Η κατανόηση του Άλλου. Διαβάζοντας το πεζογράφημα του Ιωάννου "Στου Κεμάλ το σπίτι"

Θεωρώ πως μια από τις βασικότερες λειτουργίες της λογοτεχνίας είναι η συμβολή της στην κατανόηση του Άλλου, του διαφορετικού. Ασκήσεις προσέγγισης της ετερότητας τα κείμενα, ακούραστα, με αστείρευτη επιμονή, μιλώντας στο συναίσθημα και τη σκέψη, χτίζουν γέφυρες για την αντίπερα όχθη.
Πολύ καθαρά φαίνεται αυτό και στο πεζογράφημα του

Γιώργου Ιωάννου

"Στου Κεμάλ το σπίτι"

( σελ. 265 του σχολικού βιβλίου).

Οκτώ παράγραφοι όλες κι όλες. Χωρίς καν δράση. Με ένα πρόσωπο χωρίς ταυτότητα. Ένα πρόσωπο που ανήκει στην "απέναντι"πλευρά. Μια ανεπιθύμητη ξένη γυναίκα.Τι ζητάει και κάθε χρόνο έρχεται και ξανάρχεται "στο σπίτι μας";
Μέσα σε ένα τόσο δύσκολο πλαίσιο επιλέγει ο Ιωάννου να μας μιλήσει για τις χαμένες πατρίδες. Για την προσφυγιά. Για τη νοσταλγία. Μέσα από τον Άλλο μας κάνει να δούμε τον εαυτό μας. Διακριτικά, αργά, περιγράφοντας την ξένη γυναίκα, καταφέρνει να περιγράψει τη μέσα μας ερημιά. Και κάπου εκεί, στο ναυάγιο της Ιστορίας, να θυμίσει πώς συναντιούνται οι άνθρωποι.

"Δεν ξαναφάνηκε εκείνη η μαυροφορεμένη γυναίκα…"

Εκείνη η γυναίκα που τη σύντριψε η Ιστορία, που της έδωσε όνομα εθνικό, που την όρισε πρόσφυγα , που την προίκισε με την αγιάτρευτη νοσταλγία της χαμένης πατρίδας.

Ένα πηγάδι, ένα ποτήρι νερό, λίγα μούρα, τα παράξενα, μακρινά ονόματα, ένα κατώφλι, ένα θαυμάσιο ψηφιδωτό οι σύνδεσμοί της με τη γη, με το παρελθόν, εκεί που τώρα ζητάει επίμονα να φωλιάσει η μνήμη της. Ν' ακουμπήσει, να βρει στέρεο έδαφος να πατήσει, να μπορέσει να περπατήσει τα μουσκεμένα χιλιόμετρα που η Ιστορία απλώνει μπροστά της. Κι ας μην ξαναγίνει ποτέ κόρη σαν τα κρύα τα νερά. Κι ας μην ξυπνήσει ποτέ η παλιά δόξα που άφηνε έκθαμβη τη γειτονιά.

"Τέτοιο σπαραγμό δεν ματαείδα". Κι ας είναι ο σπαραγμός της τουρκάλας, της άλλης μεριάς που τι θέλει τώρα και μπουρδουκλώνεται στα πόδια μας. Η προσφυγιά, η νοσταλγία, δεν έχουν πατρίδα. Η απώλεια στέκεται πάνω από τις ετικέτες. Μαλακώνει η καρδιά, ζεσταίνεται. Οι άνθρωποι συναντιούνται στην πίκρα, στη νοσταλγία, στην κοινή μοίρα του πρόσφυγα. "Είχαμε κι εμείς αφήσει σπίτια κι αμπελοχώραφα εκεί κάτω". Καταλαβαινόμαστε τώρα, δε χρειάζονται περισσότερα.

Δεν κατάφερε η άγνωστη, μυστηριώδης γυναίκα να προκαλέσει ανησυχία. Κανείς δε δηλώνει τίποτα από την αρχή, μα όλοι γνωρίζουν. Τα στοιχεία της ταυτότητας του πρόσφυγα δεν κυλάνε μόνο στις φλέβες της γυναίκας, αλλά και της οικογένειας του αφηγητή. Η προσηλωμένη ματιά που διαπερνάει το παρόν και ακουμπάει πίσω στο χρόνο. Η πεισματική επιστροφή. Οι χυμοί της γης, ένα χαρτάκι που τυλίγει λίγους καρπούς, το φύτεμα του σπόρου στην ξενιτιά, το πηγάδι της αυλής με το ζείδωρο νερό, τα ιερά ονόματα, αλλά κι όλη αυτή η ταραχή, η συναισθηματική ένταση. Η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη.

Στο πρόσωπο της μαυροφορεμένης γυναίκας οι οικείοι βλέπουν το πρόσωπό τους. Έχουν κι αυτοί αποχωριστεί βίαια από τα πηγάδια τους Ξέρουν. Βαθιά. Κι όσο πιο πολύ παρελθόν στις πλάτες τους, τόσο βαθύτερα: "Θα σου τα έβαζα σ' ένα κουτί, αλλά δε βαστάνε για μακριά".

Σπαράγματα κόσμων που χάνονται. Ερείπια πολέμων και των ιστορικών αλλαγών. Και η νέα εποχή που πλησιάζει αδίστακτα απειλώντας να ισοπεδώσει ό,τι έμεινε και κυρίως τη μνήμη, ναρκώνοντας και κοιμίζοντάς τη σε φρικαλέα, εξαμβλωματικά οικοδομήματα. Και που ξεβράζει ανθρώπους ανέστιους, λειψούς, συντριμμένους, ξερριζωμένους απ' ό,τι τους έδενε πιο σφιχτά με τη ζωή.
Που στην απελπισία τους, σπασμωδικά, ζητούν να γίνουν ένα με τα θεμέλια των εστιών τους, φιλούν τη γη τους, κυλιούνται κάτω, σπαράζουν.

Έρημοι και μόνοι.