Για την Κική Δημουλά, από μια καλή μας φίλη

Παιδιά, οι καταλήψεις μάς άφησαν λίγο πίσω. Σκέφτομαι πως καλύτερα θα είναι το μπλογκ αυτό να μην ακολουθεί το ρυθμό της τάξης, αλλά να αποκτήσει ένα δικό του, πιο γρήγορο - κι ας προτρέχει. Ας μπαίνουν, δηλαδή, αναρτήσεις από κείμενα που δεν έχουμε κάνει ακόμα, αλλά που είναι στην ύλη μας.

Θα έχουμε έτσι τη δυνατότητα να ανεβάσουμε περισσότερο υλικό και να εκμεταλλευτούμε το χρόνο αποτελεσματικότερα.

Έτσι, για σήμερα, προτείνουμε ένα ευχάριστο διάλειμμα με ποίηση της Κικής Δημουλά, δύο ποιήματα της οποίας είναι στην εξεταστέα ύλη.

Η διαδικτυακή καλή μας φίλη mareld έχει κάνει ένα υπέροχο αφιέρωμα στο

http://yakynthy.blogspot.com/2008/10/blog-post_30.html

Το μόνο που έχετε να κάνετε είναι ένα κλικ πάνω σ'αυτή τη διεύθυνση. Δε θα είναι καθόλου άσχημα να αρχίσουμε, ελεύθερα, να εξοικειωνόμαστε με το λόγο της Δημουλά, που, άλλωστε, είναι τόσο γοητευτικός.

Γράψτε, αν θέλετε, την πρώτη σας εντύπωση.

Καλό σας μήνα!

Για τη μελέτη των εισαγωγικών σημειωμάτων του βιβλίου. Ένα παράδειγμα από το εισαγωγικό του Αμαρτήματος

Τα εισαγωγικά σημειώματα του κάθε κειμένου του σχολικού βιβλίου θέλουν μεγάλη προσοχή, αφού πολλές φορές εκεί βασίζονται τα θέματα των εξετάσεων.

Στο Αμάρτημα της μητρός μου, π.χ, που εξετάστηκε του 2003, το προς εξέταση απόσπασμα ήταν από το σημείο " Όταν επανήλθον να καθίσω πλησίον της, έτρεμον τα γόνατά μου…" ( σελ. 147 του σχολ. βιβλίου) έως το: " Ύστερα όμως άρχισε να γίνεται σιγανός και συλλογισμένος." ( σελ. 150) Οι ερωτήσεις ήταν οι εξής:

1. Από πού αντλεί το αφηγηματικό υλικό του ο Γεώργιος Βιζυηνός και πώς το αξιοποιεί; (Μονάδες 9) Να αναφέρετε τρία σημεία του παραπάνω κειμένου, τα οποία τεκμηριώνουν τη θέση σας (Μονάδες 6).
Μονάδες 15

2. Να αναφέρετε, με παραδείγματα μέσα από το παραπάνω κείμενο, πέντε από τα βασικά χαρακτηριστικά της διηγηματογραφίας του Βιζυηνού.
Μονάδες 20

3. «Ο Βιζυηνός έχει την ικανότητα να διαγράφει αυθυπόστατους ανθρώπινους τύπους, επιμένοντας πολύ στη λεπτομερειακή απόδοση των ψυχικών καταστάσεων. Οι ήρωές του, ιδωμένοι με αγάπη, έχουν μια ειδική ευαισθησία, είναι ήρωες παθητικοί». (Γιώργος Παγανός, Η Νεοελληνική Πεζογραφία, τ. Α΄, Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1999). Να επαληθεύσετε την παραπάνω άποψη με στοιχεία από το απόσπασμα του Γ. Βιζυηνού.
Μονάδες 20

