Τετάρτη 26 Ιανουαρίου 2011

Σ’ αραχνιασμένο σπήλαιο θα πάω να κατοικήσω, ωσότου να 'λθει η στιγμή, μάνα, να ξεψυχήσω

Πριν η φυματίωση νικήσει οριστικά την Πολυδούρη, στα 28 της χρόνια, την οδηγεί στον «τόπο του θανάτου», όπως χαρακτήριζαν πολλοί το σανατόριο Σωτηρία στις αρχές του 20ου αιώνα. Ας δούμε λίγα στοιχεία για την αρρώστια την εποχή εκείνη, τους φυματικούς, αλλά και την ίδια την Πολυδούρη τον καιρό που νοσηλευόταν εκεί
Η φυματίωση είναι λοιμώδης νόσος, μεταδοτική και παρουσιάζει υψηλή θνητότητα. Η νόσος οφείλεται στο μικρόβιο της φυματίωσης ή του Κοχ. Η μετάδοσή της γίνεται με την αναπνοή των σταγονιδίων που αποβάλλει ο άρρωστος ο οποίος είναι πάντοτε ενήλικας, αφού τα παιδιά δεν μεταδίδουν την ασθένεια. Τα γενικά συμπτώματα περιλαμβάνουν έντονη αδυναμία, καταβολή, απώλεια βάρους , πυρετό ή δεκατική πυρετική κίνηση και νυκτερινούς ιδρώτες. Σε εντόπιση της νόσου στους πνεύμονες τα επιπλέον συμπτώματα είναι βήχας, πόνος στο θώρακα και αιμόπτυση.

Παλιότερα ο λαός ονόμαζε «χτικιό» την αρρώστια. Για την αντιμετώπισή της οι ασθενείς χρειάζονταν καθαρό αέρα, καλή διατροφή, ξεκούραση. Διαμονή, δηλαδή, σε σανατόριο. Λίγοι, όμως, ήταν οι τυχεροί που ξέφευγαν το θάνατο. Μια επίσημη στατιστική δείχνει ότι το 42% των αρρώστων πεθαίνουν σε 15 το πολύ μέρες, το 25% φτάνει τους δυο μήνες και μόλις το 3-4% περνούν το χρόνο. Απελπισμένοι όσοι τους τύχαινε να έχουν φυματικό στο σπίτι, αναζητούσαν μ' αγωνία κρεβάτι σε κάποιο σανατόριο.
Το πρώτο σανατόριο στη χώρα μας ήταν η «Σωτηρία». Ιδρύθηκε το 1902 και πρωτολειτούργησε τρία χρόνια μετά. Σε μια εποχή που η Αθήνα είχε τα όριά της στους Αμπελόκηπους, το σανατόριο «Σωτηρία» χτίζεται λίγο πιο βόρεια, μέσα στα δέντρα.
Στο βιβλίο του «Η Σωτηρία - τόπος μαρτυρίου των φθισικών», ο δημοσιογράφος Κώστας Στούρνας αποκάλυπτε την εφιαλτική κατάσταση που επικρατούσε στο πρώτο σανατόριο της χώρας, στο οποίο νοσηλεύονταν γύρω στις 5.000 άρρωστοι. «...Μια κατάρα βαραίνει από τον πόλεμο και δώθε προπαντός την Ελλάδα. Η φθίση. Νούμερα θανάτου που είναι τρομακτικά. Υγιεινολόγοι, γιατροί, εφημερίδες γράφουν για τον αφανισμό που συντελείται σε νέες ζωές. Σε 250.000 υπολογίζονται οι φυματικοί στην Ελλάδα. Σε 25.000 φτάνουν κάθε χρόνο αυτοί που πεθαίνουν από τη φοβερή αυτή αρρώστια».


Η φυματίωση, η φθίση, το χτικιό, υπήρξε μάστιγα για το πρώτο τουλάχιστον μισό του 20ού αιώνα, η δε «Σωτηρία» ως γκέτο, παραπάνω από μία δεκαετία, αρχής γενομένης από το 1922, ήταν ο τόπος των ζωντανών νεκρών. Σήμερα από εκείνη την εποχή έχουν απομείνει εκτός από τις φωτογραφίες, οι φιλολογικοί θρύλοι: η παρουσία στο θεραπευτήριο, επί τρία χρόνια, του Γιάννη Ρίτσου, η συνάντησή του με τη Μαρία Πολυδούρη και η τελευταία συνάντηση της ποιήτριας με τον Κώστα Καρυωτάκη, πριν αυτός αναχωρήσει για την Πρέβεζα.

