Κυριακή 31 Ιανουαρίου 2010

"Μές στους προσφυγικούς συνοικισμούς" Από την ανάγνωση στην ανάλυση


Όπως λέγαμε και στην τάξη, η ανάγνωση στα φαινομενικά "εύκολα" πεζογραφήματα του Ιωάννου πρέπει να γίνεται αργά και προσεκτικά. Εδώ σας δίνονται κάποιες ερωτήσεις, κατά παράγραφο, που θα μας βοηθήσουν αφ'ενός μεν να εστιάσουμε σε καίρια σημεία του κειμένου, αφ' ετέρου να μεταβούμε από την ανάγνωση στην ανάλυση. Μπορείτε, λοιπόν, να είσαστε καλύτερα προετοιμασμένοι για την παράδοση μελετώντας τις.



§ 1: Ποιο το θέμα της;

1. Ποιος ο σκηνικός χώρος και χρόνος;
2. Τι αποτελεί αφόρμηση για το ξετύλιγμα του θέματος;
3. Τι στοιχεία για το αφηγηματ. πρόσωπο μας παρέχονται;
4. Αναζητήστε στοιχεία που φανερώνουν τη βασική του αντίληψη για τους πρόσφυγες.
α) ...β)...


§ 2,3: Ποιο το θέμα τους;

1. Με ποιο τρόπο καταφέρνει να αναφέρει όλες τις ράτσες των προσφύγων της πόλης;
2. Τι θέματα, υπαινικτικά ή όχι, θίγονται με την αναφορά των φυλών;
3. Ποια τα κριτήρια διαφοροποίησης της κάθε ράτσας;
4. Σε ποια σκέψη μάς οδηγεί η τριπλή επανάληψη του ρημ. "μπερδεύω" στην ενότητα;


§ 4, 5: Ποιο το θέμα τους;

1. Σε ποιο χώρο βρισκόμαστε ακόμα; Πώς θεωρείται από τον αφηγητή;
2. Ποιες καταστάσεις προκαλούν έντονα συναισθήματα στον αφηγητή;
3. Ποια τα συναισθήματα που εκλύονται στον αφηγητή;
4. Πώς διακρίνεται η αίσθηση της συνέχειας, του συνανήκειν που νιώθει ο αφηγητής;
5. Ποια χαρακτηριστικά φαίνεται να θεωρεί φορείς αυτής της συνέχειας;
α) ...β) ...

6. Ποια βασική του αντίληψη προκύπτει από την κατάληξη της παραγράφου;
7. Πού μεταφερόμαστε στην παράγραφο 5;
8. Τι νόημα μπορεί να έχει η αναφορά των αρχαίων φυλών-ονομάτων, στην § 5;


§6: Ποιο το θέμα της;

1. Υπάρχει αλλαγή ύφους εδώ;
2. Ποια η βασική αντίληψη που εκφράζεται;



§ 7: Ποιο το θέμα της;

1. Πώς συμπεραίνεται η δύναμη του "αίματος", της κοινής καταγωγής;

§ 8: Ποιο το θέμα της;
1. Ποια η συναισθηματική κατάσταση του αφηγητή;
2. Ποιες οι δυο βασικές παρομοιώσεις και σε ποια αίσθηση/αντίληψη συμβάλλουν; α) ...β)


§ 9: Ποιο το θέμα της;

1. Πώς αντιμετωπίζει και αντιμετωπίζεται από τους άλλους;
2. Ποια ερμηνεία αυτής της στάσης;


§ 10: Ποιο το θέμα της;

1. Με ποια σειρά αξιολογεί την κοινωνική κατάσταση σε σχέση με τη θέση, την καταγωγή των ανθρώπων; α) ...β) ...γ) ...

Παρασκευή 29 Ιανουαρίου 2010

Παρουσιάσεις διηγημάτων του Γ. Ιωάννου. "Τα κελιά", "Τα πασσαλάκια". "Ομίχλη"

Διαβάζω τις παρουσιάσεις που μου δώσατε. Είναι εντυπωσιακό πώς τόσο γρήγορα, με την ανάγνωση ενός μόνο αφηγήματος παραθέτετε πολλά στοιχεία από τα βασικά που θα μας απασχολήσουν κατά την ανάλυση που θα κάνουμε.
Ας δούμε ένα μικρό δείγμα από τα κείμενά σας
και σιγά σιγά θα αναρτήσουμε κι άλλα.

1) Η Κατερίνα Πολυμέρου για το αφήγημα "Τα κελιά",

από τη συλλογή του 1964 "Για ένα φιλότιμο", την ίδια δηλαδή που περιλαμβάνει και το "Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς":

" Το αφήγημα αυτό αναφέρεται στα κελιά. Εντύπωση προκαλεί πως αλλάζει τόσο εύκολα το περιεχόμενό του, κρατώντας, ωστόσο, μία λέξη κλειδί, "τα κελιά".

Ο αφηγητής χωρίζει το διήγημα σε τρεις υποενότητες. Στην πρώτη αναφέρεται στο κελί μιας φυλακής και πως το άτομο είναι ήρεμο εκεί, μακριά από τα επικριτικά σχόλια των άλλων ανθρώπων. Η δεύτερη υποενότητα αναφέρεται στα κελιά του στρατού και συγκεκριμένα στους κοιτώνες. Περιγράφει πώς ζουν οι φαντάροι εκεί σ' αυτές τις βρομερές και άθλιες συνθήκες. Στην τρίτη, καθώς κλείνει, υποενότητα, φαντάζεται το δικό του κελί, δηλαδή ένα μέρος στο οποίο θα μπορεί να βρει τη γαλήνη που χρειάζεται, μακριά απ' όλους, παρά μόνο με τον εαυτό του.

Ο αφηγητής φωτίζει περισσότερο τη λέξη "κλειδί", είναι περίεργος, ωστόσο, ο τρόπος που αλλάζει το περιεχόμενο του κειμένου αλλά συνάμα τόσο ενδιαφέρων και μυστηριώδης που κεντρίζει αμέσως την προσοχή του αναγνώστη. Η γλώσσα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί δημοτική, απλή, με πλούσιο λεξιλόγιο. Γενικά, το πεζό αυτό διακρίνεται για ένα βαθύτερο νόημα και ενώ φαίνεται απλό είναι πολύ μεγάλο και βαθυστόχαστο".


2) Η Σταυρούλα Πανούση για το αφήγημα

"Τα πασσαλάκια",


από την ίδια συλλογή.
( Απόσπασμα από την εκτεταμένη παρουσίασή της
- Σταυρούλα, δείξε κατανόηση..
:-) ):
"Ένα κείμενο ζωντανό, προσιτό και κατανοητό σε όλους. Μας μεταφέρει κατευθείαν στο χώρο που διαδραματίζονται τα γεγονότα, σε ένα δάσος μιας παραμεθόριας περιοχής, ακαθόριστο μεν, τόσο παραστατικά αποτυπωμένο δε.

Το θέμα: Ο θάνατος ενός φαντάρου από νάρκη, ένα συνηθισμένο φαινόμενο για την εποχή, το οποίο όμως μας δίνεται από τη σκοπιά ενός συντρόφου του, του πρωταγωνιστή - αφηγητή, ο οποίος βιώνει την απώλειά του. Επικρατεί το μελαγχολικό συναίσθημα, το οποίο όμως δεν εκφράζεται έντονα, με θρήνο και σπαραγμό, με φωνές και ακρότητες, αλλά συγκρατημένα, "εσωτερικά", με τις σκέψεις του αφηγητή αλλά και "εξωτερικά", με τον τρόπο που εκδηλώνει ο αφηγητής τον πόνο του για το χαμό του φίλου του.

Με μια γλώσσα που χαρακτηρίζεται από λιτότητα, σαφήνεια, απλοϊκότητα και με ύφος απλό, καθημερινό, σαφές, με μικρές κοφτές προτάσεις και την κυριαρχία των ρημάτων, ο αφηγητής-πρωταγωνιστής ξεδιπλώνει συνειρμικά τις σκέψεις του, τα συναισθήματά του, τα βιώματά του. Όλα αυτά όμως χωρίς συναισθηματικές εξάρσεις, έντονο λυρισμό, αλλά απλά, συγκρατημένα, μετριασμένα. Αν και γράφει συνειρμικά , όλα τοποθετούνται σχεδιασμένα και μελετημένα".