4. «— Το πλάκωσες, γυναίκα, το παιδί μου! — είπεν ο πατέρας σου, και τον επήραν τα δάκρυα. Τότε άρχισα εγώ να κλαίγω στα δυνατά και να ξεφωνίζω. Μα ο πατέρας σου έβαλε το χέρι του στο στόμα μου και — Σους! με είπε. Τι φωνάζεις έτσι, βρε βώδι; — Αυτό με το είπε. Θεός σχωρέσ’ τονε. Τρία χρόνια είχαμε πανδρευμένοι, κακό λόγο δεν με είπε. Κ’ εκείνη τη στιγμή με το είπε. — Ε; Τι φωνάζεις έτσι; Θέλεις να ξεσηκώσης τη γειτονιά, να πη ο κόσμος πως εμέθυσες κ’ επλάκωσες το παιδί σου;».
Να σχολιάσετε σε δύο παραγράφους (130-150 λέξεις) τη στάση του πατέρα, όπως αυτή προκύπτει από το παραπάνω απόσπασμα.
Μονάδες 25

5. Να γίνει συγκριτικός σχολιασμός του αποσπάσματος από «Το αμάρτημα της μητρός μου» του Γ. Βιζυηνού με το παρακάτω απόσπασμα από την «Αναφορά στον Γκρέκο» του Νίκου Καζαντζάκη όσον αφορά στη θέση της γυναίκας.
Μονάδες 20

Νίκος Καζαντζάκης, Αναφορά στον Γκρέκο, (απόσπασμα).
Μονάχα μια φορά θυμούμαι τη μητέρα μου να λάμπει παράξενα το μάτι της, να γελάει και να χαίρεται, σαν όταν θα ’ταν ανύπαντρη ή αρραβωνιασμένη. Πρωτομαγιά, είχαμε πάει σ’ ένα χωριό, στη Φόδελε, γεμάτο νερά και περβόλια πορτοκαλιές, να κάμει ο πατέρας μου μια βάφτιση. Οπόταν, άξαφνα, σφοδρή νεροποντή ξέσπασε, γίνηκε ο ουρανός νερό κι άδειασε απάνω στη γης, κι αυτή κακάριζε, άνοιγε και δέχουνταν τ’ αρσενικά νερά βαθιά στον κόρφο της. Είχαν μαζευτεί οι προύχοντες του χωριού, με τις γυναίκες τους και τις κόρες, στο μεγάλον οντά του κουμπάρου, η βροχή κι οι αστραπές έμπαιναν από τις χαραμάδες της πόρτας και των παραθυριών, ο αέρας μύριζε πορτοκάλι και χώμα. Και μπαινόβγαιναν τα τραταρίσματα, τα κρασιά, τα ρακιά κι οι μεζέδες, πήρε να βραδιάζει, άναψαν τα λυχνάρια, οι άντρες ήρθαν στο κέφι, οι γυναίκες οι χαμοβλεπούσες σήκωσαν τα μάτια κι άρχισαν να κακαρίζουν σαν τις πέρδικες˚ κι όξω από το σπίτι μούγκριζε ακόμα ο Θεός, πλήθαιναν οι βροντές, τα στενά δρομάκια του χωριού είχαν γίνει ποτάμια, κατρακυλούσαν οι πέτρες και χαχάριζαν, είχε γίνει ο Θεός νεροποντή κι αγκάλιαζε, πότιζε, κάρπιζε τη γης.
Κι ο κύρης στράφηκε στη μάνα μου, πρώτη φορά είδα να την κοιτάζει με τρυφεράδα, κι η φωνή του πρώτη φορά είχε γλυκάνει:
— Μαργή, της είπε, τραγούδηξε.
Της έδινε την άδεια, μπροστά σε τόσους άντρες, να τραγουδήσει˚ κι εγώ σηκώθηκα ανταρεμένος. δεν ξέρω γιατί, είχα θυμώσει˚ έκαμα να τρέξω στη μάνα μου, σα να ’θελα να την προστατέψω˚ μα ο κύρης με άγγιξε με το δάχτυλό του στον ώμο και με κάθισε κάτω. Κι η μάνα μου φάνηκε αγνώριστη, γυάλιζε το πρόσωπό της, σα να το αγκάλιαζαν όλες οι βροχές κι οι αστραπές, σήκωσε το λαιμό, και θυμούμαι τα μακριά κορακάτα μαλλιά της λύθηκαν ξαφνικά, της σκέπασαν τις πλάτες και κατέβηκαν ώς τα γοφιά της. Κι άρχισε ... τι φωνή ήταν εκείνη, βαθιά, γλυκιά, λίγο βραχνή, όλο πάθος˚ μεσόκλεισε τα μάτια της κατά τον κύρη και τραγούδησε μια μαντινάδα. Δε θα την ξεχάσω ποτέ τη μαντινάδα αυτή˚ τότε δεν κατάλαβα γιατί την είπε, για ποιον την είπε˚ αργότερα, σα μεγάλωσα, κατάλαβα. Τραγουδούσε με τη γλυκιά, γεμάτη συγκρατημένο πάθος φωνή της και κοίταζε τον πατέρα:
Θαμάζουμαι όταν περπατείς πώς δεν ανθούν οι ρούγες
και πώς δε γίνεσαι αϊτός με τις χρυσές φτερούγες!
Γύρισα πέρα τα μάτια, να μη βλέπω τον κύρη, να μη βλέπω τη μάνα, πήγα στο παραθύρι κι ακούμπησα το κούτελό μου στο τζάμι κι έβλεπα τη βροχή να πέφτει και να τρώει τα χώματα.