Εχει μείνει ακόμα η «Σωτηρία» ως ο χώρος φυλάκισης των φυματικών πολιτικών κρατουμένων και για το ότι στην πίσω μάντρα της τουφεκίστηκαν πλήθος πατριωτών, μεταξύ των οποίων και ο Νίκος Μπελογιάννης, ακόμα και ως χώρος που το 1922, με τη μικρασιατική καταστροφή, 3.000 πρόσφυγες, φυματικοί ή όχι, κατέλυσαν εκεί δημιουργώντας ένα γκέτο.



Η περίοδος αυτή σημάδεψε με τα πιο μελανά χρώματα το νοσοκομείο, ιδιαίτερα τις συνθήκες διαβίωσης των ασθενών. Η «Σωτηρία» της εποχής εκείνης ήταν ένας περίεργος τόπος θανάτου όπου ο πόνος και η φρίκη βρίσκονταν κοντά με την αναρχία, την εγκληματικότητα και τη διαφθορά. Το 1927 όταν ο Ελληνορουμάνος λογοτέχνης Παναϊτ Ιστράτι, επισκέφθηκε το Νοσοκομείο, είπε ότι στην είσοδο του έπρεπε να αναρτηθεί η επιγραφή που υπήρχε στην πύλη της «Κόλασης» του Δάντη. «Εσείς, όσοι μπαίνετε, αφήστε κάθε ελπίδα»!
Εκεί, λοιπόν, θα νοσηλευτεί, μετά την επιστροφή της από το Παρίσι και η Μαρίκα Πολυδούρη. Και καταφέρνει να κάνει το δωματιάκι της τόπο συνάντησης διανοουμένων και καλλιτεχνών.

Γράφει χαρακτηριστικά η αδελφή της, Βιργινία Πολυδούρη, σε λίγες σελίδες πρόχειρου βιογραφικού της Μαρίας που άφησε:
« Την έβαλαν στην τρίτη θέση σ' ένα μικρό δωμάτιο που προοριζόταν για τους κατάκοιτους. [...] Το θλιβερό άγγελμα της αυτοκτονίας του Καρυωτάκη απ' την Πρέβεζα την έφερε στο χείλος του θανάτου, μαυροντύθηκε και χειροτέρεψε το υπόλοιπο της ζωής της [...].Το δωματιάκι αυτό το διακόσμησε με ποιητές όπως ο Μπάυρον, ο Μποντλέρ και άλλους. Τον Καρυωτάκη τον είχε στο κομοδίνο της. Το μικρό δωματιάκι μεταβλήθηκε σε σαλόνι ποιητών και λογίων.»
Εκεί την επισκέπτονταν διάφοροι άνθρωποι του πνευματικού και καλλιτεχνικού κόσμου της εποχής, όπως ο Φώτος Πολίτης, η Μαρίκα Κοτοπούλη, ο Άγγελος Σικελιανός, η Μυρτιώτισσα, ο Κώστας Ουράνης κα. Και εκεί θα συναντήσει τον Κώστα Καρυωτάκη, τον Τάκη της, τον Ιούνιο του 1928· μια συνάντηση που άφησε γλυκόπικρη γεύση στην ποιήτρια, η οποία στους τελευταίους μήνες της ζωής της θα κατεβεί πάλι στην Αθήνα προσπαθώντας να απολαύσει τη λιγοστή ζωή που της απομένει.
Η Μαρία Πολυδούρη δεν πέθανε στο «Σωτηρία». Μια «αυγούλα μελαγχολική του Απρίλη», όπως προφητικά είχε προβλέψει σε ένα στίχο της άφησε την τελευταία της πνοή στην κλινική Καραμάνου, στην Αθήνα, κοντά σε φίλους της. Ήταν 28 Απριλίου 1930 κι ήταν μόνο 28 χρονών.

Πηγές:
http://www2.rizospastis.gr/wwwengine/story.do?id=2799559&publDate=

15 σχόλια:

Ἅ λ ς είπε...

αχχ.. ανατριχιασα.. μονο 28?? Χριστε μου..!!!ουφ!
Αλλά δεν ξερω, ακομη και που πεθαναν και οι 2 και μονο που αγαπηθηκαν τοσο εμενα κατι μου λεει, κατι μου κανει...Και ετσι οπως περιγραφονται οι λοιπες τους συναντησεις, πρεπει να προκαλεσαι και χαρα αυτην η αγαπη οχι μονο πονο!

ερωτηση πανω στην ασθενεια τωρα, γιατι δεν τα παιδιά δε μεταδίδουν την ασθένεια;;


σημ: γραφω αυριο "θεοτοκη" μα γιατι είναι τοσο μπερδεμενες οι αναλυσεις που θα μπορούσαν να ειναι απλές; νιωθω οτι χανουμε το νοημα και κοιτα πραγματα ανουσια και αδιαφορα. Τεσπα...

