Τετάρτη 23 Σεπτεμβρίου 2009

Ο Στυλιανός Αλεξίου για τη φεγγαροντυμένη

η σημερινή ανάρτηση αφιερώνεται
στην Άρτεμη, τη Χαρά και τη Στέλλα
που θυσίασαν το διάλειμμά τους για να ξεναγηθούν στο blog

Αύριο θα συναντηθούμε με τη φεγγαροντυμένη. Ποια, επιτέλους είναι; Ίσως η περιπλάνησή μας στις πάμπολλες λύσεις-προτάσεις που έχουν δοθεί από τους σολωμιστές δε θα είχε τόση σημασία, αν η συγκριτική τους αντιμετώπιση δε μας οδηγούσε σε συνθέσεις πολύ ενδιαφέρουσες και γοητευτικές.
Οι διακειμενικές επιρροές στη σκηνή αυτή είναι πολλές ( δείτε και στη φωτοτυπία "Μελετώντας τον Κρητικό") κι έτσι ο κάθε αναλυτής επιλέγει για το ερμηνευτικό του μοντέλο κάποια στοιχεία που προκρίνει.

Ας διαβάσουμε απόψε κάποιες από τις σκέψεις του Στυλιανού Αλεξίου από το βιβλίο του "Σολωμικά" ( εκδ. Στιγμή, 1994). Στο κεφάλαιο " Γερμανικές επιδράσεις - Η φεγγαροντυμένη, γράφει μεταξύ άλλων:
" Ίσως βαθύτερη και χαρακτηριστικότερη είναι η επίδραση στο Σολωμό ενός άλλου Γερμανού ποιητή, του ρομαντικού Novalis.
Ο Σολωμός εθαύμαζε το μυθιστόρημα του Novalis
Heinrich von Ofterdingen.


Τον Νικόλαο Λούντζη, στον οποίο όφειλε κατά σημαντικό μέρος τη γνωριμία του με τη γερμανική σκέψη και λογοτεχνία, τον ονόμαζε ο Σολωμός Ερρίκο, γιατί, όπως έλεγε, του θύμιζε τον ομώνυμο ήρωα του μυθιστορήματος.


Στο δεύτερο μέρος του μυθιστορήματος του Novalis, o Heinrich βλέπει μια θαυμαστή οπτασία που τον λυτρώνει από τη δυστυχία και ανοίγει εμπρός του καινούρια ζωή. Μέσα σε παραδεισιακή λαμπρότητα του παρουσιάζεται μια θεία μορφή, που είναι η νεκρή αγαπημένη του. Τον κοιτάζει σιωπηλά χαμογελώντας, ενώ κι εκείνος την κοιτάζει, του γνέφει και στο τέλος χάνεται. Η μέθη του Heinrich εξακολουθεί και μετά το όραμα. Δεν υπάρχει πια πόνος γι' αυτόν.

Τα κοινά στοιχεία [με τη φεγγαροντυμένη του Σολωμού] είναι η λαμπρότητα της οπτασίας, το αμοιβαίο σιωπηλό κοίταγμα και χαμόγελο, η εξαφάνιση έπειτα της μορφής και η βαθύτατη ανακούφιση και ψυχολογική αλλαγή εκείνου που είδε το όραμα. Στον Σολωμό βέβαια αυτά αναμορφώνονται ή πλουτίζονται και με άλλα στοιχεία, αλλά οι αναλογίες στο σύνολο, καθώς ο παράλληλος ψυχολογικός τόνος είναι απαραγνώριστα.. Στον Κρητικό μια θεϊκή μουσική με "ανεκδιήγητους" ήχους ακούγεται έπειτα από την οπτασία. Στον Novalis υπάρχει επίσης μια μουσική υπερφυσική, που την τραγουδούν σαν κάτω από τη γη "μικρές καθαρές φωνές".

