Βιζυηνός και ηθογραφία

Η αγία Σοφιά, στη Βιζύη (τουρκ. Vize), ναός βυζαντινός,

ο οποίος, με την προσθήκη ενός μιναρέ,

έχει μετατραπεί σε τζαμί

Μια και την απορία του Σπύρου Μπ., τη σχετική με την ηθογραφία,

δεν προλάβαμε στην τάξη να την εξηγήσουμε, ας δούμε λίγα στοιχεία εδώ:
Ας ξέρουμε πως ηθογραφικά είναι τα κείμενα που περιγράφουν τη ζωή στην ελληνική ύπαιθρο, τη ζωή των απλών ανθρώπων της υπαίθρου.

Τη ζωή τους μέσα από τις τοπικές παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα,

καθώς και τις συνήθειες, το χαρακτήρα και τη νοοτροπία τους.

Βέβαια, καθώς εκείνη την εποχή (τέλη 19ου αιώνα) η διαφορά στον τρόπο ζωής ανάμεσα στην επαρχία και στα αδιαμόρφωτα ακόμη ελληνικά αστικά κέντρα είναι πολύ μικρή,

μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η ηθογραφία

«αποτυπώνει όψεις του ενιαίου ελληνικού κόσμου, που διατηρεί μια παραδοσιακή δομή

κι έναν τρόπο ζωής ανάλλαχτο ίσως εδώ και πολλούς αιώνες» ( Κ. Μητσάκης)

Μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά των ηθογράφων είναι:

-καλλιεργούν σχεδόν αποκλειστικά το διήγημα

- χαρακτηρίζονται από έντονο λυρισμό και εμπνέονται από τα προσωπικά τους βιώματα και εμπειρίες, χρησιμοποιώντας τον τόπο καταγωγής τους ως πλαίσιο για τα έργα τους.

- συνδυάζουν και τη λαογραφία, την αναλυτική, δηλαδή, καταγραφή των ηθών και των εθίμων του λαού.

Η τάση αυτή στη νεοελληνική πεζογραφία ξεκινά γύρω στα 1880 και συνεχίζεται ως τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Ο Βιζυηνός θεωρείται ο βασικός εισηγητής

του ηθογραφικού διηγήματος ( όπως, άλλωστε, και ο Παπαδιαμάντης).

Διαβάζοντας το έργο του, καταλαβαίνουμε ότι ο Βιζυηνός δεν καλύπτεται επαρκώς

από τον όρο «ηθογραφία», από το χαρακτηρισμό «ηθογράφος συγγραφέας».

Κι αυτό γιατί η ηθογραφία «μας δίνει συνήθως μια φωτογραφική,

μια επίπεδη όψη του κόσμου, από τον οποίο λείπει η τρίτη διάσταση,

το βάθος της ανθρώπινης ψυχής. Αυτή τη διάσταση στην πεζογραφία της εποχής του

και γενικά στη νεοελληνική πεζογραφία

την έφερε πρώτος με το έργο του ο Γ. Βιζυηνός» ( Κ. Μητσάκης)

Ο Βιζυηνός «μπολιάζει» με αυτή τη διάσταση την ηθογραφία,

προχωράει πιο μακριά απ’ αυτή.

Όπως γράφει κι ο Π. Μουλλάς: «Ο Βιζυηνός μπορεί να κλείνει μέσα στο έργο του

ένα πλήθος από λαογραφικά στοιχεία, αλλά βρίσκεται πολύ μακριά

από τους απλοϊκούς «ηθογράφους» της γενιάς του,

που καταγράφουν τις εμπειρίες και τις μνήμες τους, χωρίς πάντα να ξέρουν γιατί. Συγγραφέας – διανοούμενος αυτός δεν ανήκει στη χορεία των δημοσιογράφων που συντάσσουν επίκαιρα ηθογραφικά αφηγήματα (…). Η μοίρα του είναι διαφορετική, μοναχική, παραμυθένια.» Και παρακάτω: « δεν είναι ο αφελής παραμυθάς που ανασκαλεύει τα μεταλλεύματα της μνήμης του, ανυποψίαστος για την αξία τους· είναι ο λόγιος που παρακολούθησε από κοντά στο εξωτερικό την πορεία του θετικισμού ή του νατουραλισμού, την εξέλιξη της πειραματικής ψυχολογίας, της φιλοσφοφίας και της αισθητικής, τις θεωρητικές συζητήσεις για το φολκλόρ(…)»

ποτάμι στην επαρχία Kirklareli,

στην ανατολική Θράκη, κοντά στη Βιζύη

Το ότι, λοιπόν, ο Βιζυηνός δίνει βάθος στην επίπεδη ηθογραφία,

προσθέτοντας την τρίτη διάσταση, αυτή της της ψυχογραφίας των χαρακτήρων του,

είναι αυτό που κάνει τη διαφορά του και από τους συγχρόνους του.

Όπως παρατηρεί ο Κ. Μητσάκης, «ο Βιζυηνός είναι δημιουργός αληθινών ανθρώπων. Οι χαρακτήρες του είναι αληθινοί, γιατί δεν είναι απλά γραφικά ενεργούμενα μέσα σε ένα ειδυλλιακό ντεκόρ· είναι ανθρώπινες υπάρξεις που ωριμάζουν, δικαιώνονται και αγιάζουν μέσα στο σωματικό και ψυχικό πόνο. (…) Δεν είναι άτομα μοναχικά, που πάει να πει αντικοινωνικά. Αντίθετα, βρίσκονται σε στενή επαφή και οργανική σχέση με τον περίγυρό τους, τόσο τον ανθρώπινο όσο και το φυσικό. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει μια αξεδιάλυτη ενότητα του ανθρώπου με τον τόπο του μέσα στο χρόνο.»
Γι’ αυτό και τα διηγήματα του Βιζυηνού λειτουργούν σε πολλά επίπεδα.

Αυτά, λοιπόν, και για να καταλάβουμε την ηθογραφία αλλά και για να δούμε πώς ο Βιζυηνός την εμπλουτίζει και προχωράει ένα βήμα μπροστά.


ΣΗΜ. Μέχρι την Κυριακή θα κάνουμε ένα μικρό ιντερνετικό διάλειμμα,

οπότε δε θα τα πούμε μέσα από τα σχόλια ή τα μέιλ.

Ραντεβού την Κυριακή το βράδυ.