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Ειρήνη,

Σπεύδω να σου απαντήσω, για να ευχηθώ καλή επιτυχία για αύριο.
Δε νομίζω πως θα έχεις πρόβλημα με το Θεοτόκη - εδώ ολόκληρη πραγματεία μου έστειλες ( που ακόμα περιμένει την ανάρτησή της..)
Καλή επιτυχία, λοιπόν!΄

ΥΓ. Όσο για την ασθένεια που δε μεταδίδεται από τα παιδιά, βρήκα -και δεν κατάλαβα! - πως δε μεταδίδεται επειδή έχουν θετικά πτύελα. Ό,τι ξέρεις, ξέρω:-)

Ἅ λ ς είπε...

οο διονυση με συγκινεις..


ρωτησα τον αδερφο μου μπας κ ξερει τι ειναι αυτα..., αν μαθω θα ενημερωσω!

οσο για το θεοτοκη οχι δεν το φοβαμαι αλλα κραταω μια πισινη..αλλα και παλι δεν μπορω να καταλαβω γιατι καποια πραγματα τα σκαλιζουμε παραπανω απ' ο,τι πρεπει... τεσπα τι να πω...!
ευχαριστω λοιπον!!!

καληνυχτα!!!

Emmanuel Manolas είπε...

Γύρω στα 1956, ήμουν μικρό παιδάκι, χρειάστηκε να μείνω σε σκηνή στην Πεντέλη για μερικούς μήνες (μετακομίσαμε εκεί κανονικά) και σώθηκα με το φάρμακο PAS (κυκλοσερίνη).
Μακάρι να υπήρχε την εποχή της Πολυδούρη!

Σωτηρία Σιαμαντούρα είπε...

Διονύση μου πάρα πολύ ενδιαφέρουσα η αναρτησή σου.. Την ακούνε τα παιδιά την ασθένεια και δεν καταλαβαίνουν τι τους λεμε.. Θα σου στείλω μια βολτίτσα και τους δικούς μου να δούνε μερικά στοιχεία.. Μπράβο για άλλη μια φορά...!!!
Κάπου διάβασα οτι η Λιλή Ζωγράφου προσπάθησε να αποδείξει οτι ο θάνατος της επήλθε οχι από το τελικό στάδιο της ασθένειας, αλλά επρόκειτο για αυτοκτονία με ενέσεις μορφίνης.. Ενα τέτοιο ενδεχόμενο καθιστά ακόμη πιο τραγική την ιστορία της!!

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Αλκίνοε,

Αν το 1956 χρειαζόταν σκηνή, σκέψου το 1927-8, λίγα χρόνια μετά την έλευση των προσφύγων και την κατάλυση κάπου 3.000 ατόμων στον
(εξωτερικό) χώρο της Σωτηρίας, ποιες θα ήταν οι συνθήκες περίθαλψης, αλλά και διαβίωσης..

Ευχαριστούμε, καλημέρες!

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Σωτηρία,

Καλημέρα. Σ' ευχαριστώ. Κι εγώ απ' αυτή την ανάγκη ξεκίνησα και την έκανα: τα παιδιά δεν έχουν ακούσει για την ασθένεια, αλλά και για τις συνθήκες (κοινωνικές, ιστορικές, ιατρικές) που διαμόρφωναν το πλαίσιο αντιμετώπισής της.

Αυτό που λες για τη μορφίνη έχει ειπωθεί από περισσότερους. Στην κλινική του Καραμάνου την είχαν πάει ο Σικελιανός και ο Γεωργίου. Λέγεται, πράγματι, ότι κάποιος από τους παριστάμενους φίλους δέχτηκε να της κάνει τη μοιραία ένεση, η οποία, πάντως, έμοιαζε, απλώς, να δίνει ένα αποφασιστικό και γενναίο τέλος στην περιπέτεια της φυματίωσης, η οποία είχε χειροτερέψει από τις καταχρήσεις των τελευταίων μηνών της.

Λεπτομέρειες.. ( Που δεν παύουν να ελκύουν το ενδιαφέρον, όπως και όλη της η ζωή, αφού αναφερόμαστε σε ένα άτομο τόσο ζωντανό, αντισυμβατικό και ενδιαφέρον)

Νίκος είπε...

Κ. Μάνεση γιατί επαναλαμβάνετε τα ίδια λάθη.Ε'ιπαμε η πολυδούρη πέθανε το 1930.Είστε κακός μαθητής.Παίρνετε 9 στο τετράμηνο.Όσο για την Πολυδούρη τα έχουμε πει στο σχολείο και άρα τα υπόλοιπα είναι περιττά.Κ. Μάνεση άσχετο,αρά η έκθεση που σας έδωσα πως ήταν?

Ἅ λ ς είπε...