Παρατηρήστε πως η πρώτη και δεύτερη ερώτηση παραπέμπουν άμεσα και κατευθείαν στην εισαγωγή. Η τελευταία παράγραφος της σελ. 122 του σχολ. βιβλίου προσφέρει το υλικό που χρειάζεται η πρώτη ερώτηση και η τελευταία παράγραφος της σελ. 123 προσφέρει το υλικό που απαιτείται για τη δεύτερη ερώτηση.

Ακόμα και ο τρόπος που διατυπώνονται οι ερωτήσεις παραπέμπει στις παραγράφους που αναφέραμε. ( Π.χ: Ερώτηση:" Από πού αντλεί το αφηγηματικό υλικό του…". Η παράγραφος του βιβλίου: "Το αφηγηματικό υλικό του αντλημένο από…" )

Προσεκτική μελέτη των εισαγωγικών σημειωμάτων, λοιπόν, κυρίως εκείνων των οποίων το υλικό αναφέρεται στα χαρακτηριστικά του έργου και της γραφής του συγγραφέα.

" Βιζυηνός, αυτοκαταγραφόμενος και ψυχολογών "

Η μάνα του Βιζυηνού με το γιο της Μιχαήλο και την ψυχοπαίδα της "το Κατερινιώ".

Σκίτσο Μίνου Αργυράκη

Ας προσθέσουμε σήμερα λίγα στοιχεία σχετικά με τα αυτοβιογραφικά, αλλά κυρίως τα ψυχογραφικά στοιχεία του έργου του Βιζυηνού, όπως μας τα δίνει ο Παντελής Κρανιδιώτης στο κείμενό του: " Βιζυηνός, αυτοκαταγραφόμενος και ψυχολογών, ετεροαναλυόμενος και μη", στο περιοδικό "Διαβάζω", τεύχος 278, (8.1.1992)

"Το έργο του Γεώργιου Βιζυηνού είναι αποκλειστικά σχεδόν βιωματικό. Και αφορά μνημονικές καταγραφές της παιδικής κυρίως ηλικίας του, πυκνές και έκδηλες εμπειρίες και επιρροές - όλες μεγάλες και πολλές λόγω της μεγεθυντικής ευαισθησίας του - τόσο που δε χρειάστηκε να επιστρατευτεί πολλή από τη φαντασία του για να τις καταγράψει. (..) Τα μεγάλα, τα αριστουργηματικά του αφηγήματα προέρχονται από τον οικογενειακό ή από τον συναφή μ'αυτόνε χώρο, όπου τα πρόσωπα των "μύθων" αντιστοιχούν απόλυτα στα πρόσωπα της πραγματικής του οικογενείας, διατηρώντας μάλιστα και το πραγματικό τους όνομα.