Ο παραλληλισμός αυτός φαίνεται να ευνοεί μια από τις ερμηνείες που έχουν προταθεί για τη Φεγγαροντυμένη του "Κρητικού", συγκεκριμένα την ερμηνεία που την ταυτίζει με την αγαπημένη του ήρωα, η οποία πεθαίνει στο ποίημα [...] Ο ποιητής στα σχεδιάσματά του, όπως τα βλέπουμε στα Αυτόγραφα Έργα, επιμένει πολύ στην ομοιότητα: πολύ της μοιάζει[…]κίνημα έκανε που μοιάζει της καλής μου.Η μορφή δείχνει όχι απλώς καλοσύνη ( Πολυλάς) αλλά αγιοσύνη. Ρητά σε ένα άλλο απόσπασμα, από την κατάληξη του έργου, γράφει ο ποιητής: φθάνω στη στεριά την απεθεωμένη. Η φράση μας βοηθά να ταυτίσομε τη νεκρή με τη θεά του οράματος.
[…] θεωρώ ότι η εμφανιζόμενη είναι πράγματι η αγαπημένη του, που αποκαλύπτεται στο ανθρώπινο μεγαλείο της τη στιγμή του θανάτου. Αυτό φαίνεται σύμφωνο με τη σολωμική πίστη στη θεία φύση του ανθρώπου. Είναι στο βάθος η χριστιανική άποψη, με την απόχρωση που της έδωσε η ιδεαλιστική φιλοσοφία του 19ου αιώνα.
(Στυλιανός Αλεξίου, Σολωμικά, εκδ. στιγμή 1994, σελ. 20-27.)

13 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Διαβασα τις σημειωσεις που μας δωσατε αλλα δεν μπορω να κατανοησω τον λυρισμο και αν τον κατανοω δεν μπορω να εντοπισω τουσ στιχους οπου φαινεται…..

Διαβασα την σημειωση στο φυλλαδιο σας ότι οι λυρικοι ποιητες εκφραζουν το υπερτατο απλωμα της ψυχης και τη συζευξη της με το απειρο του συμπαντος. Ο λυρικος ποιητης υμνει τον κοσμο επιστρεφοντας στο παρελθον και συνδεοντας το συναισθημα με την φυση.στη λυρικη συνθεση ο λογος και το μετρο είναι αδιαχωριστα…(σας εγραψα ακριβως τι λενε οι σημειωσεις)

Προσπαθησα και στο blog αλλα καπου χαθηκα κι αποφασισα να σας στειλω ένα mail,ξαναχαθηκα αλλα οκ το βρηκα!!!!!!!!
Γνωριζω ότι είναι καπως περασμενη η ωρα για να λαβω απαντηση…
οποτε αν θελετε την λυνουμε από κοντα αυριο στο σχολειο!!


σταυρουλα!

Ανώνυμος είπε...

αφηστε που τωρα καταλαβα που αφησα το σχολιο μου!!!
απλα εστιαστε στο περιεχομενο και οχι στο μερος που βρηκα να σχολιασω!!!

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Σταυρούλα,
Μια χαρά τα κατάφερες με την καταχώρηση του σχολίου, μην ανησυχείς:-))

Κοίτα, όπως είπαμε, λυρισμό αποτελεί η εξωτερίκευση του εσωτερικού κόσμου του προσώπου, η εξωτερίκευση συναισθημάτων, σκέψεων, εντυπώσεων και μάλιστα με τη χρήση άφθονων εκφραστικών μέσων ( π.χ σχημάτων λόγου ). Υπάρχει, λοιπόν, στο λυρισμό ισχυρό το στοχείο της ψυχικής φόρτισης, έντονα συναισθήματα, τα οποία μεταφέρονται στον αναγνώστη μεταρσιώνοντάς τον σε σφαίρες ιδεαλιστικές.

Επίσης, όπως λέει ο Μάκριτζ, στο λυρισμό ο ποιητής παρουσιάζει κάτι σαν μια άμεση έκφραση μιας προσωπικής συγκίνησης, αλλά και, επίσης, παρουσιάζει τη συγκίνηση που αισθάνεται ο ίδιος.

Δεν είναι λίγοι, λοιπόν, οι στίχοι που φανερώνουν κάτι τέτοιο.Δες τον όρκο, π.χ, στο απόσπασμα 2 και τον τρόπο που τον εκφράζει, τον τρόπο που αναζητά την "ομορφιά" του κλπ

Μέχρι εδώ, λογικά, δεν πρέπει να έχεις πρόβλημα κατανόησης.