3) Και ο Γιώργος Μπέμπης, για το
"Ομίχλη",


ένα αφήγημα από τη συλλογή του 1974 "Η μόνη κληρονομιά":
" Η ομίχλη, ένα απλό και συνηθισμένο φυσικό φαινόμενο για τους πιο πολλούς ανθρώπους, είναι κάτι ξεχωριστό για τον αφηγητή. Η επίδραση της ομίχλης είναι καταλυτική για τον ψυχισμό του. Είναι ένας άνθρωπος ευαίσθητος και συναισθηματικός. Νιώθει τη φύση και το περιβάλλον κομμάτι του εαυτού του.
Εξαρτημένος από το παρελθόν και δεμένος με τις αναμνήσεις του, διαβαίνει τα μονοπάτια της μνήμης για να του χαρίσουν ευτυχία. Θυμάται το παρελθόν του και ψάχνει ανάμεσα στις σκιές να βρει γνώριμα κι αγαπημένα πρόσωπα. Φοβάται το θάνατο, τρομάζει με την ιδέα της φθοράς, αλλά δε διστάζει να συναντήσει αγαπημένους του που έχουν πια χαθεί. Πολλά απ' αυτά που έζησε βρίσκονται απωθημένα στα βάθη της ψυχής του και φροντίζει να τα κρατάει κλεισμένα.
Όμως μέσα στην πυκνή ομίχλη νιώθει ασφαλής και αφήνει όσα στριμώχνονται ασφυκτικά στο υποσυνείδητό του να δουν το φως της αλήθειας. Όλα αυτά τα βιώνει μέσα σε μια πόλη που αφήνεται στους καθημερινούς ρυθμούς του σύγχρονου πολιτισμού, σε μια πόλη με τραμ, φώτα και κίνηση, συνθήκες που δεν είναι εύκολο να τις υπερβεί κανείς και ονειροπολώντας να αφεθεί στην αγκαλιά της φύσης".

Από Δευτέρα θα ξεκινήσουμε εμείς το "Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς". Μέχρι τότε μπορείτε, όπως είπαμε, 1) να διαβάσετε στη σελίδα 245 και 376-80 για τα χαρακτηριστικά του έργου του Γ. Ιωάννου ( και παρατηρήστε και πόσα ήδη τα αναφέρατε στις παρουσιάσεις σας) και 2) να διαβάσετε και τα άλλα διηγήματα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας, ώστε να έχετε αποκτήσει μια αρκετά ικανοποιητική εικόνα για την ατμόσφαιρα των έργων του Ιωάννου.
Καλό σαββατοκύριακο.

Τρίτη 26 Ιανουαρίου 2010

Διδάσκοντας Ιωάννου. Γράμμα σε συνάδελφο

η ανάρτηση αφιερώνεται στη Σ.Δ,
που διδάσκει και που νοιάζεται


Κάθεσαι και προετοιμάζεις τη διδασκαλία των κειμένων του Ιωάννου. Οι μαθητές έχουν στη διάθεσή τους λίγες σχολικές ώρες να διαβάσουν τα κείμενά του, να γνωρίσουν γι' αυτόν, για το γράψιμό του, να τον καταλάβουν, να τον αισθανθούν. Μας προσφέρονται +/- 4 ώρες για τα δύο κείμενά του. Και το καλοκαίρι θα κληθούν να γράψουν δοκίμια πάνω σ' αυτόν και το έργο του.
Αστείο.
Οι κριτικές μελέτες που διαβάζεις - και τα σπαράγματά τους στις σελίδες του σχολικού βιβλίου - βρίθουν επισημάνσεων που προϋποθέτουν βαθιά γνώση του έργου του συγγραφέα. " Το εξωτερικό σκηνικό κατά κανόνα συνοδεύεται από την εσωτερική του περιπλάνηση στο χώρο της ατομικής και συλλογικής μνήμης". "Θρυμματίζεται η χρονική και αφηγηματική αλληλουχία του κειμένου".
Πώς να αντιληφθείς αυτές τις παρατηρήσεις, όταν στην ουσία δεν ξέρεις τον Ιωάννου; Και αντίστροφα, πόσο εύκολο να τα πεις και μόνος σου, όταν ο Ιωάννου έχει γίνει, μέσα από τις αναγνώσεις των ολοζώντανων αφηγήσεών του, οικείος σου, "δικός" σου;
Καταλαβαίνεις πόσο αναγκαίο είναι να πλησιάσουν τα παιδιά τα κείμενά του, να διαβάσουν λίγο, να θυμηθούν ότι τα "εξεταζόμενα κείμενα", ότι "η ύλη" δεν είναι τίποτ' άλλο παρά τέχνη, τέχνη που στο χυμό της γεννιόμαστε πιο νέοι, όπως λέει κι ο ποιητής. Βρίσκεσαι ήδη κοντά στην τρέλα: Χρειάζεται τόλμη για να πείσεις τους τελειόφοιτους που επιλέγουν κατεύθυνση όπου διδάσκεται η λογοτεχνία να διαβάσουν λογοτεχνία! Λογοτεχνία που δεν είναι στην ύλη.
Αλλά που είναι συγγραφέα που είναι στην ύλη. Κι όμως. Χρειάζεται να κάμψεις τις αντιστάσεις τους, για να το κάνουν. Αντιστέκονται να πιστέψουν ότι μπορούν διαθέτοντας λίγο απ' τον ανύπαρκτο χρόνο τους να διαβάσουν ένα λογοτεχνικό βιβλίο έχοντας ταυτόχρονα μεγάλο όφελος στις εξετάσεις τους.

Η πρώτη εργασία στην τάξη, στην ενότητα του Ιωάννου, ήταν να διαβάσει ο καθένας ένα διαφορετικό αφήγημά του [δόθηκαν φωτοτυπημένα] και να συντάξει μια μικρή παρουσίασή του. Εκεί, μαζί με την κριτική παρουσίαση του κάθε παιδιού, θα περνούσαν σιγά σιγά τα πρώτα δυνατά χαρακτηριστικά του συγγραφέα. Η Θεσσαλονίκη, οι πρόσφυγες, τα παιδικά χρόνια, η κατοχή, η περιπλάνηση, η βιωματικότητα, το πρώτο αφηγηματικό πρόσωπο, η γλώσσα, η εξομολόγηση…

Έτσι έγινε. Σήμερα, στο Γ2θεωρ ( μόνο, γιατί στο Γ1 είχαμε καβγάδες..) διαβάσαμε με ηρεμία τις παρουσιάσεις μας, μιλήσαμε τις πρώτες μας εντυπώσεις, αρχίσαμε σιγά σιγά να βλέπουμε το πορτρέτο του θεσσαλονικιού συγγραφέα. ( Αν μ' άκουγε να τον λέω θεσσαλονικιό, θα με επέπληττε!). Κάποιοι διάβασαν περισσότερα από ένα διηγήματα ( από τα εκτός ύλης πάντα). Κάποιοι ζήτησαν το βιβλίο. Τέλειωσα το μάθημα με την πίστη ότι αρχίζουμε και πατάμε σταθερά στα έργα, ότι η κατανόηση κι οι αναλύσεις μας που θ' ακολουθήσουν θα πορευτούν σε ομαλό δρόμο.

Οι κριτικές αναλύσεις τώρα μπορούν να ακουμπήσουν πάνω στις δικές μας παρατηρήσεις, εντυπώσεις. Τώρα εύκολα καταλαβαίνουμε και αναγνωρίζουμε ότι, π.χ, " οι μινιατούρες αυτές της καθημερινότητας αντλούν τη δύναμη και την αξία τους από την προσωπική θέρμη, την ακρίβεια και το εξομολογητικό κλίμα (…)" Είναι ήδη και δική μας παρατήρηση. Η ανάλυση απλώς μας δίνει τα λόγια. Μας δανείζει την περιεκτική έκφραση.


Αξίζει, λοιπόν, τον κόπο, σκέφτομαι. Ας μη φοβόμαστε. Ας μην ενεργούμε με την τρομοκρατία του ανύπαρκτου χρόνου των υποψηφίων. Ας δείξουμε στα παιδιά πως γνωρίζοντας τους συγγραφείς που εξετάζονται, απλούστατα, γράφουν καλύτερα και στις εξετάσεις τους. Ας βρούμε ένα τρόπο να εντάξουν την ανάγνωση της λογοτεχνίας όχι μόνο στη διαδικασία των εξετάσεων, αλλά εκεί που της αξίζει:στη σφαίρα της απόλαυσης.
Δέκα λεπτά χρειάζονται να διαβάσεις ένα αφήγημα του Ιωάννου. Σ' ένα διάλειμμα. Στο λεωφορείο. Με το πρωινό. Στο κρεβάτι. Παντού. Όπως.
Στο κάτω κάτω η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι σαν τον έρωτα, όπως λέει κι ο Πενάκ. Ποτέ δεν αναρωτιέσαι αν θα βρεις χρόνο να ερωτευτείς.
ΥΓ. Τις μούντζες τις πολλές, στις φωτογραφίες,
δες τις με χιούμορ και στωικότητα:
μπορεί και να είναι των μαθητών μας... :-)

Δευτέρα 25 Ιανουαρίου 2010

Γιώργος Ιωάννου.Ερωτήσεις για την εισαγωγή και τα συνοδευτικά κείμενα


Κάποιες βοηθητικές ερωτήσεις απόψε, για να μπορέσετε ευκολότερα να εστιάσετε σε σημεία της εισαγωγής του Γιώργου Ιωάννου ( σελ. 243 - 245 ) και στα συνοδευτικά κείμενα ( σελ. 376 - 380). Τις απορίες που θα σας δημιουργήσει η ανάγνωση θα τις κουβεντιάσουμε στην τάξη ή από τα σχόλια της ανάρτησης.

