Παρασκευή 4 Δεκεμβρίου 2009

Τι γρήγορα που η σκοτεινή γραμμή μακραίνει...

Gustav Klimt, οι τρεις ηλικίες της γυναίκας



Ας παρακολουθήσουμε απόψε αυτό που μας προτείνει ο Γ.Π.Σαββίδης στα Μικρά Καβαφικά (τομ.β΄, Ίκαρος, σελ. 152). Εκεί γράφει: "Αρκεί να θυμηθούμε το "Πολύ σπανίως" (1911), το "Μελαγχολία Ιάσονος Κλεάνδρου" (1918) και το "Κατά τες συνταγές αρχαίων ελληνοσύρων μάγων (1931), για να νιώσουμε την πρόοδο του βιώματος του γήρατος στον Καβάφη".

Διαβάζουμε, δηλαδή, τρία ποιήματα που αναφέρονται στα γηρατειά και στον τρόπο που τα αντιμετωπίζει το ποιητικό υποκείμενο.
Το πρώτο το γράφει σε ηλικία 48 ετών.
Το δεύτερο σε ηλικία 55 ετών.
και το τρίτο σε ηλικία 68 ετών
Πώς εξελίσσεται το βίωμα του γήρατος από ποίημα σε ποίημα; αναρωτιέται ο Γ.Π.Σαββίδης.

Ας το παρακολουθήσουμε, λοιπόν, διαβάζοντας τα τρία ποιήματα, εντάσσοντάς το, περίπου, σε άσκηση αδίδακτου κειμένου.


Salvador Dalì, οι τρεις ηλικίες

1. Πολύ σπανίως
Είν' ένας γέροντας. Εξηντλημένος και κυρτός,
σακατεμένος απ' τα χρόνια, κι από καταχρήσεις,
σιγά βαδίζοντας διαβαίνει το σοκάκι.
Κι όμως σαν μπει στο σπίτι του να κρύψει
τα χάλια και τα γηρατειά του, μελετά
το μερτικό που έχει ακόμα αυτός στα νειάτα.

Εφηβοι τώρα τους δικούς του στίχους λένε.
Στα μάτια των τα ζωηρά περνούν οι οπτασίες του.
Το υγιές, ηδονικό μυαλό των,
η εύγραμμη, σφιχτοδεμένη σάρκα των,
με την δική του έκφανσι του ωραίου συγκινούνται.



2. Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου
ποιητού εν Κομμαγηνή 595 π.Χ

Το γήρασµα του σώµατος και της µορφής µου
είναι πληγή από φρικτό µαχαίρι.
∆εν έχω εγκαρτέρησι καµιά.
Εις σέ προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,
πού κάπως ξέρεις από φάρµακα
νάρκης του άλγους δοκιµές, εν Φαντασία και Λόγω.

Είναι πληγή από φρικτό µαχαίρι. -
Τα φάρµακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάµνουνε - για λίγο - να µη νοιώθεται η πληγή.


3. Κατά τες συνταγές αρχαίων Ελληνοσύρων μάγων
«Ποιό απόσταγμα να βρίσκεται από βότανα
γητεύματος», είπ' ένας αισθητής,
«ποιό απόσταγμα κατά τες συνταγές
αρχαίων Ελληνοσύρων μάγων καμωμένο
που για μια μέρα (αν περισσότερο
δεν φθάν' η δύναμίς του), ή και για λίγην ώρα
τα είκοσι τρία μου χρόνια να με φέρει
ξανά· τον φίλον μου στα είκοσι δυο του χρόνια
να με φέρει ξανά -- την εμορφιά του, την αγάπη του.»

Ποιό απόσταγμα να βρίσκεται κατά τες συνταγές
αρχαίων Ελληνοσύρων μάγων καμωμένο
που, σύμφωνα με την αναδρομήν,
και την μικρή μας κάμαρη να επαναφέρει.»


Το ερώτημα που μπορείτε να απαντήσετε είναι: " Πώς αντιμετωπίζει σε κάθε ποίημα ο Καβάφης τα γηρατειά; Εξετάστε συγκριτικά τα τρία ποιήματα."