Αυτά τα πιο δύσκολα, τώρα, που διαβάζεις από διάφορους σολωμιστές (και) στο φυλλάδιο που σας έδωσα, θα προσπαθήσουμε και στην τάξη να τα καταλάβουμε καλύτερα, εντάσσοντάς τα στο αξιακό σύστημα του Σολωμού, στον τρόπο που αντιλαμβανόταν τη φύση, τον άνθρωπο, τις ιδέες. Διάβασε το παρακάτω (δυσκολούτσικο κι αυτό) απόσπασμα του Καψωμένου, μήπως και αρχίσεις να εννοείς γιατί συνδέει το συναίσθημα με τη φύση:

" Στο Σολωμό η φύση αποτελεί έναν ενδοκοσμικό παράδεισο, που εξασφαλίζει την πληρότητα και την ευδαιμονία των όντων. Ανάμεσα σ' αυτή και στον άνθρωπο υπάρχει μια σχέση αρμονίας. Ο άνθρωπος εμφανίζεται ομοούσιος προς τη φύση ως προς τις κατηγορίες του ωραίου και του αγαθού.

Η αντίληψη αυτή παίρνει διαστάσεις με τη συγχώνευση φυσικής και μεταφυσικής περιοχής. Η φύση είναι ο χώρος του μυστηρίου και του θαύματος. Ορίζεται από την κατηγορία της θειότητας, της ιερότητας. Άνθρωπος, φύση, θείο, εμφανίζονται ομοειδή."

Μου φαίνεται, Σταυρούλα, σε κούρασα λίγο, χωρίς ίσως να μπορέσω και να σε βοηθήσω πολύ. Μην ανησυχείς. Θα τις δουλέψουμε αυτές τις έννοιες όσο κάνουμε Σολωμό και θα γίνονται όλο και πιο ξεκάθαρες.

Καλή σου ξεκούραση!

Ανώνυμος είπε...

Η βοηθεια σας ηταν πολυτιμη(και καθολου κουραστικη) :-)
Μαλλον καταλαβα,αλλα τα αποτελεσματα θα δειξουν!!!!!

Σας ευχαριστω πολυυ :-)
Η απαντηση μου σας ερχεται αυριο!!

Προς το παρον(μαλλον) ΚΑΛΗ ΣΑΣ ΝΥΧΤΑ!!

:)

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Σταυρούλα,
Ωραία, χαίρομαι. Θυμήσου κι αυτά που είπαμε στην τάξη σήμερα, αλλά και τις παλιότερες αναρτήσεις που σας συμβούλεψα να δείτε: ( από τις ετικέτες "Σολωμός - αναλύσεις"):Αυτή του Ερατοσθένη Καψωμένου, αλλά και του Π.Μάκριτζ.
Καλό βράδυ ( μελετώντας, καημένο μου...)

Ανώνυμος είπε...

Και ο Γ.Βελουδής γράφει:"Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Novalis και ο Σολωμός είχαν ένα κοινό πρότυπο για τη σύλληψη της οπτασίας της νεκρής αγαπημένης:τη Νύμφη της Κορίνθου, του Goethe.Και οι δύο εξαλείφουν από το πρόσωπό τους κάθε στοιχείο ρεαλιστικό-ερωτικό,τείνοντας σε μια απόλυτη εξιδανίκευση της νεκρής αγαπημένης Μορφής.Και στους δύο,τέλος,ο κοινός ιδεολογικός πόλος,γύρω από τον οποίο στρέφεται το ποίημα,είναι η μεταφυσική ένταση ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο-ένταση που την κατασιγάζειο θείος Έρωτας".

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Ανώνυμε,
Ευχαριστούμε, πολύ χρήσιμο σχόλιο. Αυτό που λέει ο Βελουδής ( "Και οι δύο [Σολωμός και Novalis]εξαλείφουν από το πρόσωπό τους κάθε στοιχείο ρεαλιστικό-ερωτικό,τείνοντας σε μια απόλυτη εξιδανίκευση της νεκρής αγαπημένης Μορφής")μας βοηθάει πολύ να αποφύγουμε παρερμηνείες που λέγονται επιπόλαια ( και υιοθετούνται και από κάποια "βοηθήματα") του τύπου ότι ο ναυαγός ερωτεύεται τη φεγγαροντυμένη κλπκλπ.
Και να κατανοήσουμε τη μεταφυσική διάσταση που ο Σολωμός δίνει στη σκηνή.

Ανώνυμος είπε...