Τώρα, ως προς τις καταγραφές που γίνονται για πρότυπα γονεϊκά, αχνά και πού δηλώνεται ο πατέρας πραματευτής - ταξιδευτής, ανεύθυνος και χαροκόπος στο "Αμάρτημα", που όμως αφήνει ορφανό το Γεωργή γύρω στα πέντε του χρόνια. Έτσι, δεσπόζει μια αγράμματη μα και πρακτική, μα και δεισιδαιμονική μητέρα, γεμάτη εμμονές σε όλο το "Αμάρτημα"(…) Τις οίδε ποια αμφίσημα συναισθήματα αυτή η μητέρα αποτύπωσε στο ασυνείδητο του μικρού Γιωργή που αντανακλώνται όλα στις ευγνωμοσύνες του και στις ενοχές, που διατρέχουν όλο το "Αμάρτημα", μα και στις υποσχέσεις του για παροχή ισόβιας προστασίας απ' αυτή.

Στο πεζογραφικό έργο του Βιζυηνού φαίνεται πως υπάρχει μία πρωτογενής, αυτόματη διάθεση για ιχνηλασία της ανθρώπινης ψυχής και είναι, ίσως, μία όψη του ταλέντου του που οδηγεί στην αυτοπαρατήρηση και στην ετεροπαρατήρηση, μια ικανότητα άσχετη από τη μεθοδευμένη γνώση που απόκτησε σπουδάζοντας ψυχολογία. Διότι, για το είδος του πεζογραφικού λόγου που ο Βιζυηνός επέλεξε, ήτοι το ψυχολογικό αφήγημα, οι ψυχολογικές σπουδές δε θα 'ταν ικανές να υπαγορεύσουν άλλο τι από μια ξερή γραφή που εδώ την προλαβαίνει το ταλέντο, όπου εκμεταλλεύεται όχι πλέον τη γνώση, αλλά την παρατήρηση πάνω στο βίωμα ημών αυτών και άλλων.

Φωτ. του Γ. Βιζυηνού στο Σαρλόττενμπουργκ. Πίσω έχει την αφιέρωση:"τη φιλοστοργωτάτη μου μητρί. Γ. Βιζυηνός, 17.91879

Η σκιαγράφηση του χαρακτήρα της μάνας Δεσποινιώς στο "Αμάρτημα" είναι μοναδική. Για τα παιδιά της, που είναι ο ομφαλός του κόσμου, είναι μία μάνα παθιασμένη, ακόρεστη, πληθωρική, μαχητική κι εντέλει φορτική. Σε όλο το "Αμάρτημα" ζητά να επιβάλλει την προέκταση της μητρογραμμικά καθορισμένης της ύπαρξής της στο θηλυκό παιδί, που βάζει πάνω απ' όλα τα υπόλοιπα κι αρσενικά παιδιά της. . Το ίδιο απόλυτη και πρωτεϊκή είναι και στις ενοχές της. Η εξομολόγησή της, έτσι όπως δίνεται μέσ' από μιαν ανυπέρβλητη θρησκευτική ενοχικότητα κι από την τέλεια σύζευξη της ψυχολογίας και του λόγου, που ο συγγραφέας πραγματοποιεί, παίρνει το απύθμενό της βάθος. Δεν θα μπορούσε να είναι πιο αληθινή από την άποψη του λόγου, ούτε πιο πλήρης απ' την ψυχολογική πλευρά.

Ο Βιζυηνός μάς κάνει φανερό ότι οι έννοιες του φόνου εξ αμελείας ή του ακούσιου εγκλήματος είναι πολύπλοκες για την πρωτεϊκή αυτή γυναίκα, που τις κατανοεί χωρίς τα επίθετα και τα επιρρήματά τους στην ενιαία τους σημασία, φόνος - έγκλημα. Κάτι που ο άνθρωπος εξομολογείται κανονικά μόνο στο θεό και τώρα εδώ αυτή, καταταπεινωμένη, το εξομολογείται στο παιδί της. Τι σημασία μπορεί να'χει ύστερα από αυτά η εξομολόγηση στον Πατριάρχη που "είναι καλόγερος…Δεν μπορεί να γνωρίσει τι πράγμα είναι να σκοτώσει κανείς το ίδιο το παιδί του". Άρα, ούτε η θρησκευτική παραμυθία της αρκεί.