Απαντήσεις, κατά το γνωστό, στα σχόλια, με mail, στην τάξη.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ας μη μας διαφεύγει πως η κάθε ποιητική δημιουργία είναι αυτοτελής και δε δεσμεύεται αναγκαστικά από τα προσωπικά δεδομένα του δημιουργού. Δε θεωρώ, δηλαδή, πως το κάθε ποίημα μας δείχνει απαραίτητα πώς βιώνει ο δημιουργός του μια κατάσταση ( Παρόλο που στην περίπτωση του Καβάφη φαίνεται πως αυτό, σε γενικές γραμμές, ισχύει). Όμως, διαβάζοντας τα τρία αυτά ποιήματα , γίνεται πραγματικά ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς την πρόοδο του βιώματος του γήρατος στον Καβάφη.

15 σχόλια:

Ἅ λ ς είπε...

κε Διονυση,

εχουμε και λεμε. Καταρχας να απολογηθω! Νιωθω και λιγες τυψεις οποτε γραφω γιατι σας φορτωνω με αλλο ενα "γραπτο" που πρεπει να διαβασετε ανεμεσα στα τοοοσα!!
Γιάυτο προσπαθω να μη λεω πολλα ή κ να μην απανταω μερικες φορες...

Τελοσπαντων, γραφω σε αυτην την αναρτηση γιατι μου κινησε την περιεργεια η ερωτηση. Υπαρχει οντως προοδος στα συναισθηματα του ποιητη, ισως γιατι με τα χρονια ωριμαζει, περναει τη "δυσκολη" ηλικια των 50 αν και μου φαινεται οτι δε θα συμφιλιωθει ποτε με το χρονο.
Ετσι πολυ συντομα: Στο 1ο δεν μπορει να το συνειδητοποιησει και κρυβεται.Ποναει που δεν ειναι νεος και ζηλευει. Στο 2ο αρχιζει να κατανοει αλλα οχι να αποδεχεται την κατασταση αφου προσπαθει να βρει φαρμακα "να μη νιωθεται η πληγη". Στο 3ο ψαχνει επισης κατι να γιανει προσωρινα τις πληγες, αν και ξερει πως αυτο δεν μπορει να γινει.
Υπαρχει κατανοηση οτι ο χρονος περνα αλλα οχι συμφιλιωση μαζι του.

Παντως μπερδευτηκα λιγο, αν μπορουσατε με πολυ λιγα λογια να το εξηγησετε,αφου τελειωσουν και την ασκηση τα παιδια κ οταν βρειτε χρονο...

Καλη σας μερα!

stefie είπε...

Με το πέρασμα του χρόνου βλέπουμε αλλαγές στον τρόπο που ο ποιητής βλέπει και αντιμετωπίζει το γέρασμα, τον χρόνο που περνάει, τη μείωση των αναμμένων του κεριών.
Αρχικά γνωρίζοντας πως έχει πλέον γεράσει, προσπαθεί να κρυφτεί, να κρύψει την ασχήμια του λόγω των γηρατιών. Βλέπει τους νέους και θαυμάζει την ομορφιά, που και αυτός κάποτε είχε, την ζωντάνια, την σωματική τους διάπλασει. Θα μπορούσαμε μάλιστα να το θεωρήσουμε και ότι φθονεί αυτά που οι νέοι έχουν, ενώ αυτός όχι. Πόσο θα 'θελε να τα έχει και αυτός..
Στο επόμενο ποίημα ξέρει πλέον πως όσο και να κρύβεται ο χρόνος που έχει περάσει από πάνω του φαίνεται. Δεν το βάζει όμως κάτω. Αναζητά κάποιο βότανο, κάποια συνταγή η οποία θα τον κάνει πάλι νέο και όμορφο και ικανό να ξαναγαπήσει και να αγαπηθεί, να γευθεί για μια ακόμα φορά τη σαρκική ηδονή.
Στο τρίτο ποίημα ξέρει πλέον ότι δεν μπορεί να αποφύγει τα γηρατιά. Φρικτή η πληγή και δεν επουλώνεται. Προσπαθεί όμως να βρει ένα φάρμακο να θεραπευτεί προσωρινά, αν και ξέρει πολύ καλά ότι θα 'ναι μικρή η διάρκειά του.
Δεν μπορεί να συμβιβαστεί καθόλου με την ιδέα του ότι ο καιρός περνάει και αυτός γερνάει και τίποτα δεν μπορεί να γίνει όπως πριν. Όλα αλλάζουν, τίποτα δεν μένει στάσιμο. Όλα ακολουθούν μια συγκεκριμένη πορεία στη ζωή που το τέλος αυτής είναι ο θάνατος. Ο ποιητής δεν το αντέχει αυτό. Τον ταλαιπωρεί καθ'όλη τη διάρκεια της ζωής του και μέχρι το τέλος δεν μπορεί να ξεφύγει από το μόνιμο αυτό πόνο, την μόνιμη αυτή αγωνία για τη θνησιμότητα του σώματός του..
Δεν γράφετε κι εσείς δυο-τρία πραγματάκια γιατί δεν παίζει να τα΄'χω πει όλα όσα χρειάζεται? :p

