( Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά;)

η ανάρτηση αφιερώνεται στη Μ.Ι,

μια και αδημόνως την περίμενε!

:-)

Ένα μικρό βιβλίο είναι όλα τα ποιήματα του Μανόλη Αναγνωστάκη.

Σε ένα μικρό βιβλίο χώρεσαν οι συλλογές

( Εποχές, Παρενθέσεις, Η Συνέχεια , Ο Στόχος)

που ξεκίνησε να εκδίδει από τα 20 του χρόνια, το 1945, μέχρι το 1971,

όταν εκδίδεται Ο Στόχος.

Και μετά ακολουθεί η ποιητική σιωπή του,

για την οποία πολλά έχουν γραφτεί.

Στον εμφύλιο και στα μετεμφυλιακά χρόνια, στους καιρούς αυτούς του σπαραγμού,

των προσδοκιών και του τέλους τους, των συμβιβασμών,

της κόπωσης, της απογοήτευσης, του πόνου,

ο Αναγνωστάκης θα καταφύγει στην ποίηση και θα μιλήσει μέσα απ’ αυτή.

« Έγραφα από πολύ μικρός και πρέπει να ομολογήσω ότι για ένα διάστημα πίστευα πολύ στις δυνατότητες της ποίησης σα μέσου που μπορεί να εκφράσει τα πάντα με πληρότητα και να γίνει έρωτας και περιεχόμενο ζωής(…)»[1].

Πιστεύει σ’ αυτή και στις δυνατότητές της.
« Η ποίηση είναι η μόνη δυνατή να αποκαλύψει τις αληθινές διαστάσεις του οποιουδήποτε θέματος»[2]

Και μάλιστα επισημαίνει την αξία της για τη δύσκολη εποχή του Εμφυλίου:

«Πιστεύω, πάλι θα πω, πως η ποίηση της περιόδου εκείνης, ή για την περίοδο εκίνη, είναι, σα ντοκουμέντο μια από τις συγκλονιστικότερες μαρτυρίες – να τολμήσω να το πω; - σε παγκόσμιο επίπεδο. Γιατί σαφώς προηγείται από ό,τι μας ήρθε απ’ έξω σαν ποίηση κοινωνικής αμφισβήτησης, προβληματισμένης διαμαρτυρίας κλπ, μάλιστα κάποτε πολύ κραυγαλέα και εντυπωσιακά.»[3]

Αλλά και ο ίδιος, μέσα από την ποίησή του μιλάει.
«Στον Αναγνωστάκη, ειδικά στον Αναγνωστάκη, η μεταφορά του μιλάω αντί του γράφω είναι καθοριστική, θεμελιώδης, είναι μέρος της ουσίας. (…) Το «μιλώ» κάνει ένα ακόμα θαρραλέο βήμα έξω από το ποίημα, αλληλέγγυο με τις σκέψεις, τους φόβους και τις προσδοκίες του αναγνώστη, δραστικό όσο και ρητορικά ανοχύρωτο, σαν να το έχει ξεβράσει εκεί η παλίρροια του χρόνου: τώρα μιλώ πάλι σαν ένας άνθρωπος που γλίτωσε απ’ το λοιμό, λέει στο εναρκτήριο ποίημα της συλλογής Η Συνέχεια 3»[4]

Άλλωστε, λίγα χρόνια μετά την εναγώνια παρένθεση του ποίηματος
«Στον Ν.Ε…1949» ( Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά;)
είναι ο ίδιος που αποφασιστικά δημοσιεύει το «Μιλώ»:

Μιλῶ γιὰ τὰ τελευταῖα σαλπίσματα τῶν νικημένων στρατιωτῶν

Γιὰ τὰ κουρέλια ἀπὸ τὰ γιορτινά μας φορέματα

Γιὰ τὰ παιδιά μας ποὺ πουλᾶν τσιγάρα στοὺς διαβάτες

Μιλῶ γιὰ τὰ λουλούδια ποὺ μαραθήκανε στοὺς τάφους καὶ τὰ σαπίζει ἡ βροχὴ

Γιὰ τὰ σπίτια ποὺ χάσκουνε δίχως παράθυρα σὰν κρανία ξεδοντιασμένα

Γιὰ τὰ κορίτσια ποὺ ζητιανεύουν δείχνοντας στὰ στήθια τὶς πληγές τους

Μιλῶ γιὰ τὶς ξυπόλυτες μάνες ποὺ σέρνονται στὰ χαλάσματα

Γιὰ τὶς φλεγόμενες πόλεις τὰ σωριασμένα κουφάρια σοὺς δρόμους

Τοὺς μαστρωποὺς ποιητὲς ποὺ τρέμουνε τὶς νύχτες στὰ κατώφλια

Μιλῶ γιὰ τὶς ἀτέλειωτες νύχτες ὅταν τὸ φῶς λιγοστεύει τὰ ξημερώματα

Γιὰ τὰ φορτωμένα καμιόνια καὶ τοὺς βηματισμοὺς στὶς ὑγρὲς πλάκες

Γιὰ τὰ προαύλια τῶν φυλακῶν καὶ γιὰ τὸ δάκρυ τῶν μελλοθανάτων.

