Τετάρτη 2 Δεκεμβρίου 2009

δοκιμές νάρκης του άλγους...Αναπλήρωση-8

Λίγα λόγια για το πρώτο ποίημα της ενότητας "Ποιήματα για την ποίηση", τη
«Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου· ποιητού εν Κομμαγηνή· 595μ.Χ»,
του Κ. Καβάφη, σήμερα. Τα υπόλοιπα θα τα δούμε στην τάξη, όπου θα κουβεντιάσουμε και τα βασικά σημεία της ανάλυσης και του περιεχομένου του ποιήματος.

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου
είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.
Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά.
Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάπως ξέρεις από φάρμακα∙
νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.-
Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάμνουνε – για λίγο – να μη νοιώθεται η πληγή.




Πρώτα κάποια σχόλια για τον κάπως περίεργο και εκτενή τίτλο (από τους πιο εκτενείς του Καβάφη και μάλιστα δυσανάλογος με το ποίημα).
Γιατί τον επιλέγει έτσι ο Καβάφης; Γιατί αλλάζει τον αρχικό τίτλο του ποιήματος ( "Το μαχαίρι"); Κι ύστερα… Ποιος είναι αυτός ο Ιάσων Κλεάνδρου; Η Κομμαγηνή; Τι έγινε το 595μ.Χ;
Το όνομα, το τοπωνύμιο, η χρονολογία, δίνουν ένα ιστορικό άλλοθι στον Καβάφη, για να αναπτύξει τον εσωτερικό αυτό μονόλογο. Ένα ιστορικό άλλοθι που και τον ίδιο θα κρύψει και θα δώσει άλλη διάσταση στο ποίημά του.
Ο Ιάσων Κλεάνδρου δεν υπήρξε. Είναι φανταστικό πρόσωπο και το όνομά του, πιθανώς, με πολλή προσοχή καασκευασμένο ( Ιάσων, ιάομαι=θεραπεύω. Κλεάνδρου < κλέος+ἀνήρ) Η Κομμαγηνή, ένα μικρό κρατίδιο στη Συρία, σε παρακμή, αφού 40 χρόνια αργότερα (638) θα κατακτηθεί από τους Άραβες, μόνο ως σύμβολο φθοράς εξυπηρετεί. Ίσως γι' αυτό και το
595μ.Χ, αφού τίποτ' άλλο δε συνέβη τότε. Ίσως και γιατί η χρονολογία περιλαμβάνει την ηλικία του ίδιου του Καβάφη, όταν έγραφε το ποίημα ( 55 χρονών το 1918)

Τι μένει απ' τον τίτλο; "Μελαγχολία ποιητού" Αυτό το τετριμμένο, το πολυχρησιμοποιημένο από/για τους ποιητές συναίσθημα, η μελαγχολία, αποκτάει άλλη διάσταση καθώς εντάσσεται σ' αυτό το ψευδοϊστορικό πλαίσιο. Το ανύπαρκτο πρόσωπο της ιστορίας, ο Ιάσων Κλεάνδρου, γίνεται το προσωπείο του Καβάφη, του... ποιητού εν Αλεξανδρεία, 1918 μ.Χ…



Και γιατί αυτό; Τι κερδίζει το ποίημα έτσι;
--Τα συναισθήματα του ποιητή έτσι αποκτούν τη διάσταση του καθολικού και διαχρονικού βιώματος [Γιατί;]
--Δίνεται η ευκαιρία στον ποιητή να μιλήσει με προσωπείο, άρα με ελευθερία.
-- Κερδίζει σε αντικειμενικότητα, αληθοφάνεια, πειστικότητα. [Γιατί;]