Κι έτσι, ο ψυχολόγος Βιζυηνός που υποδηλώνει πως σε κανέναν δεν αρκεί, διδάσκει ότι ο άνθρωπος ουδέποτε γλιτώνει από το τραύμα των λαθών του, εκούσιων και μη. Αλλά ο καλλιτέχνης Βιζυηνός συνάμα δείχνει πόσο είναι μάταιο, εάν όχι βέβηλο, πάνω σε μία τέτοια, απεγνωσμένη μεγαλειώδη απογύμνωση να δοκιμάζει η λογική - η επιστήμη - να υπερβεί τα όρια του ανθρώπου, όχι με τους κοινούς, τους τρόπους που παρηγορούν, αλλά με τις ανύπαρκτες καμιά φορά κι ανυποψίαστες του βάθους των ενστίκτων αιτιολογήσεις των ανθρώπινων πράξεων, ενώ οι πράξεις - καλές ή κακές - μπορούν να παραμένουν τόσο απλές και να πονούν τόσο βαθιά, όσο τους πρέπει για να είναι σεβαστές από την άλλη, την ανθρώπινη πλευρά που εδώ ο Βιζυηνός μας δίνει."

Ο αυτοβιογραφικός και ψυχογραφικός άξονας στο έργο του Βιζυηνού.

Τηλέμαχου Τσουμάκου, τοπίο της Θράκης

Ο Βιζυηνός στα νεοελληνικά γράμματα εμφανίστηκε σε μια εποχή που είχε αρχίσει να αναπτύσσεται η επιστήμη της λαογραφίας και οι πεζογράφοι, στρέφοντας το ενδιαφέρον τους στην ύπαιθρο, περνούσαν στο έργο τους περιγραφές ηθών και εθίμων του ελληνικού λαού, καλλιεργώντας έτσι το διήγημα που ονομάστηκε ηθογραφικό.

Ο Βιζυηνός εμπλουτίζει το ηθογραφικό διήγημα δίνοντάς του αυτοβιογραφικό και ψυχογραφικό χαρακτήρα. Όπως αναφέρει ο Κ. Μαμώνης, ο Βιζυηνός " είναι αναμφισβήτητα ο πρώτος διηγηματογράφος - ψυχογράφος που έχομε. Στέκεται στην πρώτη γραμμή μιας νέας πεζογραφικής γενιάς που έσπασε θαρρετά τους δεσμούς της με το παλιό ιστορικό μυθιστόρημα (…) και οικοδόμησε με μια απλοϊκή, καθημερινή, θρακιώτικη προ πάντων θεματογραφία τη νέα μορφή του πεζού νεοελληνικού λόγου, το ηθογραφικό και ψυχογραφικό διήγημα. Οι ήρωες που ζωγραφίζει είναι ο ίδιος του ο εαυτός, η μητέρα του, ο παππούς του, ο στενός του γνώριμος. Μα όλα αυτά με την τέχνη του τα διευρύνει, τους δίνει την καθολικότητα του συμβόλου."

Αυτός ο έντονος ηθογραφικός και αυτοβιογραφικός χαρακτήρας του έργου του κατά τον Κ. Μητσάκη " οφείλεται πιο πολύ σε μια εσωτερική παρόρμηση του συγγραφέα να δεθεί με τον ομφάλιο λώρο που τον έθρεψε, τη Θράκη, και να ξαναζήσει αναδρομικά τα μυθικά εκείνα παιδικά του χρόνια κοντά στους δικούς του(…)". Έτσι, ο κόσμος του Βιζυηνού, σύμφωνα με τον Παν. Μουλλά, "λειτουργεί ανθρωποκεντρικά και ανθρωπομετρικά. Το ανθρώπινο δράμα είναι ο μόνος σκοπός που αγιάζει τα αφηγηματικά του μέσα" " Ό,τι κάνει στέρεα τα αφηγήματα του Βιζυηνού είναι ο άνθρωπος και ο τόπος. Ακόμη πιο πολύ, η ψυχή του ανθρώπου και η ψυχή του τόπου. Οι χαρακτήρες του Βιζυηνού είναι αληθινοί, γιατί δεν είναι απλά γραφικά ενεργούμενα μέσα σε ένα ειδυλλιακό ντεκόρ. Είναι ανθρώπινες υπάρξεις που ωριμάζουν, δικαιώνονται και αγιάζουν μέσα στο σωματικό και ψυχικό πόνο.Βρίσκονται σε στενή επαφή και οργανική σχέση με τον περίγυρό τους, τόσο τον ανθρώπινο όσο και τον ευρύτερα φυσικό. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει μια αξεδιάλυτη ενότητα του ανθρώπου με τον τόπο του μέσα στο χρόνο". (Κ. Μητσάκης)