Ἅ λ ς είπε...

Στεφη να σε ρωτησω, πού βλεπεις οτι στο δευτετο ζητα τη σαρκικη ηδονη;;
καλημερα!!!

Ανώνυμος είπε...

Βασικά αυτή ήταν δικιά μου σάλτσα, άστο άστο.
μιλάει για τον αγαπημένο του απ'ό,τι θυμάμαι?
Στον Καβάφη αρέσει το όμορφο. Ένα ωραίο γυμνασμένο σώμα, νεανικό, φρέσκο,χωρίς σημάδια από το χρόνο.
Αυτό τείνει πολύ περισσότερο σε μια σαρκική απόλαυση παρά για σε κάτι το εξιδανικευμένο, στο οποίο παίζουν άλλα πράγματα ρόλο.
Και βασικά επιρροή από άλλα του ποιήματα.. μην το υπολογίζεις καν.
-Στέφη

Ἅ λ ς είπε...

Στεφη ,
ξερεις, πιστευω δεν ηθελα να σε προσβαλω απλα ρωτησα χωρις παρεξηγηση. :))

Νομιζω ναι τα δικα του ποιηματα παραπεμπουν σε σωμα αλλα και σε συναισθηματα ομως, που προκαλει το περασμα του χρονου..
Σιγουρα παντως η πολυδουρη γραφει για τον μεγαλο ερωτα. Υμνει τον Πλατωνικο θα ελεγα ερωτα , αν και αυτην τον γευτηκε για λιγο...
Ετσι πιστευω για την Πολυδουρη δεν ξερω, δεν την εχω διδαχθει, αλλα μεσω του Καρυωτακη την εχω γνωρισει...

Σημειωση: Μη με παρεξηγεις ποτε αν σε ρωταω ή σχολιαζω :)

stefie είπε...

Όχι ρε, δεν σε παρεξηγώ :)
Μ'αρέσει πολύ που μπαίνεις κι εσύ και μιλάς και σχολιάζεις-αποκτάει ζωη το blog!:p
Όσο για την Πολυδούρη συμφωνώ κι εγώ(κι ας μην την έχω διδαχθεί κι εγώ-που θα τη διδαχθώ ούτως ή άλλως)

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Εεεεεεπ!!
Τι γίνεται εδώ;;
Ποιος μιλάει στο τελευταίο θρανίο;;
Τι;;;;
Έχουνε μπει εξωσχολικοί;;
Λοιπόν, λοιπόν, για να ξεκινάμε...
Ειρήνη, Στέφη, εδώ είμαστε.
Κάνω ένα σύντομο και βιαστικό σχόλιο και αργότερα το βράδυ μπορεί να συμπληρώσω τίποτα ( Τα έχω κάνει σαλάτα με το χρόνο μου, απ' ό,τι καταλαβαίνετε..)