Ας πάμε στο ποίημα, ας το διαβάσουμε πάλι προσεκτικά.
Ποιο είναι το θέμα του; Δε δηλώνεται από την αρχή; Δεν επαναλαμβάνεται η λέξη "πληγή" που προσδιορίζει το γήρασμα τρεις φορές στο ποίημα; Δεν επαναλαμβάνεται το θέμα και στην αρχή της δεύτερης στροφής;
Πληγώνει, λοιπόν, το γήρασμα, φριχτά. Ο χρόνος, σα μαχαίρι, φριχτά μας πληγώνει, μας φθείρει. Θλιβερή, απόλυτη διαπίστωση: "Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά." Ένας στίχος, τέσσερις λέξεις, η πρώτη κι η τελευταία αρνητικές. Πλήρης αδυναμία αυτοπαρηγοριάς.
Κι εκεί η Ποίηση, η Τέχνη της Ποιήσεως. Με κεφαλαία, προσωποποιημένη, σα φίλη, σα σύντροφος. Την οποία ικετεύει ο ποιητής να…
...τι; Έχει δίκιο το σχολικό βιβλίο που ισχυρίζεται ότι ο ποιητής ικετεύει την ποίηση να θεραπέυσει τα σημάδια του χρόνου ( σελ.67); Θεραπεία επιδιώκει ο ποιητής; Ή μήπως την πρόσκαιρη ανακούφιση, τη νάρκωση; Βρείτε 4 λέξεις/διατυπώσεις με τις οποίες μπορείτε να στηρίξετε μιαν απάντηση σ' αυτό το ερώτημα.

Και με τι θα επιχειρήσει η Ποίηση να ναρκώσει το άλγος, τον πόνο από το γήρασμα; Ποια είναι τα φάρμακά της; Και ποια τα μέσα της;

Λοιπόν, ποια η προσφορά της ποίησης στο ποίημα αυτό; Ποιος ο ρόλος της; Αλλά και ποια η στάση απέναντι στη φυσική φθορά που φέρνει ο χρόνος;

Τα εκφραστικά μέσα τα βρήκατε; Βρήκατε την υπαλλαγή, τις μεταφορές, τις προσωποποιήσεις, το υπερβατό, τις επαναλήψεις, την ποιητική αποστροφή;

Διαβάστε με προσοχή τις υποσημειώσεις του βιβλίου (σελ.66), καθώς και το σχόλιο της σελ. 67.
Απαντήστε στις ερωτήσεις του ΚΕΕ: 1) Το ποίημα αποτελείται από δύο δυσανάλογες ως προς το μέγεθος στροφές. Ποιο είναι το περιεχόμενό τους και πώς συνδέονται μεταξύ τους; 2) Γιατί νομίζετε ότι χαρακτηρίζονται τα φάρμακα της ποίησης ως δοκιμές;

13 σχόλια:

Ἅ λ ς είπε...

Οι αγαπημενοι μου στιχοι σε αυτο το ποιήμα: "Ναρκης του αλγους δοκιμες εν Φαντασια κ Λογω". ΚΑΙ "εις σε προστρέχω Τέχνη της Πιοιήσεως","δεν εχω εγκαρτερησι καμια"...

Την προσφωνει σα Θεά (εξου και τα κεφαλαια γραμματα) να τον βοηθήσει να γιάνει η πληγή, μόνο που το φάρμακο είναι παροδικό και ο πόνος επιστρέφει...

Συγκεκριμενα: Βλεπω βάλατε σε σειρά και τον στίχο , Δοκιμες ναρκης του αλγους...
Η ποίηση σα ναρκωτικό!Προσφέρει μονο ανακουφιση. Με τη φαντασια κ το Λόγο θα τον ναρκώσει. ΜΈΣΑ: Η φαντασία, παραπέμπει στην ονειρική και μαγική ανάπλαση των γεγονότων και με το Λόγο (τις λέξεις) μπορεί και εκφράζει όσα συλαμβάνει η Φαντασία του.

Όμως αυτά είναι μόνο φάρμακα ,η λειτουργία τους άμεση αλλά η διάρκειά τους παροδική. Η φθορά ειναι αναποφευκτη και θα επελθει με το χρονο.

Μέσα από ποικίλα εκφραστικά μέσα και φράσεις μας δίνει αυτήν την παροδική νάρκωση της ποίησης :"κάπως ξέρεις", "ναρκης του αλγους δοκιμές", "-για λιγο-", "να μη νιώθεται η πληγή".

Ο ποιητής πονά και δεν περιμένει τιποτα ή δεν μπορει να παραγορηθει με τιποτα(δεν εχω εγκαρτερησι καμια).

Η ΠΟΙΗΣΗ ΕΙΝΑΙ ΔΙΕΞΟΔΟΣ ΣΤΑ ΑΔΙΕΞΟΔΑ (μαρεσει αυτη η φραση και ονολογω δεν ειναι δικη μου αλλα τη θυμαμαι ακομα απο τη στιγμη που την ακουσα :) ).