Κριωνά Σερκενλίδη, σοκάκι της παλιάς πόλης της Ξάνθης

Η ιδιαίτερη προσφορά του συγγραφέα στην ελληνική πεζογραφία του 19ου αιώνα είναι το ψυχογραφικό στοιχείο με το οποίο εμπλουτίζει την ηθογραφία. " Ό,τι κινεί αμέσως την προσοχή και το ενδιαφέρον του αναγνώστη στα διηγήματα του Βιζυηνού είναι το ψυχικό πρόβλημα, η δοκιμασία της συνείδησης, η αγωνία της ψυχής. Τα κύρια πρόσωπα έχουν πλούσια εσωτερική ζωή. Όχι όμως στατική, αλλά κυμαινόμενη, μεταβαλλόμενη, ουσιαστική, με δραματικές συνέπειες στην εξωτερική συμπεριφορά τους και στη στάση τους αντίκρυ στην αντικειμενική πραγματικότητα. Είναι η πρώτη φορά που για την ελληνική διηγηματογραφία ανοίγει ο δρόμος της ψυχής. Ένας νέος κόσμος αποκαλύπτεται εδώ: ο κόσμος της συνείδησης, ο κόσμος του εσωτερικού προβληματισμού. Άσχετα βέβαια με την κατεύθυνση αυτή της πεζογραφίας του Βιζυηνού δεν μπορεί να είναι τα χρόνια της μαθητείας του στη φιλοσοφία και την ψυχολογία, η φιλοσοφική κατάρτιση και η παιδεία του." ( Απ. Σαχίνης)

Σε επόμενη ανάρτηση θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε περισσότερο απ'την ψυχογραφική του σκοπιά το διήγημα που μελετάμε.

Καλή σας βδομάδα.

Το τερπνόν μετά του ωφελίμου: Κάντε ένα ευχάριστο διάλειμμα από τη μελέτη του Βιζυηνού διαβάζοντας...για το Βιζυηνό.

Μια μυθιστορηματική βιογραφία γραμμένη με πολλή τρυφερότητα και αγάπη από το Δημήτρη Παπαχρήστο είναι το βιβλίο "Ο τρυφερόκαρδος κύριος Γεώργιος Βιζυηνός", που έχει εκδοθεί από τη σειρά "Βίοι Αγίων", των εκδόσεων "Ηλέκτρα" ( σελ. 213 )

Την πολλή ενδιαφέρουσα και ιδιαίτερη πορεία του Βιζυηνού, βήμα βήμα παρακολουθεί ο Δ. Παπαχρήστος, εισάγοντάς μας στην ατμόσφαιρα της εποχής και των χώρων που έζησε ο θρακιώτης συγγραφέας.

Στηριζόμενος σε μαρτυρίες, στοιχεία, επιστολές, πολλές από τις οποίες παραθέτει αυτούσιες στο βιβλίο του, στήνει ένα κείμενο γλαφυρό, σφιχτοδεμένο, έντονα παραστατικό.

Μπορείτε να το διαβάσετε ακόμα και στο περιθώριο της μελέτης σας, σαν για ξεκούραση, αποκομίζοντας πληροφορίες και στοιχεία τόσο για τον ίδιο το συγγραφέα, όσο και για τα χαρακτηριστικά του έργου του, τα σχετικά με τις ιδέες και τις τεχνικές.