Πριν σχολιάσω κάτι απ' αυτά που γράφετε, σας γράφω πώς βλέπω κι εγώ την "πρόοδο" του βιώματος στα τρία ποιήματα.
Στο "σπανίως" βλέπω ότι ακόμα το ποιητικό υποκείμενο συνομιλεί με τη ζωή. Υπάρχει η ζωή, τη συναντάει, έστω και μέσα από τους νέους - μέσα από την ποίησή του. Τι ωραίος που είναι ο ενεστώτας, π.χ. Ο ποιητής ακόμα παρόν. Έστω και "παρόν"
7 χρόνια αργότερα, στη Μελαγχολία του Κλεάνδρου, "δεν έχει εγκαρτέρησι καμιά". Και αναζητά στερνό αποκούμπι στα ποιήματα. Δε γελιέται. Δε θεραπεύουν την πληγή, το χρόνο. Αυτή η πληγή δε θεραπεύεται (αχ! ρωτήστε κι εμένα!). Όμως ξεχνιέτα, ναρκώνεται. Με την ποίηση την αντιμετωπίζει.
Τώρα, όταν γίνεται 68 χρόνων, ούτε αυτή την παρηγοριά δεν έχει. Μάταια - το ξέρει πως είναι μάταια - επικαλείται τα γιατρικά των μάγων, τη μαγεία, το εξωπραγματικό (γι' αυτό ξέρει πως είναι μάταιο να το αναζητά). Τώρα ζητά κάτι που ξέρει πως δεν μπορεί να έχει. Ο καλός μας ο ποιητής έχει υπογράψει την ήττα του πια και η θύμησή του ένα βάσανο χωρίς "νάρκης του άλγους δοκιμές"..

Κάπως έτσι...
Τώρα, Στέφη, μπορεί κι εγώ, κάλλιστα, να λέω σαχλαμάρες - με τη βούλα του ειδικού κιόλας!
Αλλά είναι κι αυτός ένας λόγος που μ' αρέσει η ποίηση. Μας δίνει πατήματα να πούμε και τις δικές μας σαχλαμάρες.

Θα τα πούμε κι αργότερα..:-))

Ἅ λ ς είπε...

Στεφη,
Eυχαριστω ρε συ!! Να σαι καλα!!:D

Οχι οχι ,κυριε, για το μαθημα λεμε (η κλασσικη απαντηση καθε μαθητη οταν τον πιανει ο καθηγητης να μιλαει..) χιχιχι
αντε περιμενουμε και τα υπολοιπα!!

YΓ: Οχι για να μη λετε. Ειδατε γεματο ζωη το μπλοκ ακομα και οταν λειπετε :)

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Ειρήνη,
Σχετικά μ' αυτά που γράφεις ( τώρα που τα ξαναδιάβάζω).. Βλέπεις πως στην ουσία "διαβἀσαμε" τα ποιήματα με τον ίδιο τρόπο.

Στέφη,
Ένα μόνο πράγμα - περισσότερο ως συμβουλή για τις εξετάσεις. Κοίταξε το σημείο που γράφεις για την πιθανότητα φθόνου. Λες:"θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι...". Για να θεωρήσουμε κάτι σε ένα κείμενο, καλό έως απαραίτητο είναι το ίδιο το κείμενο να μας δίνει λαβές να το κάνουμε. Από κάποιο σημείο του, νοούμενο ή υπονοούμενο, από μια δήλωση ή (συν)υποδήλωση, να φτάνουμε στο συμπέρασμά μας. Να φαίνεται, δηλαδή, από πού αυτό προκύπτει.

Το λέω, γιατί, π.χ, σ' αυτό το ποίημα εγώ δε βλέπω το φθόνο που γράφεις. Πρόσεξε: Αυτό δε σημαίνει ότι δεν έχεις δίκιο. Αλλά είναι απαραίτητο (μιλώντας για το γραπτό σου πάντα) να μου δείξεις μέσα από το κείμενο πώς γίνεται αυτό που ισχυρίζεσαι να ισχύει.

Άντε, μέχρι να σου απαντήσω έσβησε ένα κεράκι (μπρ..) :-)
Τι λες; Αύριο θα ξαναγίνεις η μαθήτρια του τελευταίου θρανίου;! Άντε, σας πεθύμησα, χαζά παιδιά!

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Ειρήνη,
...δηλαδή, τώρα που επέστρεψα, θα πάψουν να χορεύουν τα ποντίκια;!

Ἅ λ ς είπε...

Oχι καλε...τωρα..;;τωρα ειναι που θα σας χορεψουμε στο ταψι!! ;))
:DDD

σημειωση: ειμαι πολληηηηη χαρουμενη που ειδα το ποιημα με την ιδια οπτικη οπως ενας εμπειρος φιλολογος :))

Διονύσης Μάνεσης είπε...

...στο ταψίιιι;;;Αααα!