Μελαγχολια: συνδεεται και αναδυεται εντονα απο το ποιημα. Ο χρονος συνεπαγεται φθορα, η φθορα μελαγχολια, που οδηγει στην ποιηση,που προκαλει προσκαιρη ανακουφιση και "φτου" κ απο την αρχη(πολυ αντι-λογοτενικη εκφραση:)) ).
Το ποιημα εχει καποιες ομοιοτητες με το "Κερια".

Δοκιμες= αποπειρες(καπως, για λιγο)οχι οριστικες.

Σημειωση: (δεν ηξερα που να το προσθεσω): Ο Καβαφης δεν εχει αυταπατες, γνωριζει οτι η θφορα ερχεται και βλεπει την ποιηση σαν παυσιπονο!!

Τελος εμφανιζεται μεσα στο ποιημα και στοιχεια αυτοαναφορικοτητας, αλλα επειδη μαλλον θα τα πειτε μεετα δε γραφω τιποτα παραπανω.

κ. Διονυση ελπιζω να μη σας μπερδεψα και να μη σας κουρασα. Συγχωρεστε με για τυχον ασαφειες,αλλα υπολογιστε οτι ημουν ολη μερα στο Πανεπιστημιο και η κουραση με κατελαβε. Ωστοσο δε θα μπορουσα να αφησω ασχολιαστο αυτο το ομορφο ποιημα!! (πιστευω η παραγραφοποιηση να σας διευκολυνη).
Καλο βραδυ!!

stefie είπε...

Μπορώ να πω πως η Ειρήνη τα είπε όλα όσα θα μπορούσα να πω και εγώ εδώ(και είπε και περισσότερα φυσικά). :p
Διάβασα την ανάρτηση και σήμερα στο φροντιστήριο κάναμε και εμείς Καβάφη.
Ένα μόνο πράγμα που θέλω να μου διευκρινίσετε...στο φροντιστήριο μας είπαν ότι στα σημεία: "κάπως ξέρεις" και "-για λίγο-" εκφράζει μια ελαφρά ειρωνία..ισχύει?

Ἅ λ ς είπε...

Αγαπητη Στεφη ειδα το σχολιο σου στο εισαγωγικο για τον καβαφη. Και δε θα μπορουσα να μη σχολιασω, οτι μου θυμιζεις πολυ τον εαυτο μου περσι.(μιλαω λες κ περασαν χρονια;;;) Αλλα ακομη και τωρα ετσι νιωθω..
Ειναι καλο που σε χαλαρωνει η λογοτεχνια!Μακαρι ολη να την εβλεπαν μεσα απο τα ματια σου (μας). Περσι ελεγα στους φιλους μου(που δε θελουν να ακουν για λογοτεχνια) και στον αδερφο μου, οτι για να μπορεσουν να την αγαπησουν η εστω να τη δουν με αλλο ματι, πρεπει ΝΑ ΤΗ ΝΙΩΣΟΥΝ.
Πιστευω οτι το πιο σημαντικο ειναι να νιωσεις το κειμενο, να το κανεις κτημα σου. Να το δεις απο την οπτικη του συγγραφεα αλλα και απο τη δικη σου!! Εσυ μπορει να το αντιληφθεις αλλιως, σημασια εχει να το ΝΙΩΣΕΙΣ.Μονο ετσι θα το λατρεψεις το μαθημα, γιατι ειναι κατι παραπανω απο ενα αλλο βιβλιο που θες να βγει η ύλη...Δεν ξερω τι, ο κααθενας αντλει διαφορετικη δυναμη και ενεργεια απο τη λογοτεχνια!!
Στεφη, ευχομαι να πετυχεις στις εξετασεις και συγγνωμη που πηρα το θαρρος να σε "συμβουλεψω". Να σαι καλα!!

-Ειδατε κ. Διονυση;; Θυμαστε τι μου ειχατε πει;; Να μην πεσω στον πειρασμο της συμβουλης :),οπως εσεις, (οπως καθε καλος καθηγητης κατ'εμε).Ωστοσο νομιζω οτι δεν μπορω ο πειρασμος ειναι μεγαλος!!!:))

stefie είπε...