Ο Δημήτρης Παπαχρήστος

Ο Παπαχρήστος ξεκινάει την αφήγησή του in medias res. Επιλέγει εκείνο το μαύρον Απρίλη του 1892, όταν ο Γ. Βιζυηνός κλείνεται στο φρενοκομείο, με διαταραγμένο ήδη τον ψυχικό του κόσμο. Όταν έχει πια φτάσει η αρχή του τέλους του.



Αυτή την αρχή, το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου μπορείτε να διαβάσετε κάνοντας "κλικ"στις εικόνες που ακολουθούν, για να πάρετε μια γεύση της γραφής του Παπαχρήστου.



Πώς σας φαίνεται; Εμείς θα επανέλθουμε, σε επόμενη ανάρτηση.

Η παρουσίαση του Γεώργιου Βιζυηνού στην Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας

Πώς παρουσιάζεται ο Γεώργιος Βιζυηνός στην Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας; Ας δούμε σήμερα την παρουσίασή του τόσο στην Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Λίνου Πολίτη, όσο και σ' αυτή του Μario Vitti.

Λίνος Πολίτης, 1930

1. O Λίνος Πολίτης, λοιπόν, χαρακτηρίζει το Γεώργιο Βιζυηνό ως τον πραγματικό εισηγητή του ηθογραφικού διηγήματος και το Αμάρτημα της Μητρός μου ως το πρώτο καθαυτό ελληνικό διήγημα.
Βλέπει πως τα διηγήματά του αναφέρονται στις αναμνήσεις του συγγραφέα και αποδίδουν το περιβάλλον του θρακιώτικου χωριού. Θεωρεί πως "έξοχη είναι στα περισσότερα η ψυχολογική διαγραφή των προσώπων, ισχυρότατη η συνθετική ικανότητα και η αφηγηματική χάρη." Και σχετικά με τη γλώσσα, "μένει πάντα η καθιερωμένη ακόμη για την πεζογραφία καθαρεύουσα, αλλά ο δημοτικός διάλογος, διανθισμένος μάλιστα με πολλά στοιχεία του βορειοελλαδίτικου ιδιώματος, δίνει μια ιδιαίτερη ζωντάνια"
( Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ΜΙΕΤ,δ΄εκδ, Αθήνα 1985, σελ. 201-203)

Mario Vitti

2. Ο Mario Vitti δίνει ως πρώτο χαρακτηριστικό των διηγημάτων του Βιζυηνού το γεγονός ότι "εμπλουτίζει την αφήγησή του με την ίδια εκείνη λαϊκότροπη εμπειρία, αντλώντας από τον κόσμο των παιδικών του χρόνων στο χωριό." Προσθέτει πως "παραθέτει θρύλους ή αφελείς δεισιδαιμονίες, μνήμες [...] προσώπων που γνώρισε στη νεότητά του. Αυτές τις μνήμες, κατά το Vitti, δεν τις παραθέτει ακατέργαστες. "Κάτι που τον βασανίζει εσωτερικά, που άλλοτε βγαίνει στην επιφάνεια και άλλοτε υποβόσκει σε λανθάνουσα κατάσταση, προσδίδει στον τόνο της εξομολόγησης μια χροιά μελαγχολίας ή, ανάλογα με τη στιγμή, μια επιφάνεια τρυφερής ειρωνείας." Παρόλο που αφηγείται γεγονότα αληθοφανή, που μπορεί και να έχουν συμβεί στην οικογένειά του, συχνά εκτείνει τη διήγηση και πέρα από τη μυθοποίηση της διήγησης, φορτίζοντας τα γεγονότα με μια συγκινητική ένταση που πλησιάζει πολύ το ρίγος".