διονυση,
σου απανταω στην ερωτηση της προηγούμενης ανάρτησης. Έγραψα! Καλά θέλω να πιστεύω δε θα αντέξω αποτυχία στη λογοτεχνία. Με φοβίζει η οπτικη που τα εξετάζει. Με ενοχλεί που μας περιορίζει (καθότι είναι πολλά τα γραπτά κ δεν μπορεί να τα διαβασει :/ αναξιο σχολιασμου)
Γράφω αύριο Θουκυδίδη. ΘΑ Ήθελα να το περασω αλλα δεν προλαβαινω. 2 βιβλια αρχαια 2 τομοι σχολια και ατελειωτη μεταφραση. Δεν τα διδαχτηκαμε ολα κ βεβαια οι σημειωσεις ειναι μια περιληψη της μεταφρασης. Δεν πειραζει...
Και από δευτέρα λογοτεχνια (από το Α.. πφφφ)

Πήρα και επίδομα!!! επειδη περασα πανω απο τα μισα το προηγουμενο ετος :D
χαρηκα τοοοοσο πολυυυ!!! (βεβαια καποιοι αλλοι δε χαρηκαν, δεν το περιμενα, δε με νοιαζει)

Σωτηρία Σιαμαντούρα είπε...

Ακριβώς!!! Πραγματικά μάγεψε η ζωή της ένα μεγάλο ποσοστό των μαθητών και λάτραψαν το ποίημα.. Ενώ για τα Αντικλείδια.. Ψαχνω αντικλείδια ... :)

Ἅ λ ς είπε...

η απαντηση του αδερφου μου :
" τ πτυελα νομιζω ειναι οι απεκρισεις πυ αποβαλλουν πχ..οι ασθενεις μ πνευμονια...δλδ τ φλεματα..."

:))

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Νίκο,

Πάλι μπερδεύτηκα με το 1928-1930; Ευχαριστώ για την επίπληξη. Κρατάω και την παρατηρητικότητά σου και διορθώνω αμέσως το κείμενο!

( Την έκθεση στο σχολείο, από κοντά)



Αλς,

Από όλες τις δυσκολίες και τα βάσανα των εξετάσεων σταματάω στο επίδομα, το οποίο επαυξάνω με την αγάπη μας.
Καλή επιτυχία και στα υπόλοιπα. Forza!




Σωτηρία,

Αλλά και τα αντικλείδια, στο διανοητικό πια και όχι στο συγκινησιακό πεδίο, οδηγούν σε "παιχνίδια" της σκέψης και συζητήσεις. Δεν το απορρίπτουν τα παιδιά. Απλώς, το αντιμετωπίζουν πιο εγκεφαλικά.
Φιλιά.

Νίκος είπε...

Να την κρατήσετε και στο τετράμηνο.Όσο για την έκθεση μιας και χάνουμε την Τρίτη το καλό που σας θέλω αν δεν επιθυμείτε αύξηση της αντιπολιτευτικής δραστηριότητας να την έχετε την Δευτέρα.

φλόγα είπε...

με μορφίνη διάλεξε να πεθάνει τελικά...στη Σωτηρία έτυχε να πάω πριν 3 χρόνια για να δω το "επίσημα μαύρο πρόβατο" της οικογενειάς μου(εδώ γελάμε)...τέσπα ο ξαδερφός μου είχε μπει μέσα για θρόμβωση στον πνεύμονα από "αμαρτωλή" αιτία και δεδομένου ότι πάλευα και γω με τις ίδιες αιτίες τότε πήγα να τον δω,να του δώσω και να πάρω δύναμη...τέσπα με το νοσοκομείο πραγματικά φρίκαρα γιατί πιστεύω δεν έχει αλλάξει και πολύ από τότε...εγώ βέβαια άλλαξα πολύ από εκείνη τη μέρα,ο ξάδερφος μου δεν άλλαξε,ακόμα παλεύει,ή μάλλον έτσι θέλω να πιστεύω γιατί στα τριάντα δεν είναι πλέον πάλη αλλά αναμονή μέχρι το τέλος...κρίμα να πεθαίνουν νέοι άνθρωποι γενικά...

Διονύσης Μάνεσης είπε...

φλόγα,

Πράγματι, μια βόλτα στο Σωτηρία σε "ταξιδεύει" κάπως στο παρελθόν. Ίσως επειδή τα κτίρια είναι παλιά (αν και ανακαινισμένα τα περισσότερα), ίσως το πράσινο και τα πολύχρονα, ψηλόκορμα πεύκα..

Όσο για το ξαδελφάκι σου, όσο μου επιτρέπεις και προσπαθώντας να μην ηθικολογήσω, πέρα από την ιατρική φροντίδα που πιστεύω ότι του παρέχεται, δε βρίσκονται τρόποι να τον ταρακουνήσετε να "ξυπνήσει"; Δεν μπορεί η αγάπη να ανατρέψει τη δύσκολη πραγματικότητα;

( Πέρασα από τη γειτονιά σου, αλλά δεν είχα γερμανοελληνικό λεξικό μαζί μου!!) :-)