σελ. 245
1. Από πού αντλεί το υλικό με το οποίο καταρτίζει το θεματολόγιό του ο Γ. Ιωάννου;
2. Ποια άλλα στοιχεία τροφοδοτούν τα κείμενά του;
3. Τι καταγράφει σε σχέση με το χώρο και πώς λειτουργεί το εξωτερικό σκηνικό στο έργο του; 4. Ποια στοιχεία τον οδηγούν σε νέους τρόπους οργάνωσης του αφηγηματικού υλικού;
5. τι θέση έχου ο κεντρικός μύθος, τα πρόσωπα και η χρονική αλληλουχία στο έργο του;
6. Ποια η στάση του αναγνώστη απέναντι στο έργο του;

σελ. 376-7. Α. Βιστωνίτης
1.Ποιος ο χώρος και ο χρόνος των αφηγημάτων του Ιωάννου και
τι ακριβώς είναι;
2. Από τι αντλούν τη δύναμη και την αξία τους;
3. Τι είδους λογοτεχνία κάνει ο Ιωάννου και τι αποτελεί η μνήμη στο έργο του;
4. Πώς είναι ο αφηγητής και πώς η αφήγηση;
5. Ποιο είναι το κυρίαρχο στοιχείο στα έργα του Ιωάννου και τι αποτελεί το πλαίσιό του;
6. Πού έγκειται η συμβολή του λογοτεχνικού έργου του Γιώργου Ιωάννου;


σ. 377-8. Μ. Μερακλής, Α. Κοτζιάς, Β. Διοσκουρίδης
8. Πού τοποθετεί τα ατομικά περιστατικά που αφηγείται ο Ιωάννου;
9. Σε ποια χαρακτηριστικά του έργου του Ιωάννου αναφέρεται ο Α. Κοτζιάς;
10. Ποια άλλα χαρακτηριστικά προσθέτει ο Β. Διοσκουρίδης;

σελ. 378. Γ. Αράγης
11. Πώς χειρίζεται τον αφηγηματικό χρόνο ο Ιωάννου;

σελ. 379. Τ. Καζαντζής
12. Πώς είναι η Θεσσαλονίκη που αναδύεται μέσα από το έργο του Γ. Ιωάννου;

σελ. 379-80 Β. Διοσκουρίδης
13. Ποιοι οι τρόποι με τους οποίους απλώνει το λόγο του ο Ιωάννου;
14. Πώς εννοεί ο Β. Διοσκουρίδης το "εσώστροφο" στοιχείο της πεζογραφίας του
Ιωάννου;

Παρασκευή 22 Ιανουαρίου 2010

Αντικλείδια για τα "Αντικλείδια", του Γιώργη Παυλόπουλου.


ΤΑ ΑΝΤΙΚΛΕΙΔΙΑ
Η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή.
Πολλοί κοιτάζουν μέσα χωρίς να βλέπουν
τίποτα και προσπερνούνε. Όμως μερικοί
κάτι βλέπουν, το μάτι τους αρπάζει κάτι
και μαγεμένοι πηγαίνουνε να μπουν.
Η πόρτα τότε κλείνει. Χτυπάνε μα κανείς
δεν τους ανοίγει. Ψάχνουνε για το κλειδί.
Κανείς δεν ξέρει ποιος το έχει. Ακόμη
και τη ζωή τους κάποτε χαλάνε μάταια
γυρεύοντας το μυστικό να την ανοίξουν.
Φτιάχνουν αντικλείδια. Προσπαθούν.
Η πόρτα δεν ανοίγει πια. Δεν άνοιξε ποτέ
για όσους μπόρεσαν να ιδούν στο βάθος.
Ίσως τα ποιήματα που γράφτηκαν
από τότε που υπάρχει ο κόσμος
είναι μια ατέλειωτη αρμαθιά αντικλείδια
για ν' ανοίξουμε την πόρτα της Ποίησης.
Μα η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή.


(Τα αντικλείδια)

Διαβάζοντας τα "Αντικλείδια" του Παυλόπουλου συλλογιζόμαστε: τι κρύβει αυτή η πόρτα που μοιάζει ανοιχτή αλλά δεν αφήνει κανένα να δρασκελίσει;Τι υπάρχει πίσω της, που ασκεί τόση γοητεία; Τι είναι αυτό που οι ποιητές από καταβολής του κόσμου αναζητούν και, σύμφωνα με τον ποιητή, δε θα το βρουν ποτέ; Και τα αντικλείδια; Τι καταφέρνουν;Τι ξεκλειδώνουν αυτά;
Αν κι οι ερμηνείες αποτελούν, όπως κι ο ίδιος ο Παυλόπουλος δέχεται, προσωπικές προσεγγίσεις που δεν μπορούν να διεκδικούν την απόλυτη αλήθεια, ας διαβάσουμε τι δήλωνε σε μια συνέντευξή του στη Λ.Σ. Αρμυριώτη, δυο χρόνια πριν ( περ. Ύφος, 7.1.08). Μέσα από τις απαντήσεις του θα μπορέσουμε να καταλάβουμε πολύ καλύτερα τη σκέψη του σε σχέση με τις έννοιες και τα θέματα τα οποία τον απασχολούν στο ποίημά του "Αντικλείδια". Ας δούμε, λοιπόν, κάποια αποσπάσματα:

Στην εισήγηση σας κατά την έναρξη της προς τιμήν σας ποιητικής βραδιάς, αναφερθήκατε μεταξύ άλλων και σε ορισμένα λόγια -εν είδη αποφθέγματος- μεγάλων ποιητών, όπως στο "η Ποίηση είναι ταυτόσημη με την Αλήθεια ". Είπατε πως η Αλήθεια είναι το ζητούμενο, σε κάθε περίπτωση. Αυτό λοιπόν ψάχνει κανείς να βρει; την κρυμμένη αλήθεια;

—Σίγουρα, πέρα απ' τη γοητεία της ποίησης, είναι η Αλήθεια -δηλαδή δεν τελειώνει η ποίηση με το να μας μαγέψει απλώς.
-Να μας μαγέψει σαν λεκτικό κατασκεύασμα, σαν εικόνα;
—Σαν αισθητική έκφραση. Πέρα απ' αυτό η Ποίηση αναζητά την Αλήθεια. Αυτό κυρίως θέλει να εκφράσει.

-Φαίνεται καθαρά στο ποίημα σας "τα Αντικλείδια". Εκεί λοιπόν λέτε -απ' ό,τι καταλαβαίνω- ότι δεν υπάρχουν αντικλείδια, οι πόρτες είναι ανοιχτές. Όμως υπαινίσσεσθε στο ποίημα, ότι ο ποιητής λειτουργεί σαν ένα αντικλείδι, διότι βλέπει την κρυμμένη αλήθεια στα πράγματα.


—Είναι κι αυτό μια εκδοχή για την πρόσληψη του ποιήματος. Το ποίημα αυτό προσφέρεται για πολλές εκδοχές και όσες περισσότερες είναι αυτές, τόσο πιο καλό είναι το ποίημα. Εγώ ποτέ δεν αναλύω. Αφήνω την περαιτέρω έρευνα για τον αναγνώστη. […] Οι εκδοχές αφορούν στον αναγνώστη. Κάθε ένας, μπορεί να έχει τη δική του εκδοχή, να το προσεγγίσει με τη δική του συγκίνηση, γι αυτό οι αναλύσεις των ποιημάτων δεν ευστοχούν πάντοτε, δεν μπορείς να πεις, αυτό λέει αυτό το ποίημα.
[…]
Σουρεαλιστική -είναι λίγο- η ποίηση σας;

—Καθόλου! (με αγανάκτηση)
[…]
Εσείς το θεωρείτε επιτυχία σαν γράφων, αν ταυτισθεί ο αναγνώστης και ζήσει την ίδια συγκίνηση που ζήσατε και σεις; Toυ το εύχεστε;

—Ξέρετε στην τέχνη προσπαθούμε να αποσβήσουμε τον εαυτό μας, το πρόσωπο μας, δεν πρέπει καν να φαίνεται. Να σας πω κάτι απλό. Αν καθίσω και γράψω μια προσωπική μου ιστορία -ας πούμε μια ερωτική απογοήτευση- εκατομμύρια ερωτικές απογοητεύσεις, ποιον ενδιαφέρει αυτό; Όμως αν γράψω μ' έναν τέτοιο τρόπο που ο αναγνώστης να πει: "σα να το 'χω ζήσει αυτό, σα να είναι δική μου υπόθεση..." το καταλάβατε; Πρέπει να σβήσουμε το πρόσωπο μας μεσ' στο έργο μας. Μόνο τότε μπορούμε να φτιάξουμε κάτι. Αν καθίσουμε και χτυπιόμαστε και κλαίμε με τα προσωπικά μας συναισθήματα δεν πρόκειται να φτιάξουμε τίποτα.

-Ποιες είναι οι παράμετροι; Τι πρέπει να έχει ένα ποίημα για να πάψει να λέγεται προσωπικό; Πως να είναι;
—Δεν μπορώ να διδάξω την ποίηση. Δεν ξέρω τι είναι η ποίηση, κι αυτό εκφράζω με "Τα αντικλείδια" κλπ. Δεν υπάρχει ορισμός της ποίησης.