ΣΗΜ. Είμαι πολύυυυυ χαρούμενος που είμαι έμπειρος φιλόλογος:-)
Καληνύχτα!

Ἅ λ ς είπε...

χαχαχαχαα...
καληνυχτα!!!
και καλη αρχη αυριο!!!

NIKI F. είπε...

Διαβασα τα ποιηματα πολλες φορες,ειναι ο αγαπημενος μου ο Καβαφης,και αυτα που "ειδα" στα ποιηματα του ειχαν μια προοδο.Αρχικα ειδα ακριβως αυτα που γραφεις Διονυση, συμφωνω,μετα ειδα και κατι αλλο που ισως να ειναι λαθος αλλα αμα δεν το γραψω...
Βλεπω τον ποιητη κ στις 3 ηλικιες που γραφει τα 3 ποιηματα,να τον συντροφευει το βαρος του γηρατος (ειτε γραφει για τον ιδιο ειτε για τους γερασμενους).Την αληθεια την ξερει/γραφει κ στα 3 γι αυτο κ θελει 1.κρυψει τα χαλια κ τα γηρατεια του,2.δεν εχει εγκαρτερηση καμια,3.ψαχνει συνταγες Ελληνοσυρων μαγων για νιοτη.
Γι αυτο και προσπαθει να βρει να εξισορροπησει αυτο το βαρος κ οχι να το διωξει.Προσπαθει 1. αναγνωριζοντας οτι οι στιχοι,οι οπτασιες,η εκφανση του ωραιου του,ειναι νεανικες ακομα 2.με την τεχνη της ποιησεως (φαρμακο) εν Φαντασια κ Λογω 3.αναπολωντας τα 23 χρονια του,τη φιλια στα 22 που χει εμορφια κ αγαπη,την καμαρη εστω κ αν ξερει πως μονο με μαγικα μπορει να τα ξαναζησει.
Θα μπορουσε λοιπον να μην υπαρχει ιδιαιτερη προοδος στα 3 ποιηματα,αλλα διαφορετικα ποιηματα κ εντασεις,που γεννιουνται απο μια "εμμονη" του ποιητη να γραφει για το συνειδητο γηρας που εσωκλυει τη νοσταλγια της νιοτης,την συμβιωση τους.(αλλα να μπορει το σωμα κ αλλα να 8ελει η ψυχη κ ο νους).Να γραφει πως κανεις, ειναι μονιμα εγκλωβισμενος οταν οντας γερος δεν αποδεχεται πληρως τα γηρατεια ουτε τα αρνηται πληρως ζωντας σαν νεος.Ισως γιατι ετσι ενιωθε κ στις 3 ηλικιες.
Θα μπορουσε να ναι κ ετσι απο μια αλλη οπτικη γωνια;
Την καλησπερα μου!

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Νίκη,
Καλημέρα! Είχα ξεχαστεί και δε σου απάντησα - απολογούμαι!

Μ' αρέσει αυτό που γράφεις. Κάτι τέτοιο είχα σημειώσει κι εγώ σην ανάρτηση ("Ας μη μας διαφεύγει πως η κάθε ποιητική δημιουργία είναι αυτοτελής και δε δεσμεύεται αναγκαστικά από τα προσωπικά δεδομένα του δημιουργού. Δε θεωρώ, δηλαδή, πως το κάθε ποίημα μας δείχνει απαραίτητα πώς βιώνει ο δημιουργός του μια κατάσταση".)

Δεν είναι ανάγκη, δηλαδή, επειδή έγραψε ο Καβάφης κάποια ποιήματα για τα γηρατειά σε διαφορετικές ηλικίες και φάσεις να φανερώνουν αυτά και την "πρόοδο του βιώματος", όπως σημειώνει ο Σαββίδης.
Ωστόσο, έστω και σαν υπόθεση, είναι ωραίο να το παρακολουθήσει (και) έτσι κανείς.
Άλλωστε, είναι πολύ περισσότερα τα ποιήματα του Καβάφη που αναφέρονται στην πρόσληψη της ώριμης ηλικίας - ένα θέμα που φαίνεται πως το βίωνε ίσως και οδυνηρά. (Αχ!)

Τι καλά, που κάπου κάπου μας επισκέπτεσαι. Πολλά φιλιά.