Μὰ πιὸ πολὺ μιλῶ γιὰ τοὺς ψαράδες

Π᾿ ἀφήσανε τὰ δίχτυά τους καὶ πήρανε τὰ βήματά Του

Κι ὅταν Αὐτὸς κουράστηκε αὐτοὶ δὲν ξαποστάσαν

Κι ὅταν Αὐτὸς τοὺς πρόδωσε αὐτοὶ δὲν ἀρνηθῆκαν

Κι ὅταν Αὐτὸς δοξάστηκε αὐτοὶ στρέψαν τὰ μάτια

Κι οἱ σύντροφοί τους φτύνανε καὶ τοὺς σταυρῶναν

Κι αὐτοί, γαλήνιοι, τὸ δρόμο παίρνουνε π᾿ ἄκρη δὲν ἔχει

Χωρὶς τὸ βλέμμα τους νὰ σκοτεινιάσει ἢ νὰ λυγίσει

Ὄρθιοι καὶ μόνοι μὲς στὴ φοβερὴ ἐρημία τοῦ πλήθους.

Κι αφήνει στον τελευταίο στίχο του τους ψαράδες, όρθιους και μόνους μες στη φοβερή ερημία του πλήθους, να πορεύονται χωρίς το βλέμμα τους να σκοτεινιάζει ή να λυγίζει. Ίσως για να μπορέσουν να μιλήσουν οι ίδιοι, όταν, όταν αυτός θα κουραστεί.

Μπορεί να φοβάται τις ηττημένες συνειδήσεις ο Αναγνωστάκης, να θλίβεται και να οργίζεται, όταν βλέπει τους παλιούς αγωνιστές να συμβιβάζονται και να υποχωρούν από τα ιδανικά τους, να εξοντώνονται ηθικά αλλά και αθρώπινα, αλλά, όσο γράφει, δεν παύει να «μιλάει» και να δρα: «δυο κατηγορίες πάντα· οι δρώντες και οι θεατές.» Και να χρησιμοποιεί την ποίηση για να αγωνίζεται και να κρατά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια στο ύψος που της αρμόζει. Ακόμα κι αν δεν έχει αυταπάτες ( «Κι όχι αυταπάτες προπαντός.»)[5] Ακόμα και αν συμφωνώντας με το φίλο του ποιητή Τίτο Πατρίκιο πως «κανένας στίχος σήμερα δεν κινητοποιεί τις μάζες/κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα.», ακόμα κι έτσι επιμένει: «Έστω./Ανάπηρος, δείξε τα χέρια σου. Κρίνε για να κριθείς»[6] και «σφυροκοπάτε αδιάκοπα στο ίδιο αμόνι»[7]

Μιλάει, λοιπόν, με όση πίκρα κι αν του προσφέρει η Ιστορία στα πέτρινα χρόνια που ζει, μιλάει, και μιλάει την αλήθεια που πρέπει να ακουστεί.
«(…) Μα στο παιδί δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθιαΤώρα, τα βράδια, κάθομαι και του μιλώΛέω το σκύλο σκύλο, το λύκο λύκο, το σκοτάδι σκοτάδι,Του δείχνω με το χέρι τους κακούς, του μαθαίνωΟνόματα σαν προσευχές, του τραγουδώ τους νεκρούς μας.Α, φτάνει πια! Πρέπει να λέμε την αλήθεια στα παιδιά.»[8]

Κι αν τον κατηγορήσουν για «κηρύγματα και ρητορείς»,
« Ε ναι λοιπόν! Κηρύγματα και ρητορείες.
Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις
Να μην τις παίρνει ο άνεμος.»[9]

Κι ίσως και μετά το 1971, όταν σταμάτησε η ποιητική του παραγωγή και πέρασαν 34 χρόνια στη ζωή του χωρίς να δώσει άλλα ποιήματα[10], ίσως τότε να μας πρόσφερε την πιο ηχηρή, την πιο ηχηρά ομιλούσα σιωπή.

Αλλά για τη σιωπή αυτή θα τα πούμε σε επόμενη ανάρτηση.




[1] Από συνομιλία του με τον Αντ. Φωστιέρη και Θαν. Νιάρχο, περ. Λέξη, τ.186, σελ. 502
[2] Μ. Αναγνωστάκη, Υπέρ και Κατά, Θεσ/κη, 1965
[3] Από συνομιλία του με τον Αντ. Φωστιέρη και Θαν. Νιάρχο, περ. Λέξη, τ.186, σελ. 504
[4] Διον. Καψάλης, περ. Εντευκτήριο, τ. 71, σελ. 154
[5] Επίλογος, απ’ τη συλλογή Ο Στόχος
[6] Επίλογος, απ’ τη συλλογή Ο Στόχος
[7] Κριτική, απ’ τη συλλογή Ο Στόχος
[8] Στο παιδί μου, απ\ τη συλλογή Ο Στόχος
[9] Ποιητική, απ’ τη συλλογή Ο Στόχος
[10] Για τη συλλογή ΥΓ. που εκδόθηκε το 1983 ο ίδιος έχει πει « (…) είναι ποιητικά αποσπάσματα, δεν είναι τωρινά πράγματα αυτά, υπήρχαν από χρόνια(…) Δεν είναι ποιήματα(…) συνέντευξη στο Μισέλ Φάις, 11. 1992 ( «Πρόσωπο με πρόσωπο», εκδ. Πατάκη, 2006)