μάθημά σας!! συγχαρητήρια ξανά!!
καλύτερα πάντως τα παιδιά να μεινουν για λίγο καιρό μακριά από τον σολωμό και τον κρητικό. Στη δική μου περίπτωση πέρσι, τον είδα με εντελώς άλλο μάτι στην επανάληψη όταν οι στίχοι του είχαν σχεδόν απομνημονευτεί, οι ιδέες του είχαν ωριμάσει μέσα μου και το σολωμικό "ιδεώδες" ήταν πια προσπελάσιμο με μεγαλύτερη επιείκια. Κι όλα αυτά θέλουν το χρόνο τους..
τσεκάρετε το μπλογκ, θα βρείτε κάτι ενδιαφέρον (πιστεύω) εκεί τόσο για σας όσο και για τους μαθητές.
καλησπέρα!!

PETROS είπε...

[0τ απλωνω του διαβατη ψωμοζητωντας κι ερχεται με δακρυσμενο ματι]εχω ενα μικρο προβληματακι στο "ερχεται με δακρυσμενο ματι"εννοει πως επειδη ειναι ζητιανος και εχει φτασει σε αυτη τη κατασταση προκαλει την λθπηση των αλλων που των βλεπουν????

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Πέτρο,
Κάπως έτσι. Αν μιλήσεις για συμπόνια του άλλου, πιθανώς εκφράζεις καλύτερα αυτό που συμβαίνει.
Θυμήσου πώς το περιγράφει ο Ε. Καψωμένος ( κάπου στις σημειώσεις που σας έχω δώσει υπάρχει):
"(...) βρίσκει τώρα την πλήρωση μέσα στην αγάπη του άλλου κι όχι, όπως πριν, στον εξοντωτικό ανταγωνισμό, που κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες ( αγώνας ελευθερίας) υπήρξε το αξιοκρατικό μοντέλο που καθόριζε το ήθος και τη στάση του."
Το δακρυσμένο μάτι του περαστικού, λοιπόν, στην ουσία είναι η αγάπη του πλησίον, του άλλου, το πλησίασμα των συνανθρώπων που έχει ως βάση του συναισθήματα φιλαλληλίας. Κι είναι κι αυτό στοιχείο που τον βοηθάει να φτάσει στην ηθική του μεταμόρφωση, στον επαναπροσδιορισμό των αξιών της ζωής του.

Τι λες;

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Θρας!
Καλώς, τον παλιόφιλο!!
Με την καλή κουβέντα, πάντα!

Αφήνω τα σολωμικά, μια που για σένα αποτελούν ανάμνηση, και κατευθείαν στο ψητό, που είναι το φιλμάκι σου που είδα από το μπλογκ σου.
Τι να σου πρωτοπώ! Καταπληκτική ιδέα και πολύ καλή καταγραφή. Πράγματι αποδίδει όλα αυτά που (γράφεις ότι) ήθελες και πράγματι θα αποτελεί για σένα και για τους άπειρους όσους περνάνε από τα ίδια μια σημαντική, καταγραμμένη αναφορά.
Θα ήθελα πολύ να το δουν τα παιδιά.
Αρχικά δίνω τη διεύθυνση από 'δω:

http://anemistir.blogspot.com/2010/10/panelladikes-project.html

και θα ήθελα να συζητούσαμε αν θα ήθελες κι εσύ να το βάλουμε στο σχολικό μας μπλογκ. Τα λέμε με μέιλ. Εμένα, πάντως, μ' άρεσε πολύ. ( Και είμαι και δύσκολος...)

Ξεκίνησε η σχολή; Εντυπώσεις;
Οι ...καλές σου τέχνες; Τώρα που έχεις τον καιρό να ασχοληθείς και μ' αυτές;

Λοιπόν, Θράσο, χάρηκα πολύ. Όποτε θες στείλε κάποιο μέιλ για το φιλμάκι.
Φιλιά.

PETROS είπε...

euxaristw polu kurie ta leme aurio!!!

PETROS είπε...

#τον

Νίκος είπε...

Κ. Μάνεση πάντως η Φεγγαροντυμένη έχει πιο έντονο το στοιχείο του έρωτα και της δύναμης του από ότι ο στίχος μόλις έτσι είναι δυνατός ο Έρωτας και ο Χάρος.Επιμένω.Αυτός ο στίχος είναι ένας,η Φεγγαροντυμένη είναι ολόκληρη νοηματική ενότητα.Είμαι απολύτως σίγουρος.

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Νίκο,
Μπορεί. Πάντως η ποσότητα δεν είναι μέτρο. Θα μπορούσες να το δεις ακόμα κι αντίστροφα: Σε ένα στίχο μπορεί να παρουσιάζεται μεγάλη πυκνότητα, οπότε ο στίχος αυτός να έχει μεγάλο ειδικό βάρος.
Αναλογίσου, πάντως, πως στο στίχο 50 ο έρωτας μπαίνει στο ίδιο επίπεδο με τον παραδείσιο, υπερκόσμιο ήχο και συστοιχίζεται με το ίδιο το θάνατο.