Σ’ αραχνιασμένο σπήλαιο θα πάω να κατοικήσω, ωσότου να 'λθει η στιγμή, μάνα, να ξεψυχήσω

Πριν η φυματίωση νικήσει οριστικά την Πολυδούρη, στα 28 της χρόνια, την οδηγεί στον «τόπο του θανάτου», όπως χαρακτήριζαν πολλοί το σανατόριο Σωτηρία στις αρχές του 20ου αιώνα. Ας δούμε λίγα στοιχεία για την αρρώστια την εποχή εκείνη, τους φυματικούς, αλλά και την ίδια την Πολυδούρη τον καιρό που νοσηλευόταν εκεί

Η φυματίωση είναι λοιμώδης νόσος, μεταδοτική και παρουσιάζει υψηλή θνητότητα. Η νόσος οφείλεται στο μικρόβιο της φυματίωσης ή του Κοχ. Η μετάδοσή της γίνεται με την αναπνοή των σταγονιδίων που αποβάλλει ο άρρωστος ο οποίος είναι πάντοτε ενήλικας, αφού τα παιδιά δεν μεταδίδουν την ασθένεια. Τα γενικά συμπτώματα περιλαμβάνουν έντονη αδυναμία, καταβολή, απώλεια βάρους , πυρετό ή δεκατική πυρετική κίνηση και νυκτερινούς ιδρώτες. Σε εντόπιση της νόσου στους πνεύμονες τα επιπλέον συμπτώματα είναι βήχας, πόνος στο θώρακα και αιμόπτυση.

Παλιότερα ο λαός ονόμαζε «χτικιό» την αρρώστια. Για την αντιμετώπισή της οι ασθενείς χρειάζονταν καθαρό αέρα, καλή διατροφή, ξεκούραση. Διαμονή, δηλαδή, σε σανατόριο. Λίγοι, όμως, ήταν οι τυχεροί που ξέφευγαν το θάνατο. Μια επίσημη στατιστική δείχνει ότι το 42% των αρρώστων πεθαίνουν σε 15 το πολύ μέρες, το 25% φτάνει τους δυο μήνες και μόλις το 3-4% περνούν το χρόνο. Απελπισμένοι όσοι τους τύχαινε να έχουν φυματικό στο σπίτι, αναζητούσαν μ' αγωνία κρεβάτι σε κάποιο σανατόριο.

Το πρώτο σανατόριο στη χώρα μας ήταν η «Σωτηρία». Ιδρύθηκε το 1902 και πρωτολειτούργησε τρία χρόνια μετά. Σε μια εποχή που η Αθήνα είχε τα όριά της στους Αμπελόκηπους, το σανατόριο «Σωτηρία» χτίζεται λίγο πιο βόρεια, μέσα στα δέντρα.
Στο βιβλίο του «Η Σωτηρία - τόπος μαρτυρίου των φθισικών», ο δημοσιογράφος Κώστας Στούρνας αποκάλυπτε την εφιαλτική κατάσταση που επικρατούσε στο πρώτο σανατόριο της χώρας, στο οποίο νοσηλεύονταν γύρω στις 5.000 άρρωστοι. «...Μια κατάρα βαραίνει από τον πόλεμο και δώθε προπαντός την Ελλάδα. Η φθίση. Νούμερα θανάτου που είναι τρομακτικά. Υγιεινολόγοι, γιατροί, εφημερίδες γράφουν για τον αφανισμό που συντελείται σε νέες ζωές. Σε 250.000 υπολογίζονται οι φυματικοί στην Ελλάδα. Σε 25.000 φτάνουν κάθε χρόνο αυτοί που πεθαίνουν από τη φοβερή αυτή αρρώστια».

Η φυματίωση, η φθίση, το χτικιό, υπήρξε μάστιγα για το πρώτο τουλάχιστον μισό του 20ού αιώνα, η δε «Σωτηρία» ως γκέτο, παραπάνω από μία δεκαετία, αρχής γενομένης από το 1922, ήταν ο τόπος των ζωντανών νεκρών. Σήμερα από εκείνη την εποχή έχουν απομείνει εκτός από τις φωτογραφίες, οι φιλολογικοί θρύλοι: η παρουσία στο θεραπευτήριο, επί τρία χρόνια, του Γιάννη Ρίτσου, η συνάντησή του με τη Μαρία Πολυδούρη και η τελευταία συνάντηση της ποιήτριας με τον Κώστα Καρυωτάκη, πριν αυτός αναχωρήσει για την Πρέβεζα.