[…]

Εν πάση περιπτώσει να χρησιμοποιήσω πάλι τη λέξη αντικλείδι. Να πω ότι η ποίηση είναι το "αντικλείδι" -για να αναφερθώ στο ποίημα σας- για την κατανόηση του κόσμου;

—Έχω ξαναπεί πως μέσα στην ποίηση υπάρχει η αυθεντική ιστορία του κόσμου, η μη παραχαραγμένη ιστορία, διότι η αυθεντική ιστορία δεν έχει γραφτεί ακόμα -αν εξαιρέσουμε τον Θουκυδίδη. Αλλά η ποίηση τα λέει όλα και οι εποχές έχουν σωθεί μέσα απ' την ποίηση, αλλά και η ουσία των πραγμάτων, και η μνήμη των πραγμάτων, και τα πάντα υπάρχουν μέσα στην παγκόσμια ποίηση που έχει γραφτεί.
[…]

Και ποιος είναι τώρα ο ρόλος του ποιητή; Ο ποιητής πρέπει να έχει πράγματα να εμπνέεται. Σε μια τέτοια κοινωνία που δεν είναι ωραία;
—O ποιητής δεν μπορεί ν' ανατρέψει τίποτα. Απλώς γράφει τα ποιήματα του. Δεν μπορεί να ανατρέψει τα πράγματα του κόσμου. Αυτό έχει φανεί μέσα στους αιώνες. Εάν ανέτρεπε η ποίηση αυτά που δεν είναι καλά για τον άνθρωπο, δηλ. ο πόλεμος, μετά την Ιλιάδα δεν έπρεπε να γίνεται πόλεμος. Ο Όμηρος μας είπε τη φρίκη του πολέμου, τα πάθη των ανθρώπων μέσ' στον πόλεμο, όλα αυτά μας τα είπε, αλλά ο άνθρωπος δεν έβαλε μυαλό. -Επίσης χρειάζεται πίστη. Αν δεν πιστεύεις στον κόσμο, στο αύριο, γιατί ν' ασχολείσαι; -O ποιητής είναι αφοσιωμένος στη ζωή. Είτε η ζωή είναι έτσι ή αλλιώς, είναι αφοσιωμένος. Διότι είναι πλάσμα αγάπης ο ποιητής. Δεν μπορεί να γράψει αν δεν αγαπήσει τη Φύση, τους Συνανθρώπους του, τη Ζωή την ίδια. Τα ποιήματα δεν γράφονται με μίσος. Μπορεί να εκφράσουν το μίσος πολλές φορές, αλλά δεν γράφονται με μίσος αλλά με αγάπη και με πίστη στον άνθρωπο.

[…]

-Mπορεί η Ποίηση να γίνει ο καταλύτης που θα οδηγήσει και τον γράφοντα αλλά και τον αναγνώστη, στη Λύτρωση απ' τις αγωνίες και τα ερωτήματα;

—Δεν ξέρω αν οι αναγνώστες μπορούν να λυτρωθούν, αλλά μπορούν να συγκινηθούν και να μαγευτούν και να προσεγγίσουν μια Αλήθεια μέσα από έναν ποιητή. Οι ποιητές είναι δυστυχισμένα πλάσματα που παλεύουν μέρα νύχτα να εκφράσουν το ανέκφραστο και το πιο δύσκολο.

Αν θέλετε, θα μπορούσατε να ξεχωρίσετε από τη συνέντευξη τις φράσεις που φωτίζουν σημεία του ποιήματος.
Καλό σας σαββατοκύριακο

Τετάρτη 20 Ιανουαρίου 2010

Ο Αναγνωστάκης για την κατοχή, τον εμφύλιο, τους ποιητές.

Από μια συνομιλία που είχε ο Μανόλης Αναγνωστάκης με τον Αντώνη Φωστιέρη και το Θανάση Νιάρχο, η οποία δημοσιεύεται στο περιοδικό "Λέξη", τ. 186, οκτ-δεκ. 2005, σταχυολογώ κάποια σημεία όπου ο ποιητής αναφέρεται στα δύσκολα χρόνια της κατοχής και του εμφυλίου, καθώς και στον τρόπο με τον οποίο αυτά επιδρούσαν στις συνειδήσεις. Μπορούμε διαβάζοντάς τον να καταλάβουμε ευκρινέστερα πώς ο ίδιος προσλαμβάνει τα μηνύματα εκείνης της εποχής, πώς τα επεξεργάζεται, κι έτσι να προσεγγίσουμε ευκολότερα τη στάση που εκφράζει στο ποίημά του "Στον Νίκο Ε…1949"

Δηλώνει, λοιπόν, ο Αναγνωστάκης:
[…]
" Πιστεύω, και δεν είναι η πρώτη φορά που το λέω, πως δεν έχει γραφτεί ή μάλλον δεν έχει εικονογραφηθεί με κάθε εκφραστικόν μέσο η ιστορία της περιόδου 1946-1950 και λίγο μετά. Δεν πρόκειται μόνο για τα γεγονότα που κι αυτά κηλιδώνονται, ωραιοποιούνται ή ξαναπλάθονται με τα σημερινά μέτρα - όσο το κλίμα, η ατμόσφαιρα, η καθημερινότητα που είναι πράγματα "άπιαστα" και για τον πιο ευσυνείδητο, αλλά μεταγενέστερο μελετητή ή ιστορικό.Πιστεύω πως η περίοδος του εμφύλιου στην Ελλάδα υπήρξε η πιο σκληρή, η πιο τραγική, η πιο άγρια, θα πρόσθετα και πολλά άλλα επίθετα ακόμη, όπως ταπεινωτική ή ανέντιμη μέσα σ' όλη τη νεοελληνική ιστορία. Μ' όλη τη δραματικότητά της η κατοχή ήταν και μια εποχή έξαρσης, ανάτασης, ελπίδας. Τα ανθρωπάκια έγιναν ξαφνικά Άνθρωποι, ο μικρός κι ανώνυμος τεντώθηκε στα όρια του μεγαλείου. Στην περίοδο του εμφύλιου οι άνθρωποι εκβιάστηκαν να γίνουν ανθρωπάκια, οι μεγάλοι να σκύψουν, να ταπεινωθούν, να τσακίσουν, να γίνουν ανώνυμος πολτός.

Αν στην κατοχή, εμείς οι τότε νέοι αποκτήσαμε συνείδηση της ανθρωπιάς, στα κατοπινά χρόνια υποχρεωθήκαμε να πιούμε ως τον πάτο το δηλητήριο της απανθρωπίας. Στην κατοχή το χαμόγελο δεν έλειψε από τα χείλη, το ανέκδοτο έπαιρνε και έδινε, οι αναμνήσεις μας σήμερα μπλέκονται με πικρές νοσταλγίες και ήχους από ακκορντεόν. Κανείς δεν αποπειράθηκε - γιατί δεν μπορεί - να μιλήσει με χιούμορ για τα χρόνια του 1946 - 1950. Η κατοχή είναι ένας πολύχρωμος πίνακας όπου το μαύρο δένει παράδοξα αρμονικά με το κόκκινο, με το γαλάζιο, με όλα τα χρώματα της ίριδας. Το χρώμα του εμφύλιου είναι το μαύρο, ένα απέραντο απ' άκρη σ' άκρη μαύρο κι η μνήμη δεν μπορεί να ρίξει πουθενά μια ευφρόσυνη ματιά.



[…]
Από ιστορική και γραμματολογική άποψη, όλοι οι ποιητές της γενιάς αυτής, αν ψάξεις κάτω από την επιφάνεια, θα βρεις ότι άλλος υπαινικτικά, άλλος πιο ανοιχτά, άλλος "ενσυνείδητα", άλλος διαισθητικά, εξέφρασαν - θέλοντας και μη θέλοντας - οδυνηρά βιώματα και καταστάσεις που υπήρχαν ή διαμορφώνονονταν αλλά που είτε ήσαν ακόμα πρόωρα προς γενική παραδοχή, είτε από πολιτική άποψη θεωρούνταν ασύμφορο να ομολογηθούν και που παρερμηνεύτηκαν εσκεμμένα ή μη, από καλή πίστη ή από στυγνή σκοπιμότητα, σαν μορφές ηττοπάθειας, έλλειψης πίστης, συμβιβασμών και αντιδραστικότητας ακόμα. Υπάρχουν ποιητές που εξέφρασαν τις επιπτώσεις μιας ήττας ( που δεν είναι βέβαια απλά "στρατιωτική"), που συνειδητοποίησαν πρώιμα μια πραγματικότητα, που "προφήτεψαν" ακόμη ό,τι έμελλε να συμβεί - αλλά που οι ίδιοι δεν υπήρξαν "ηττημένοι", ούτε πολύ περισσότερο εγκατέλειψαν τον αγώνα ( στην πιο πλατια΄και ανθρώπινη ουσία του).Πιστεύω, πάλι θα πω, πως η ποίηση της περιόδου εκείνης, ή για την περίοδο εκείνη, είναι, σα ντοκουμέντο μια από τις συγκλονιστικότερες μαρτυρίες, - να τολμήσω να το πω;- σε παγκόσμιο επίπεδο