Αγαπητή Ειρήνη, σε ευχαριστώ για τη συμβουλή σου.
Μπορώ να πω πως ίσως καταλαβαίνω τι εννοείς με το να τη νιώσω την ποίηση, η μάλλον να την ΝΙΩΣΩ, όπως εσύ γράφεις!
Την ποίηση την αγαπάω κάποια χρονάκια τώρα... Δεν θα άφηνα με τίποτα μια χρονιά και τις πανελλήνιες να μου καταστρέψουν κάτι τόσο όμορφο.
Και οι δικοί μου φίλοι και συμμαθητές δεν συμμερίζονται την άποψή μου και θεωρούν χάσιμο χρόνου την ποίηση και γενικά την λογοτεχνία... και το φετινό διάβασμα έχει κάνει ακόμα και αυτούς που κάτι έβρησκαν παλιά στην ποίηση και κάτι τους άρεσε να την μισήσουν..
Μακάρι ρε συ να περάσω εκεί που θέλω και σε ευχαριστώ πολύ...
Να ΄σαι καλά! :)

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Ειρήνη,
Μπορείς να ξαναδώσεις, δεν έχεις χάσει καθόλου τη φόρμα σου! :-)

Απαντάς σε όλα. Είδες πως, όταν είναι αφομοιωμένο ένα κείμενο, ένα ποίημα, πόσο οι ερωτήσεις φαίνονται απλές;

Τις μέρες αυτές, Ειρήνη, που στο σχολείο μας οι αίθουσες μένουν, λόγω νεοελληνικής αφασίας και μόνο, άδειες, είναι παρήγορο να είμαστε εδώ μαζί ( που κι εδώ αρκετά άδεια είναι..). Σ' ευχαριστούμε γι' αυτό.

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Στέφη,
...Ειρωνεία σ' αυτές τις εκφράσεις; Γιατί; Εσένα πώς σου φαίνεται; Δηλ, τι καταλαβαίνεις (αν καταλαβαίνεις) να ειρωνεύεται εδώ; Και με ποιο στόχο;
( Δεν εκνευρίζεσαι που σου απαντάω με ερωτήσεις, ε;)

Ἅ λ ς είπε...

κ. Διονυση,
μην ξυνετε πληγες... Η λογοτεχνια που τοσο αγαπουσα και ηθελα να γραψω τελεια, ηταν το μαθημα στο οποιο με χτυπησαν οι κακουργοι οι βαθμολογητες. 95,78,82... ΑΝΑΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟ ΦΟΥΛ... Αχ και να ξερα ποιος βαθμολογησε, ειμαι 100% οτι αξιζα παραπανω. Εχω συνειδηση του τι εγραψα και πως, αλλα.... με πήγωσαν και δε θα το ξεπερασω ποτε :( ,ανοητο αλλα...

Και για αλλη μια φορα!! ΜΗ ΜΕ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΤΕ ΑΛΛΟ!!!!Μ' αρεσει η παρεα σας!! :)
Καληνυχτα!!

stefie είπε...

χαχαχα
Όχι κύριε Μάνεση, δεν εκνευρίζομαι, χαίρομαι να σας ακούω!
Να πω την αλήθεια εμένα δεν θα μου περνούσε κάτι τέτοιο από το μυαλό..
Στο φροντιστήριο μας είπε πως ειρωνεύεται ελαφρώς την ποίηση, ότι μετριάζει έτσι κάπως τη δύναμή της, τις θεραπευτικές της ιδιότητες (στα χαρακτηριστικά της Καβαφικής ποίησης μας έχει εντάξει και την λεπτή-Καβαφική ειρωνία).
Πιστεύει δηλαδή πως ναι μεν η ποίηση κατευνάζει κάπως τον πόνο του για το γήρασμα της μορφής και του σώματός του, πως είναι ένα είδος παρηγοριάς, αλλά ακόμα και αυτό που η ποίηση καταφέρνει είναι κάτι το προσωρινό. Με τον χρόνο ακόμα και αυτό χάνεται.
Κάπως έτσι νομίζω αιτιολογείται αυτό που μας είπαν, δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι άλλο..

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Ειρήνη,
Όντως ...πληγή από φρικτό μαχαίρι, η βαθμολόγηση. Ας μην το ανοίξουμε το θέμα εδώ και τώρα.
Ευτυχώς που τώρα απολαμβάνεις τη φοιτητική ζωή, στη σχολή που ήθελες και που φαίνεται πως έχεις πολύ μεράκι, οπότε μπορείς να ... αρχίσεις να ξεχνάς το ..82 σου!
( ε, δεν ήταν και τόσο άσχημο, πάντως!)

