Οι στοχασμοί του Δ. Σολωμού κι ο Κρητικός

Ποια είναι η φεγγαροντυμένη και ποιος ο παράξενος ήχος που ακούει ο ναυαγός;

Γιατί παρουσιάζονται; Με τι, για τι παλεύει ο Κρητικός; Ποιος ο ρόλος του Παραδείσου;

Ποια η βασική ιδέα που θέλει να αισθητοποιήσει και να αναδείξει ο Σολωμός στο έργο αυτό;

Στην αναζήτηση των απαντήσεων αυτών και πολλών άλλων ερωτημάτων

που γεννά η ποιητική αυτή σύνθεση μπορεί να μας βοηθήσει υλικό που αντλούμε

από τους Στοχασμούς του ποιητή.
Οι Στοχασμοί είναι οι σημειώσεις που κρατάει ο Σολωμός,

όταν γράφει τους Ελεύθερους Πολιορκημένους.

Οι οδηγίες που δίνει στον εαυτό του όσο συνθέτει το ποίημά του,

οι κανόνες ποιητικής σύνθεσης, οι επισημάνσεις, οι σκέψεις του, οι «υποδείξεις προς εαυτόν».
Όπως γράφει γι’αυτούς ο Στ. Αλεξίου « Οι Στοχασμοί γενικά

ζητούν να θεμελιώσουν φιλοσοφικά, με επαναλήψεις και διαφορετικούς εκφραστικούς τρόπους την κεντρική ιδέα των «Ελεύθερων Πολιορκημένων»:

υπερνίκηση μιας σειράς δυστυχιών ( πείνα, κίνδυνοι, αρρώστιες, φόνοι, φόβος θανάτου) και,

από την άλλη πλευρά, πειρασμών
( ομορφιά της ζωής και ανάμνηση της περασμένης δόξας)·

όλα τα υπερβαίνει η θέληση των πολιορκημένων,

επιβεβαιώνοντας τη θεία φύση και ελευθερία καθολικά του Ανθρώπου »

Αισθάνεται κανείς, αλήθεια, ότι η κεντρική ιδέα στον Κρητικό έχει πολλά κοινά στοιχεία

μ’ αυτή των Ελεύθερων Πολιορκημένων, όπως τη διατύπωσε παραπάνω ο Στυλιανός Αλεξίου. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι η χρονολόγηση των Στοχασμών τοποθετείται κατά πάσα πιθανότητα κοντά στα χρόνια που ο Σολωμός έγραφε τον Κρητικό ( 1833-4).

Άλλωστε, πολλοί μελετητές επεκτείνουν τους στοχασμούς του Σολωμού

σ’όλα τα έργα της ποιητικής του ωριμότητας.

Στους Στοχασμούς μπορούμε να δούμε τις ποιητικές και φιλοσοφικές του αναζητήσεις,

όπως αυτές συνδέονται με την ιδεαλιστική φιλοσοφία της εποχής του,

και να παρατηρήσουμε την έντονη επιρροή που του ασκούν φιλόσοφοι, όπως ο Schiller ή ο Hegel. Προσεγγίζοντάς τις θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα

τόσο τη σύλληψη της ποιητικής ιδέας του Κρητικού

όσο και τους τρόπους που επιλέγει να την αισθητοποιήσει.

Ενδεικτικά, ας δούμε κάποιους Στοχασμούς αλλά και τη σύνδεσή τους με την ιδεαλιστική φιλοσοφία της εποχής του, καθοδηγημένοι από την ανάλυση που επιχειρεί ο Στ. Αλεξίου.

Προτρέπει ο Σολωμός τον εαυτό του: « Ανάγκη να σκεφτείς βαθιά και με τρόπο συγκεκριμένο και σταθερό ( μια για πάντα) τη φύση της ιδέας, πριν πραγματοποιήσεις το έργο.

Μέσα σ’ αυτό θα ενσαρκωθεί το ουσιωδέστερο και υψηλότερο περιεχόμενο

της αληθινής ανθρώπινης φύσης (…) »
Πώς αντιλαμβάνεται την «αληθινή ανθρώπινη φύση»;

Κατά τον Schiller αληθινή ανθρώπινη φύση είναι η «ωραία εκείνη αρμονία αισθήματος και σκέψης», η οποία «αποτελεί ιδέα, που ποτέ δεν τη φτάνει ολότελα η πραγματικότητα».

Όσο για την ποίηση «δε σημαίνει τίποτ’άλλο παρά

ότι δίνουμε στην ανθρωπότητα

την πληρέστερη δυνατή της έκφραση».

Και για τον Hegel η ιδέα της ομορφιάς θεωρείται ως η «συνένωση του ελλόγου

με το αισθητηριακό και αυτή η συνένωση δηλώνεται ως η αληθής πραγματικότητα»

Αλλού, γράφει για τους πολιορκημένους: «Μείνε σταθερά σ’ αυτή την υψηλή θέση:

Ο πόνος των συνίσταται στο να θυμούνται την προηγούμενη κατάστασή τους,

που ήταν γεμάτη από το καλό της πατρίδας και που τώρα θα τη χάσουν.

Είχαν τα πάντα (…) τώρα αισθάνονται ότι θα χάσουν τα πάντα.

Η πείνα μπαίνει σ’ αυτό τον κύκλο μόνο ως εξωτερική δύναμη,

που κι αυτή την υπερβαίνουν μαζί με όλες τις άλλες.»

Η αντίληψη αυτή, της ανάμνησης της περασμένης ευτυχίας,

και η υπέρβαση των φυσικών εμποδίων που εμφανίζονται για να κάμψουν την ανθρώπινη ύπαρξη συναντιέται και στο Βιργίλιο, το Δάντη, τους ιδεαλιστές φιλοσόφους που διαβάζει ο Σολωμός. Σταθερή σκέψη του ποιητή μας η αντιπαράθεση εναντίων δυνάμεων,

ιδιαίτερα των αντίξοων συνθηκών με τις ηθικές και πνευματικές δυνάμεις του ανθρώπου.

Η αντιπαράθεση αυτή, η προσπάθεια για υπερνίκηση φυσικών εμποδίων

που κάνουν να κάμψουν την ηθική αντίσταση του ήρωα,

δεν είναι διακριτή και στον Κρητικό;

Όμως, για το φιλοσοφικό σχολιασμό των Στοχασμών, ο οποίος δείχνει και τις δυνατές επιρροές που ο Σολωμός δέχεται από τους ιδεαλιστές της εποχής του,

θα τα πούμε σε επόμενη ανάρτηση, με οδηγό τον Κώστα Ανδρουλιδάκη

και τα όσα γράφει στο επίμετρο της ίδιας έκδοσης.

( Διονυσίου Σολωμού Στοχασμοί, φιλ.επιμέλεια ιταλικού κειμένου Massimo Peri, προλεγόμενα – μετάφραση Στυλιανός Αλεξίου, φιλοσοφικός σχολιασμός Κώστας Ανδρουλιδάκης, εκδ. Στιγμή, Αθήνα 1999)

Καλή σας βδομάδα