[…]
- ΄Ενας στίχος σας λέει:"Αυτοί που θα μιλούσανε πέθαναν όλοι νέοι". Όταν τον γράφατε είχατε συγκεκριμένους ανθρώπους στο μυαλό σας ή ήταν μια γενική αίσθηση διαμαρτυρίας για τους θανάτους που είχαν προηγηθεί;
- Φυσικά είχα στο μυαλό μου και συγκεκριμένους ανθρώπους αλλά ταυτόχρονα ήθελα να εκφράσω μια γενικότερη αίσθηση του χαμού των πιο εκλεκτών παιδιών της στρατιάς της κατοχής, της αντίστασης, του εμφυλίου, που εξοντώθηκαν όχι μόνο φυσικά αλλά και ηθικά και πολιτικά και, κυρίως, ανθρώπινα.
ΣΗΜ. Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες είναι του Κώστα Μπαλάφα
και προέρχονται από τον παγκόσμιο ιστό

Δευτέρα 18 Ιανουαρίου 2010

Εγγονόπουλος, Αναγνωστάκης, ερωτήσεις ΚΕΕ


Λίγες οι ερωτήσεις που δίνει το ΚΕΕ για τα ποιήματα του Εγγονόπουλου και του Αναγνωστάκη. Ίσως γι' αυτό θέλουν και περισσότερη προσοχή. Μελετήστε τις και επιλέξτε να ασκηθείτε σε κάποιες απ' αυτές. Απαντήσεις, κατά τα συνηθισμένα: Ή στα σχόλια, ή με mail, ή στην τάξη.

Νίκος Εγγονόπουλος: Ποίηση 1948

2.1. Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραμματολογικά στοιχεία:

1. Ο Ν. Εγγονόπουλος έχει θητεύσει, ως γνωστόν, στον Υπερρεαλισμό. Θεωρείτε ότι αυτή η θητεία βρίσκει έκφραση στο συγκεκριμένο ποίημα; Να απαντήσετε σε αναφορά με το περιεχόμενο και τη μορφή του ποιήματος.

2.2. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευσης μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκφραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):
1. Ποια στοιχεία της ποιητικής γραφής υποστηρίζουν το χαμηλόφωνο και εξομολογητικό ύφος του ποιήματος;
2. «Είναι ως αν να γράφονταν.... »: Να αναλύσετε την παρομοίωση και να σχολιάσετε το ρόλο της στη δομή του ποιήματος.
3. Να αναφερθείτε στον στίχο: «(και πότε - άλλωστε - δεν ήσαν;)». Τι νομίζετε ότι υποδηλώνει η τοποθέτησή του μέσα σε παρένθεση;

2.3. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

1. Γιατί η εποχή του εμφύλιου σπαραγμού αναστέλλει την ποιητική δημιουργία;
2. Κι άλλα παρόμοια: Ποιες μπορεί να είναι, κατά τη γνώμη σας, οι συναφείς με την ποίηση ενασχολήσεις;
3. Ποια επίδραση έχει στο έργο του ποιητή η ζοφερή πραγματικότητα του Εμφυλίου; Πώς την κρίνετε;
4. Σε ποια σημεία του ποιήματος εκφράζεται εναργέστερα η θλίψη του ποιητή;


Μανόλης Αναγνωστάκης: Στον Νίκο Ε… 1949


2.1. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευσης μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκφραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

1. Έχει επισημανθεί ότι η ποίηση του Μ. Αναγνωστάκη χαρακτηρίζεται από το χαμηλόφωνο, εξομολογητικό τόνο και τη ζεστή ανθρωπιά του προφορικού λόγου. Να επιβεβαιώσετε αυτή την κρίση σε αναφορά με το εξεταζόμενο ποίημα.
2. Το ποίημα αποτελεί στο σύνολό του μια εικόνα της εποχής του Εμφυλίου. Ποιες επί μέρους εικόνες τη συνθέτουν;
3. Το ποίημα, αν και απηχεί την τραγική πραγματικότητα της εποχής που γράφτηκε, εντούτοις δε χαρακτηρίζεται από μελοδραματισμό. Με ποιο τρόπο κράτησε το μέτρο ο ποιητής;
4. Να σχολιάσετε τη μορφή του ποιήματος: Στιχουργική, στίξη, διάκενα κ.λ.π. Τι επιδιώκει ο ποιητής με τις συγκεκριμένες επιλογές του;

2.3. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

1. Σε ποια σημεία του ποιήματος προβάλλεται το κλίμα θανάτου; Να τα σχολιάσετε.
2. «Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες»: Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η συνυποδήλωση αυτής της παρομοίωσης;
3. «Όταν το φως λιγοστεύει / Τα ξημερώματα»: Ποια νοηματική αντίθεση υπάρχει στους στίχους και πώς την ερμηνεύετε;
4. Σε ποιον απευθύνει, κατά τη γνώμη σας, ο ποιητής την ερώτηση του τελευταίου στίχου; Γιατί την τοποθετεί μέσα σε παρένθεση;

Παρασκευή 15 Ιανουαρίου 2010

Ένα τραγούδι και ένα παράλληλο κείμενο


Πώς το λέει ο Καβάφης;
"Και μες στην τέχνη πάλι,
ξεκουράζομαι από την δούλεψή της"

Ας το κάνουμε κάπως έτσι κι εμείς σήμερα, σαββατοκύριακο έρχεται.
Ας κάνουμε την άσκηση του παράλληλου για το ποίημα του Εγγονόπουλου "Ποίηση 1948", την άσκηση που προτείνει το
ΚΕΕ και που βασίζεται στο ποίημα του

Μίλτου Σαχτούρη
"Ο στρατιώτης ποιητής":

Δεν έχω γράψει ποιήματα
μέσα σε κρότους
μέσα σε κρότους
κύλησε η ζωή μου.

Την μιαν ημέρα έτρεμα,
την άλλην ανατρίχιαζα
μέσα στο φόβο,
μέσα στο φόβο
πέρασε η ζωή μου.
Δεν έχω γράψει ποιήματα,
δεν έχω γράψει ποιήματα,
μόνο σταυρούς
σε μνήματα
καρφώνω.
Η ερώτηση που καλείστε να απαντήσετε είναι: " Να συγκρίνετε την επίδραση της εποχής στην ποιητική λειτουργία, όπως εκφράζεται στο παραπάνω ποίημα και στο ποίημα του Εγγονόπουλου".

Το καλύτερο απ' όλα, όμως, είναι να το ακούσουμε μελοποιημένο. Όχι από την πιο γνωστή έκδοση, σε μουσική του Γιάννη Σπανού κι ερμηνεία του Κώστα Καράλη. Αλλά από μία αρκετά πρόσφατη μελοποίηση (2006) της Μαρίας Βουμβάκη, που συμπεριλαμβάνεται στο CD της "Το τερραίν του Παραδείσου", στο οποίο συναντάει κανείς πολύ ενδιαφέρουσες μελοποιήσεις ελλήνων ποιητών.

Λοιπόν, ακούστε το:


Πώς σας φάνηκε;

Τετάρτη 13 Ιανουαρίου 2010

Για την πολιτική ηθική του Νίκου Εγγονόπουλου


Στο άρθρο της "Νίκος Εγγονόπουλος και πολιτική ηθική", στο περιοδικό Περίπλους, (τ.50), η Ελισάβετ Κεφαλληνού εξετάζει την πολιτική ηθική του Ν. Εγγονόπουλου, διατρέχοντας όλη τη διαδρομή της ποιητικής του δημιουργίας. Από το άρθρο αυτό παραθέτουμε εδώ αποσπάσματα που μπορούν να φωτίσουν την ανάλυση του ποιήματος "Ποίηση 1948" και να κάνουν πιο εύκολα κατανοητή την πολιτική στάση του ποιητή, όπως εκδηλώνεται στη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία.

" (...)Είναι γεγονός ότι η μεγάλη μεταβατική περίοδος, που διήνυε η ανθρωπότητα σταθερά από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, είχε ήδη αρχίσει να πραγματοποιείται σταδιακά πριν το πόλεμο, στοιχείο που διαφαίνεται καθαρά στην ποίηση του Νίκου Εγγονόπουλου, από τις πρώτες ποιητικές του συλλογές, όπου το ανατρεπτικό πνεύμα και το απαράμιλλο ύφος διακατέχει το έργο του μέσα στην εποχή της μεταξικής δικτατορίας. Το ποίημα "Μπολιβάρ", γράφεται υπό διαφορετικές ιστορικές συγκυρίες και αντιπροσωπεύει ως σήμερα την πεμπτουσία της ποιητικής του γραφής. Ο Εγγονόπουλος διαπλάθει εκεί έναν νέο ύμνο για την ελευθερία όπου με επικολυρικό κυρίως ύφος υμνεί το πνεύμα της συνειδησιακής ελευθερίας και της αντίστασης, ενώ θέτει ερωτήματα για την καθολικότερη μοίρα της ανθρωπότητας.