τι εννοούμαι όταν λέμε για τη Φεγγαροντυμένη πως είναι πιθανό να είναι η αρραβωνιαστικιά του (αυτό κατανοητό) και αυτό είναι στο βάθος η χριστιανική άποψη με την απόχρωση που της έδωσε η ιδεαλιστική φιλοσοφία του 19ου αι.;;;

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Ανώνυμε*,
Αν τα εξηγήσουμε με λεπτομέρειες, μπορεί και να μπερδευτείς περισσότερο**. Ίσως είναι αρκετό να θυμηθούμε τα περί ψυχής και αιωνιότητας των χριστιανών
(συνεπώς τη θεία διάσταση της ψυχής) και να συνδυάσουμε τα περί σύζευξης φυσικής και θεϊκής υπόστασης μέσα στην υποκειμενικότητα, στο είναι, των γερμανών ιδεαλιστών φιλοσόφων.

Ο ίδιος ο Σολωμός, όπως λέγαμε και στην τάξη, στον τελευταίο στίχο του Κρητικού, σε παραλλαγή, γράφει την "πεθαμένη" "απεθεωμένη".
Είναι, λοιπόν, πιο λογικό να θεωρήσουμε ότι η Φεγγαροντυμένη είναι η αρραβωνιαστικιά του Κρητικού, ή, καλύτερα, η ψυχή της, που την ώρα του θανάτου της μετέχει στο θείο.

* Παιδιά, να γράφετε το μικρό σας και το αρχικό του επιθέτου, αν χρειάζεται. Καλά είναι να ξέρω σε ποιον απευθύνομαι.

** Λέω πως μπορεί να μπερδευτούμε περισσότερο, γιατί ο γερμανικός ιδεαλισμός έχει τις δυσκολίες του στην κατανόηση των φιλοσοφικών εννοιών που εκφράζει. Σου μεταφέρω κα΄τι χαρακτηριστικό από ένα κείμενο του Γεράσιμου Βώρου, χαρακτηριστικό τόσο για τις δύσκολες έννοιες όσο και για το θέμα που συζητάμε:
" Ηδη στη μυστική του θεολογία ο Meister Eckhart, διδάσκοντας ότι ο Πατήρ γεννά τον Υιό του μέσα στην ψυχή μου, κάνει ένα βήμα προς την εσωτερικότητα του ανθρώπου, την οποία θεωρεί σημείο διαμεσολάβησης του Πατρός με τον Υιό ή του Θεού με τον εαυτό του. Ο Nicolaus Cusanus θα υποστηρίξει ότι η ανθρώπινη νόηση παράγεται διά μέσου της μέθεξης με τη θεϊκή ενότητα·"

Με συγχωρείς για την καθυστέρηση της απάντησης, κάναμε την εκδρομούλα μας κι εμείς σήμερα, πήραμε ανάσες. Άντε, και στα δικά σου:-)

Ανώνυμος είπε...

Σας ευχαριστω πολύ! Τώρα το κατανόησα πλήρως. (Για να είμαι ειλικρινής απλά σέρφαρα στο ιντερνετ για να βρω στοιχεία για τη Φεγγαροντυμένη και έτυχε να βρω το μπλογκ σας, δεν είμαι κάποιος από τους μαθητές σας, δυστιχώς!)

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Ανώνυμε,
Εκτιμητέα όσο δε φαντάζεσαι η μέσω της ανωνυμίας του διαδικτύου ειλικρίνειά σου!
Για ό,τι άλλο χρειαστείς, εδώ είμαστε :-))

zout είπε...

Συγχωρήστε μου την ανωνυμία, αλλά τι είναι ενα όνομα? Δεν είναι ούτε χέρι, ούτε πόδι, ούτε μπράτσο… όπως θα έλεγε και η Ιουλιέτα. Σας ευχαριστώ και πάλι για την βοήθεια σας, ήταν πολύτιμη. :-)

Διονύσης Μάνεσης είπε...

zout,
Σέξπιρ; Μη στηρίζεσαι και πολύ στους λογοτέχνες. Δεν μπορείς να φανταστείς τι διόλου κάλτσες είναι :-)
Το όνομα είναι, απ' ό,τι λέει η Γραμματική, ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΝ. Και μάλιστα (κατά τη Δημουλά) ...ΠΟΛΥ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΝ (!!)

( Συμβάλλεις σε μια πολύ ευχάριστη τάξη!)
Καλό σου απόγεμα