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Στεφουλία,
Μεγάλο θέμα η καβαφική ειρωνεία. Έχουν πει χιλιάδες πράγματα γι' αυτή. Ίσως σε κάποια αναρτησούλα δώσουμε λίγα στοιχεία.
(Λέω "ίσως", γιατί δε μας πολυαφορούν για τις εξετάσεις)

Από την παραπάνω παρένθεση καταλαβαίνεις και τη γνώμη μου για την ύπαρξη ειρωνείας στη Μελαγχολία. Το ότι πιστεύει ο ποιητής πως μόνο προσωρινά η ποίηση ναρκώνει την πληγή, ναι, είναι σαφές. Με 4 λέξεις/εκφράσεις μάς το λέει καθαρά μέσα στο ποίημα. Αλλά η αντίληψη της προσωρινής απάλυνσης του πόνου δεν αρκεί για να στοιχειοθετήσει ειρωνεία. Θα ήταν αντιφατικό, άλλωστε, την ίδια ώρα που ικετεύει την Ποίηση, προσωποποιώντας τη, απευθύνοντας το λόγο σε β΄πρόσωπο, θεωρώντας τη το μόνο του στήριγμα κλπκλπ, να την ειρωνεύεται.

Θα μπορούσαμε μόνο (εγώ δε θα το πρότεινα, πάντως) να θεωρήσουμε πως υπάρχει μια ανεπαίσθητη καβαφική ειρωνεία με την έννοια που της δίνουν ο Βελουδής κι ο Δάλλας, της αποστασιοποίησης, δηλ. του ποιητή από το αντικείμενο που περιγράφει. Ούτε αυτό μου αρέσει, γιατί στον τίτλο ήδη έχει γίνει η ταύτιση του ποιητή με τον Ιάσονα (ποια απόσταση, λοιπόν;) και η πρώτη λέξη ( "Μελαγχολία") προδίδει συναισθηματική εμπλοκή.

Για να δούμε, στο ποίημα αυτό την ειρωνεία, όπως την αντιλαμβάνεται ο Γιοφύλλης, δηλαδή ως ειρωνική τη ματιά του σύγχρονου ανθρώπου προς τις παλαιότερες εποχές, ούτε λόγος.

Ας μην τα πολυλογώ. Εγώ δε βλέπω όχι μόνο ειρωνεία, αλλά ούτε και τη λεπτή καβαφική ειρωνεία στο ποίημα αυτό. Δε θα έβρισκα πειστικά επιχειρήματα στην κατεύθυνση αυτή. Και σου εξήγησα γιατί δε βλέπω πειστικό ούτε το επιχείρημα του φροντιστή σου..

(Ουφ! Πώς θα απαλλαγώ από τη φλυαρία μου;)

Ἅ λ ς είπε...

κ. Μανεση,
Καποιο λαθος θα εκανα, δε θυμαμαι..Τελοσπαντων η τελικη ηταν 17,8 αλλα ηθελα λιγο παραπανω...:S

ευχαριστω παντως!!!ας μην τα θυμαμαι...

Ανώνυμος είπε...

καταρχήν συγχαρητήρια για την απίστευτη ιδέα και για όλες τις πληροφορίες που μας δίνετε!!!! Μήπως γνωρίζετε αν υπάρχει αντίστοιχο blog και για αρχαία , λατινικά και ιστορία ? ευχαριστώ

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Ανώνυμε/η,

Σ' ευχαριστώ. Το ευχάριστο είναι πως σε βοηθάει.
Κάθε μπλογκ έχει το δικό του χαρακτήρα. Κάποια που -χωρίς να ψάχνω ιδιαιτέρως, είναι αλήθεια - έχω ξεχωρίσει, τα έχω βάλει στα "links", στη δεξιά στήλη. Κάνοντας "κλικ" εκεί, μπορείς να τα επισκεφτείς και να δεις μόνη/ος σου αν σου κάνει κάποιο.

Μάλλον δίνεις του χρόνου εξετάσεις, ε; Αν είναι έτσι, έχεις το χρόνο να οργανωθείς και να οργανώσεις και το χρόνο, τον τρόπο, τη μελέτη σου. Αν χρειαστείς κάτι, εδώ είμαστε:-)