Μετά το "Μπολιβάρ" [1942] ο ποιητής συνέχισε το έργο του με το ίδιο πνεύμα ανατρεπτικότητας, η οποία διαποτιζόταν, ωστόσο, από το όραμα ενός ευαίσθητου στοχασμού που εκφράστηκε στη γλώσσα του υπερρεαλισμού. Η γλώσσα του υπερρεαλισμού είναι από τη φύση της ανατρεπτική και επαναστατική, δηλώνει την αέναη επανάσταση και ενεργεί ώστε να επιφέρει μια "κρίση συνείδησης". Έτσι την εποχή αυτή η υπερρεαλιστική γραφή του Εγγονόπουλου δίνει έκφραση στον αγώνα εναντίον της επιβολής κάθε καταπίεσης και επιστρέφει, μετά τον "Μπολιβάρ", στο πρώιμο υπερρεαλιστικό του ύφος με σκοπό να δηλώσει με τρόπο κωδικοποιημένο για τα πολιτικά τεκταινόμενα της εποχής. Η γραφή αυτή θεωρήθηκε απαραίτητη τη μεταπολεμική και μετεμφυλιακή εποχή, όχι μόνο για να σκιαγραφήσει το περιβάλλον, τις ιστορικές συνθήκες και την κοινωνική, τραγική πραγματικότητα, αλλά για να δηλώσει το χάος και τον κατακερματισμό των συνειδήσεων, όπως αυτές διαμορφώθηκαν τη συγκεκριμένη αυτή εποχή.
(…)
Ο Εγγονόπουλους, είναι γνωστό πλέον, υπήρξε αντισυμβατικός τόσο στη ζωή, όσο και στην τέχνη εφόσον τον χαρακτήριζε μια έντονη αντίθεση προς τους αποδεκτούς και συμβατικούς κανόνες, η οποία εκδηλώθηκε και εκφράστηκε πειστικά σε όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής του σταδιοδρομίας, τόσο ως ποιητή όσο και ως ζωγράφου. Βέβαια δεν συμμετείχε ενεργά στη διεξαγωγή του ένοπλου αντιστασιακού αγώνα, αλλά η στάση του απέναντι στις πολιτικοκοινωνικές καταστάσεις μπορεί να θεωρηθεί, μέσω της τέχνης, ως μαρτυρία μιας παθητικής αντίστασης στην οποία αναγνωρίζεται ο έμμεσος αντίκτυπος της ιστορικής στιγμής. Ο Νίκος Εγγονόπουλος, εξάλλου, σύμφωνα με μαρτυρία της Λένας Εγγονοπούλου, ήταν ο πρώτος που υιοθέτησε και καθιέρωσε στη λογοτεχνία τη λέξη "εμφύλιος" για τον ένοπλο αγώνα μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων ομάδων, την ίδια στιγμή που όλοι γύρω του μιλούσαν για "ανταρτοπόλεμο" και "συμμοριτοπόλεμο", στοιχείο, βέβαια, που σηματοδοτεί και την πολιτική του θέση.
(…)
Το αποκορύφωμα της ευαισθησίας, της αποδοκιμασίας, και της αυτοσυνειδησίας, στοιχεία που δηλώνουν ακόμα μια φορά τη πολιτική ηθική του Νίκου Εγγονόπουλου, αποτελεί το ποίημα "Ποίηση 1948", όπου σημειώνει την αδυναμία του να εκφράσει με λόγια την τραγωδία που ξετυλίγεται γύρω του και έτσι παραβολικά εξομοιώνει τη διαδικασία της ποιητικής γραφής με τη διαδικασία γραφής αγγελτηρίων θανάτου.



Τούτη εποχή

του εμφύλιου σπαραγμού
δεν είναι εποχή
για ποίηση
και άλλα παρόμοια:
σαν πάει κάτι
να
γραφή
είναι
ως να
γραφόταν
από την άλλη μεριά
αγγελτηρίων
θανάτου

γι' αυτό και
τα ποιήματά μου
είν' τόσο πικραμένα
(και πότε — άλλοτε — δεν ήταν)
κι είναι
— προ πάντων —
και
τόσο
λίγα.

Η μείωση της ποιητικής παραγωγής σε ώρες κρίσιμες και τραγικές για τον ελληνισμό, υπήρξε αντίληψη ζωής για τον Νίκο Εγγονόπουλο".

Κυριακή 10 Ιανουαρίου 2010

"Μόνο γιατί μ' αγάπησες", Μ. Πολυδούρη. Έλεγχος γραμματολογικής και ερμηνευτικής επεξεργασίας



Δεν τραγουδώ, παρά γιατί μ' αγάπησες
στα περασμένα χρόνια.
Και σε ήλιο, σε καλοκαιριού προμάντεμα
και σε βροχή, σε χιόνια,
δεν τραγουδώ παρά γιατί μ' αγάπησες.

Μόνο γιατί με κράτησες στα χέρια σου
μια νύχτα και με φίλησες στο στόμα,
μόνο γι' αυτό είμαι ωραία σαν κρίνο ολάνοιχτο
κι έχω ένα ρίγος στην ψυχή μου ακόμα,
μόνο γιατί με κράτησες στα χέρια σου.

Μόνο γιατί τα μάτια σου με κύτταξαν
με την ψυχή στο βλέμμα,
περήφανα στολίστηκα το υπέρτατο
της ύπαρξής μου στέμμα,
μόνο γιατί τα μάτια σου με κύτταξαν.

Μόνο γιατί μ' αγάπησες γεννήθηκα
γι' αυτό η ζωή μου εδόθη
στην άχαρη ζωή την ανεκπλήρωτη
μένα η ζωή πληρώθη.
Μόνο γιατί μ' αγάπησες γεννήθηκα.

Μονάχα γιατί τόσο ωραία μ' αγάπησες
έζησα, να πληθαίνω
τα ονείρατά σου, ωραίε, που βασίλεψες
κι έτσι γλυκά πεθαίνω
μονάχα γιατί τόσο ωραία μ' αγάπησες.
(Οι τρίλιες που σβήνουν, 1928)

Τον έλεγχο γραμματολογικής και ερμηνευτικής επεξεργασίας του ποιήματος της Πολυδούρη δε θα τον κάνουμε στην τάξη. Παραθέτουμε εδώ τις ερωτήσεις, ώστε να έχετε τη δυνατότητα να τον κάνετε όποτε θέλετε ( να τον κάνετε, όμως, και χωρίς να ανοίξετε τις σημειώσεις σας!).
Απαντήστε, λοιπόν, με τη μεγαλύτερη δυνατή συντομία στις παρακάτω ερωτήσεις:


1. Σύμφωνα με το σχολικό βιβλίο, πότε η ποίηση της Μ.Π έχει λόγο ύπαρξης;
2. Με ποια φράση η ίδια η Μ.Π , σε ένα από τα τελευταία της ποιήματα, ομολογεί το είδος της σχέσης της με την ποίηση;
3. Από τι χαρακτηρίζεται η ποίηση της Μ.Π, σύμφωνα με το σχολικό εγχειρίδιο;
4. Με τι μοιάζουν τα ποιήματα της Μ.Π, κατά τον ποιητή Κ. Στεργιόπουλο;
5. Για ποιους λόγους, κατά τον Κ.Στεργιόπουλο, μοιάζουν να γράφονται τα ποιήματα της Μ.Π;
6. Στην τεχνική του ποιήματος, ποιες εναλλαγές συμβάλλουν στην ανάδειξη του συναισθήματος της αγάπης;
7. Σημειώστε μια συνεκδοχή.
8. Σημειώστε ένα υπερβατό.
9. Αναφέρετε δύο παραδείγματα χασμωδιών του ποιήματος.
10. Αναφέρετε τρία στοιχεία που συμβάλλουν στη μουσικότητα του ποιήματος.


11. Αναφέρετε ένα διασκελισμό.
12. Σημειώστε δύο στίχους όπου αναφέρεται η επίδραση του έρωτα στην ποιήτρια.
13. Τι συνέχει το ποίημα κι αποτελεί "τον ιστό" του;
14. Αναφέρετε ένα στοιχείο ενδεικτικό του γεγονότος ότι το πρόσωπο στο οποίο απευθύνεται η ποιήτρια δεν υπάρχει πια.
15. Αναφέρετε δύο θέματα χαρακτηριστικά της νεορομαντικής σχολής.
16. Απαντήστε με ένα "ναι" ή" όχι": Οι επαναλήψεις συντελούν στη μουσικότητα του ποιήματος;
17. Απαντήστε με ένα "ναι" ή "όχι": Το μέτρο είναι τροχαϊκό;
18. Σύμφωνα με το σχολικό βιβλίο, ποιος βρίσκει δικαίωση στην αγάπη στο ποίημα αυτό;
19. Αναφέρετε δύο χαρακτηριστικά της ποίησης της Μ.Π.
20. Πότε, σε σχέση με το θάνατο του Καρυωτάκη, γράφει η Μ.Π αυτό το ποίημα;

Παρασκευή 8 Ιανουαρίου 2010

Ίχνη της ποιητικής πτυχής του Νίκου Εγγονόπουλου

Αργώ

Ο ίδιος δήλωνε επαγγελματίας ζωγράφος. Δε φαινόταν μάλιστα ιδιαίτερα πρόθυμος να αναφερθεί στην εν γένει ποιητική του δραστηριότητα, που θεωρούσε «ζήτημα εντελώς προσωπικό», ούτε και ενδιαφερόταν τόσο να δει τα ποιήματά του δημοσιευμένα.