Εχει μείνει ακόμα η «Σωτηρία» ως ο χώρος φυλάκισης των φυματικών πολιτικών κρατουμένων και για το ότι στην πίσω μάντρα της τουφεκίστηκαν πλήθος πατριωτών, μεταξύ των οποίων και ο Νίκος Μπελογιάννης, ακόμα και ως χώρος που το 1922, με τη μικρασιατική καταστροφή, 3.000 πρόσφυγες, φυματικοί ή όχι, κατέλυσαν εκεί δημιουργώντας ένα γκέτο.

Η περίοδος αυτή σημάδεψε με τα πιο μελανά χρώματα το νοσοκομείο, ιδιαίτερα τις συνθήκες διαβίωσης των ασθενών. Η «Σωτηρία» της εποχής εκείνης ήταν ένας περίεργος τόπος θανάτου όπου ο πόνος και η φρίκη βρίσκονταν κοντά με την αναρχία, την εγκληματικότητα και τη διαφθορά. Το 1927 όταν ο Ελληνορουμάνος λογοτέχνης Παναϊτ Ιστράτι, επισκέφθηκε το Νοσοκομείο, είπε ότι στην είσοδο του έπρεπε να αναρτηθεί η επιγραφή που υπήρχε στην πύλη της «Κόλασης» του Δάντη. «Εσείς, όσοι μπαίνετε, αφήστε κάθε ελπίδα»!

Εκεί, λοιπόν, θα νοσηλευτεί, μετά την επιστροφή της από το Παρίσι και η Μαρίκα Πολυδούρη. Και καταφέρνει να κάνει το δωματιάκι της τόπο συνάντησης διανοουμένων και καλλιτεχνών.

Γράφει χαρακτηριστικά η αδελφή της, Βιργινία Πολυδούρη, σε λίγες σελίδες πρόχειρου βιογραφικού της Μαρίας που άφησε:
« Την έβαλαν στην τρίτη θέση σ' ένα μικρό δωμάτιο που προοριζόταν για τους κατάκοιτους. [...] Το θλιβερό άγγελμα της αυτοκτονίας του Καρυωτάκη απ' την Πρέβεζα την έφερε στο χείλος του θανάτου, μαυροντύθηκε και χειροτέρεψε το υπόλοιπο της ζωής της [...].Το δωματιάκι αυτό το διακόσμησε με ποιητές όπως ο Μπάυρον, ο Μποντλέρ και άλλους. Τον Καρυωτάκη τον είχε στο κομοδίνο της. Το μικρό δωματιάκι μεταβλήθηκε σε σαλόνι ποιητών και λογίων.»

Εκεί την επισκέπτονταν διάφοροι άνθρωποι του πνευματικού και καλλιτεχνικού κόσμου της εποχής, όπως ο Φώτος Πολίτης, η Μαρίκα Κοτοπούλη, ο Άγγελος Σικελιανός, η Μυρτιώτισσα, ο Κώστας Ουράνης κα. Και εκεί θα συναντήσει τον Κώστα Καρυωτάκη, τον Τάκη της, τον Ιούνιο του 1928· μια συνάντηση που άφησε γλυκόπικρη γεύση στην ποιήτρια, η οποία στους τελευταίους μήνες της ζωής της θα κατεβεί πάλι στην Αθήνα προσπαθώντας να απολαύσει τη λιγοστή ζωή που της απομένει.

Η Μαρία Πολυδούρη δεν πέθανε στο «Σωτηρία». Μια «αυγούλα μελαγχολική του Απρίλη», όπως προφητικά είχε προβλέψει σε ένα στίχο της άφησε την τελευταία της πνοή στην κλινική Καραμάνου, στην Αθήνα, κοντά σε φίλους της. Ήταν 28 Απριλίου 1930 κι ήταν μόνο 28 χρονών.

Πηγές:
http://www2.rizospastis.gr/wwwengine/story.do?id=2799559&publDate=

http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=183461
http://www.8respiratory-sotiria.gr/index.php?section=674
http://sotiriaplan.blogspot.com/ http://photorama.ning.com/forum/topics/schhedio-soterhia-mnheme-kai?xg_source=activity