Ποιήματα, βέβαια, γράφει και μάλιστα οι ποιητικές του συλλογές εκτείνονται σε ένα διάστημα σαράντα χρόνων ( 1938 - 1978)· και μάλιστα πιστεύει στην ποιότητα της γραφής του: "Δεν μπορεί ένας άνθρωπος που ξεκούρασε την ψυχή του ανάμεσα στα χρώματα και στις συνθέσεις να μην μπορεί να γράψει για το μεράκι του μερικούς στίχους όπου θα είναι, όπως στα χρώματα, οι λέξεις σοφά συντεθειμένες" · και μάλιστα διαθέτοντας βάθος γνώσης της ποίησης· και μάλιστα του απονέμεται "Α΄βραβείο κρατικής ποιήσεως", το 1958, χωρίς να έχει από πουθενά υποστήριξη.

Ο όρκος των Φιλικών

Παρηγοριά και αναψυχή του προσφέρει η ποίηση: " Αν η ζωή μου είναι αφιερωμένη στη ζωγραφική και στην ποίηση, είναι γιατί η ζωγραφική και η ποίησις με παρηγορούν και με διασκεδάζουν. Έτσι και τότε, παρ’ όλη την απογοήτευσή μου, εξακολουθούσα ανελλιπώς να ζωγραφίζω, «να γράφω» ποιήματα."

Ας τον διαβάσουμε να κάνει έναν απολογισμό των ποιητικών αναφορών και οφειλών του: "Ο πρώτος ποιητής που μ' επηρέασε ήταν ο Σολωμός, που παιδιόθεν μου τον γνώρισαν, για άλλους βέβαια λόγους. Εγώ όμως τον είδα πολύ λίγο ως εθνικό ποιητή. Μ' επηρέασε πολύ κι ο Μπωντλαίρ, ένας αγνός ποιητής, μ' αυτή την τάση προς την αγάπη, προς το όνειρο. Στο μάθημα της γερμανικής ανακάλυψα ένα πολύ μεγάλο ποιητή, τον Χαίλντερλιν, νεώτερο αδελφό του Διονυσίου Σολωμού, μ' αυτά τα γερμανικά νεφελώματα μέσα του, αν και δε μ' αρέσουν οι Γερμανοί και αποφεύγω να τους διαβάζω. Επίσης, δίπλα σ' αυτούς τους μεγάλους δασκάλους, θα προσθέσω και τον Τουρκαλβανό Χατζή-Σεχρέτ. Όταν διάβασα την Αληπασιάδα του, είπα πως αυτό είναι το ars poetica το ελληνικό. Λέει ο Χατζή - Σεχρέτ: "Με πιάνει η ζούρλα κι ο ζεβντάς μία γραφή ν' αρχίσω". Αποπέμπει την ψυχρή λογική, στηρίζεται στηρίζεται στην έλλειψη λογικής και επικαλείται τον έρωτα, τη φαντασία. Τι είναι λογική; Σήμερα υπάρχουμε αύριο δε θα υπάρχουμε. Η μόνη λογική είναι ότι κάποτε δε θα υπάρχουμε. "Και μου μαυρίζει ο ντουνιάς κι αράδα παλαβώνω" λέει ο Χατζή-Σεχρέτ. Όλα τα άλλα είναι παραλογισμός. Κατηγορούν τον υπερρεαλισμό ότι δεν έχει σχέση με τη ζωή, ότι είναι ασυνάρτητος. Μα η ζωή είναι συναρτημένη; Ασυνάρτητη δεν είναι κι αυτή;


Βέβαια δε σταμάτησα σ' αυτούς τους μεγάλους ( Σολωμός, Χαίλντερλιν, Μπωντλαίρ, Χατζή - Σεχρέτ), αλλά κι ο Μαλλαρμέ με γοήτευσε ένα καιρό. "Οι Γάλλοι ξέρουν να προσδίνουν στα στιγμιαία μια αιωνιότητα", έλεγε ο Γκαίτε. Αλλά πρέπει να πω ότι πέρα απ' αυτούς τους δασκάλους με δίδαξαν πολλά ο Απολλιναίρ, ο Λωτρεαμόν, ο Καρυωτάκης, ο Καβάφης, ο Εμπειρίκος. Όλοι αυτοί μού ομόρφηναν το νυχτερινό μου ουρανό, μού έκαναν τη νύχτα μέρα"
( "Συνομιλία")

Στο μικρό ποίημα της φετινής μας ύλης, αν διακρίναμε κάποια επιρροή απ' όλους αυτούς τους ποιητές που αναφέρει ο Νίκος Εγγονόπουλος, ίσως θα μιλούσαμε γι' αυτή του Καβάφη - αλλά γι' αυτό σε επόμενη ανάρτηση.

Δευτέρα 4 Ιανουαρίου 2010

Από το 5ο Λύκειο Βύρωνα με αγάπη


Ένα πρωτοχρονιάτικο δωράκι μάς ήρθε από την πολύ καλή συνάδελφο Πολίνα Μοίρα, του 5ου Λυκείου Βύρωνα. Ευγενικά και απλόχερα μάς πρόσφερε ένα ποίημα του
Edgar Allan Poe,
σε μετάφραση Κ. Παπαδάκη, για παράλληλη ανάγνωση με το
"Μόνο γιατί μ' αγάπησες", της Μαρίας Πολυδούρη.
Απολαύστε το και, αν θέλετε, γράψτε μια εργασία παράλληλου κειμένου συγκρίνοντας τα δύο ποιήματα σε σχέση με το θέμα τους.
Την ευχαριστούμε θερμά και της ευχόμαστε τα καλύτερα για την ίδια και τους τυχερούς μαθητές της.



Edgar Allan Poe " Annabel Lee"

Ήταν χρόνια και χρόνια πολύ παλιά, ένα Βασίλειο στην ακτή,

Όπου ζούσε μια κόρη που ίσως έχετε ακουστά
Με το όνομα Άνναμπελ Μ
Κι αυτή η κόρη δεν είχε άλλη σκέψη Απ' το να την αγαπώ και να μ' αγαπά κι αυτή.
Ήταν παιδί και ήμουν παιδί Στο Βασίλειο στην ακτή,
Μα η αγάπη μας ήτανε πάνω από αγάπη Εγώ και η Άνναμπελ Λη
Με μία αγάπη που γι' αυτήν τα ουράνια Σεραφείμ Ζήλευαν εμένα κι αυτή.
Κι αυτός είν' ο λόγος που, πριν καιρό Στο Βασίλειο στην ακτή
Ένας άνεμος φύσηξε απ' της νύχτας το σύννεφο Παγώνοντας την Άνναμπελ Μ.
Έτσι ήρθαν οι ευγενείς συγγενείς της Και την πήραν για πάντα μαζί,
Να την κλείσουνε μες σε μια κρύπτη Στο Βασίλειο στην ακτή.
Οι άγγελοι, όχι τόσο ευτυχείς Φθονούσαν εμένα κι αυτή
Ναι! Αυτός είν' ο λόγος (όπως όλοι ξέρουν, Στο Βασίλειο στην ακτή)
Που ο άνεμος ήρθε απ' το σύννεφο, πάγωσε
Και σκότωσε την Άνναμπελ Λη.
Μα η αγάπη μας ήταν πιο δυνατή απ' αυτό Που νιώθανε μεγάλοι πολλοί
Που νιώθανε όλοι οι σοφοί
Κι ούτε οι άγγελοι ψηλά στον ουρανό Ούτε οι δαίμονες σ' ωκεανό Βαθύ
Μπορούν να χωρίσουν την ψυχή μου απ' την ψυχή της όμορφης Άνναμπελ Μ.
Τι το φεγγάρι όταν Βγαίνει μ' όνειρα όλο με ραίνει Της όμορφης Άνναμπελ Λη
Κι αν τ' αστέρια κρυφτούν φωτεινά θα φανούν Τα μάτια της Άνναμπελ Λη
Κι έτσι στην παλίρροια, ξαπλώνω μαζί
Με την αγάπη, αγάπη μου, γυναίκα και ζωή
Στην κρύπτη τnς εκεί στην ακτή
Στον τάφο της πλάι στην ακτή.
(μτφρ. Κ. Παπαδάκης)

Κυριακή 3 Ιανουαρίου 2010

Καλή χρονιά!

Παιδιά, καλή χρονιά!
Τι λέτε; Αρκετά δεν καθήσαμε; Να ξεκινάμε σιγά σιγά;

Αλεξάνδρεια

Μέχρι να ανοίξουν τα σχολεία σκέφτομαι να σας ανεβάσω από 'δω 2-3 εργασίες, κυρίως σε παράλληλα κείμενα, ώστε όποιος θέλει να κάνει μια μικρή εξάσκηση.

Για σήμερα, πάντως, και για να υποδεχόμαστε ψύχραιμα και χαλαρά τον καινούριο χρόνο, σας "περνάω" ένα άρθρο που διάβαζα στην Καθημερινή, στις διακοπές. Αναφέρεται στα 11α Καβάφεια που διοργανώθηκαν -πού αλλού;- στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου από πολλούς ελληνικούς και αιγυπτιακούς φορείς.
Και διαβάζοντας το άρθρο, θα μπορέσετε να θυμηθείτε αυτό που κουβεντιάζαμε στην τάξη για την αποδοχή της καβαφικής ποίησης παγκοσμίως. Το πώς δηλαδή αυτή ταξιδεύει με ούριο άνεμο μέσα στα χρόνια και σ' όλα τα λιμάνια της γης:


Με πηγή έμπνευσης την ποίηση Καβάφη
Η μεγάλη απήχηση του έργου του σε Ευρώπη και ΗΠΑ τονίστηκε στα φετινά 11α Καβάφεια που έγιναν στην Αλεξάνδρεια
Της Ελεανας Kολοβου

Το σπίτι του Καβάφη

«Πρωτοδιάβασα Καβάφη στα αραβικά, μαθητής ακόμη. Δεν φανταζόμουν ποτέ πως θα ερχόταν μια μέρα που θα κατάφερνα να ικανοποιήσω μία από τις επιθυμίες του, να βοηθήσω τους Αραβες να γνωρίσουν την ελληνική λογοτεχνία και τους Ελληνες την αραβική». Ο Αιγύπτιος Σαμουήλ Μπισάρα ξεκινάει την ομιλία του λαχανιασμένος -άφησε για λίγο τον θάλαμο διερμηνείας για να πάρει τον λόγο- και σπεύδει να μας συστήσει τον «δικό του» Καβάφη, όπως τον γνώρισε μεταφράζοντάς τον στίχο-στίχο. Στη μικρή αίθουσα συνεδρίων της εντυπωσιακής Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας τα 11α Καβάφεια έχουν περάσει ήδη στα δύσκολα: στην ηλιόλουστη γενέτειρα του ποιητή έχουν προσκληθεί προσωπικότητες από έξι χώρες της Ευρώπης και από την Αίγυπτο για να απαντήσουν σε ένα, αλλά «φλέγον» ερώτημα: Σήμερα που η αναγνωσιμότητα της ποίησης φθίνει παγκοσμίως, ποια είναι η θέση που διατηρεί το έργο του Αλεξανδρινού;

στην είσοδο

Η αλήθεια είναι πως δεν κρατούσαμε μεγάλο καλάθι. Στη δική μας συνείδηση ο Κωνσταντίνος Καβάφης θα είναι πάντα ένας εκ των κορυφαίων ποιητών μας -αν όχι ο κορυφαίος- και οι στίχοι του θα πλουτίζουν τον λόγο μας, αλλά στην Ιταλία, την Ισπανία, την Ελβετία, τη Ρωσία, τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία; Ποια απήχηση έχει εκεί; Να που έρχονται εκπλήξεις: «Στην Ισπανία τα τελευταία σαράντα χρόνια έχουν κυκλοφορήσει περισσότερες από εκατό εκδόσεις για τον Καβάφη. Και μιλάμε για εκδόσεις ζωντανές: πωλούνται κάθε χρόνο τουλάχιστον 5.000 αντίτυπα», μας λέει με ένα πλατύ χαμόγελο ο Βικέντιος Γκονζάλεθ Φερνάντεθ, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγα.

Καβαφογενή ποιήματα
«Ο Καβάφης είναι με σιγουριά ο πιο πολυμεταφρασμένος Ελληνας ποιητής στην Ιταλία», σημειώνει η καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης, Μαρία Πάολα Μινούτσι και συμπληρώνει: «Οι σπουδαιότεροι, μάλιστα, Ιταλοί ποιητές και πεζογράφοι έχουν γράψει κριτικές για το έργο του. Παράπονο μάλλον πρέπει να εκφράσω εγώ, διότι οι Ελληνες δεν γνωρίζετε κανέναν τους!».
Η μεταφράστρια Ζντράβκα Μιχαήλοβα μας δίνει και μια άλλη πτυχή της επίδρασης της ποίησής του, στη Βουλγαρία αυτή τη φορά: «Μελετώντας κανείς το έργο των Βούλγαρων ποιητών, θα ανακαλύψει πως τα καβαφογενή ποιήματα αφθονούν». Αυτά είναι τα ποιήματα που έχουν ως πηγή έμπνευσης εκείνα του Καβάφη, περιλαμβάνουν στίχους του, είτε του έχουν αφιερωθεί. «Επιβεβαιώνεται έτσι αυτό που ο ίδιος ο ποιητής είχε πει, μιλώντας για τον εαυτό του σε τρίτο πρόσωπο: “Ο Καβάφης είναι ποιητής υπερμοντέρνος, ποιητής των μελλουσών γενεών”», συμπεραίνει η Μιχαήλοβα.

ανεβαίνοντας στο 2ο όροφο

Οσο περνάει η ώρα, τα δεδομένα εξακολουθούν να είναι ενθαρρυντικά: Η Σόνια Ιλίνσκαγια (ομότιμη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) με το γνωστό πλούσιο έργο της πάνω στον Καβάφη, προσθέτει πως το όνομα του Καβάφη είναι πασίγνωστο στη Ρωσία, αρχής γενομένης από το 1967 - οπότε δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά ποίημά του σε ρωσικό περιοδικό, σε μετάφραση της ίδιας- και αναφέρεται και στις νέες εκδόσεις που βρίσκονται στα σκαριά. Οπως, άλλωστε, και στη Ρουμανία, σύμφωνα με την Ελενα Λάζαρ, μεταφράστρια και πρόεδρο του εκδοτικού οίκου «Ομόνοια».


Οσο για την Ελβετία, μπορεί ο Καβάφης να μην έχει επηρεάσει το έργο των ποιητών της χώρας, αλλά «ο μέσος Ελβετός αναγνώστης έχει υπόψη το έργο του, το οποίο κυκλοφορεί σε πλήθος εκδόσεων, καλών, αλλά και τσέπης», μας λέει η Μάρθα Βασιλειάδη, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης. Κι αν σκεφτεί κανείς και τις δύο νέες εκδόσεις του Καβάφη στα αγγλικά από τον Ντάνιελ Μέντελσον - έργο που ο μεταφραστής δούλευε επί μία δεκαετία και κυκλοφόρησε τον περασμένο Απρίλιο- η ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη μοιάζει να αφορά τον κόσμο, 76 χρόνια μετά τον θάνατό του. Αυτές οι αμερικανικές εκδόσεις φιγουράρουν μάλιστα στη λίστα των βιβλίων της χρονιάς του περιοδικού «New Yorker», που δημοσιεύθηκε πριν από λίγες μέρες.
Η πόρτα του διαμερίσματος

Πόλη φετίχ
Και για τους ανθρώπους που ζωντανεύουν την ποίηση του Καβάφη στις πατρίδες τους -αλλά και για τους θαυμαστές του- η πόλη της Αλεξάνδρειας, η μοναδική αγαπημένη του ποιητή, αποτελεί κάτι σχεδόν σαν φετίχ. «Ηταν όνειρο ζωής για μένα να έρθω στην Αλεξάνδρεια», λέει χαμηλότονα η Μινούτσι, ενώ έχει πια βραδιάσει και κατευθυνόμαστε προς το νούμερο 4 της οδού Σαρμ Ελ Σέιχ. Εδώ είναι το σπίτι - μουσείο του Καβάφη, το μέρος με το οποίο ο ποιητής ταύτισε τη ζωή του από το 1907 έως τον θάνατό του, το 1933. Πλήθος από τα ποιήματα που γράφτηκαν σε κάποια από τις γωνιές του ακούγονται απόψε από τους συνέδρους, στις δικές τους γλώσσες.

Οι τόποι μέσα στους στίχους -Αλεξάνδρεια, Ιθάκη, Θερμοπύλες- είναι το «λυσάρι» μας, αλλά δεν μπορούμε να μη σταθούμε στα ελληνικά και στην Κατερίνα Χέλμη: κάτω από το φως των κεριών, στο γραφείο του Καβάφη η ηθοποιός ερμηνεύει το «Οσο μπορείς» και το «Επέστρεφε» και συγκινεί χωρίς προσπάθεια. Από το διαμέρισμα της οδού Λέψιους, κατά την εποχή του -και σύντομα οδού «Κ. Π. Καβάφη» - στο κέντρο της γοητευτικά παρηκμασμένης Αλεξάνδρειας, οι στίχοι του Καβάφη ταξίδεψαν σε όλο τον κόσμο. Και με τη βοήθεια των φίλων του θα καταφέρουν να συνεχίσουν το ταξίδι τους για πολύ καιρό ακόμα."

Καλή σας χρονιά και πάλι,
καλά διαβάσματα,
χωρίς άγχος,
με πείσμα,
με όρεξη,
με αγάπη για τη γνώση.