Για το Vitti, ο Βιζυηνός " διαμορφώνει ένα σχήμα αφήγησης που, χρησιμοποιώντας πότε το όνειρο, πότε τις παραισθήσεις και καταφεύγοντας συχνά στο απρόοπτο και το μυστήριο, εισδύει σε βάθος στα ψυχικά κίνητρα των πρωταγωνιστών, δεν περιπίπτει όμως στο σφάλμα να τα εξηγήσει, όπως κάνουν άλλοι πεζογράφοι του καιρού του. Μόνιμη πηγή τους είναι πρόσωπα και καταστάσεις που ο Βιζυηνός είχε γνωρίσει από κοντά κατά τα παιδικά του χρόνια στην επαρχία, αλλά ο χειρισμός του υλικού αυτού δεν έχει καμία σχέση με τη ρεαλιστική οπτική. Είναι φανερό ότι τα χαρακτηριστικά αυτά δεν είναι τυχαία σε ένα συγγραφέα που είχε ασχοληθεί με την ψυχολογία και που, τα χρόνια που έζησε στο εξωτερικό, είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει από κοντά τα δυτικά λογοτεχνικά ρεύματα".
(Mario Vitti, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδ. Οδυσσέας, 1987, σελ. 294-297)

* Μια πρόταση, για να εξασκηθείτε στην ερώτηση των εξετάσεων που σας καλεί να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε μια κρίση για το συγγραφέα και κάποια χαρακτηριστικά του έργου του, είναι τα χαρακτηριστικά που αναφέρονται στα έργα του Πολίτη και του Vitti να τα παρακολουθήσετε στο κείμενό μας και να τα στηρίξετε με συγκεκριμένα παραδείγματα.

Όποιος θέλει, λοιπόν, ας δοκιμάσει. Τις απαντήσεις σας ή στην τάξη ή με mail.

Ο τρυφερόκαρδος κύριος Βιζυηνός σας εύχεται καλό βράδυ.

Μια προσωπική ματιά στο Γεώργιο Βιζυηνό

Πάντα μου, διαβάζοντας Βιζυηνό, μού ήταν αδύνατο να απομακρύνομαι από "τους μύθους της ζωής του" που τον σημάδεψαν. Είναι έτσι αυτοβιογραφικός ο χαρακτήρας των διηγημάτων του και είναι τόσο έντονα και σημαντικά πολλά γεγονότα της ζωής του, που διαβάζοντάς τον "συνομιλείς " μαζί του, μαγνητικά σχεδόν μπαίνεις στον κόσμο του. Στέρηση, τραγικά γεγονότα, περιπέτειες ψυχής, αγάπη και μοναξιά. Μ' αυτό τον τρόπο δημιουργείται εύκολα μία συμπάθεια στο πρόσωπό του, ακουμπάς τρυφερά πάνω του, αισθάνεσαι οικεία τη βασανισμένη μορφή του συγγραφέα.

Κάπως έτσι από τα πρώτα διαβάσματα προσέγγισα το Βιζυηνό. Στα μάτια μου είχα πάντα το παιδάκι που μένει ορφανό στα πέντε του χρόνια, που στα δώδεκά του θα ξενιτευτεί και θα δουλέψει τρία χρόνια σε ραφτάδικο, θα αφοσιωθεί στα γράμματα και στη μελέτη - μια προσωπική, πεισματική κατάκτηση - , θα ταξιδέψει και θα σπουδάσει σε πανεπιστήμια της Ευρώπης, θα καταφέρει πολλά και θα του αναγνωριστούν ελάχιστα στην αφιλόξενη γι'αυτόν Αθήνα, θα δει τ' αγαπημένα του αδέρφια να πεθαίνουν, θα ερωτευτεί παράφορα, αδιέξοδα και μόλις στα σαράντα τρία του χρόνια θα κλειστεί στο φρενοκομείο από "νόσημα του μυελού", που σταδιακά θα τον οδηγήσει στο θάνατο.

Τα περιστατικά που ξετυλίγονται στα διηγήματά του, στο "Αμάρτημα της μητρός μου", ψηφίδες μιας βασανισμένης ζωής, κομμάτια μιας ευαίσθητης ψυχής που δε βρήκε τη γαλήνη της, όσο κι αν την άξιζε.
Αυτή την ψυχή θα προσπαθήσουμε να εξερευνήσουμε στις επόμενες αναρτήσεις, φωτίζοντας τις σκοτεινές όσο και πολύτιμες πτυχές της.

Πρωινό με τον Κρητικό στην τάξη

Στο Γ2 θεωρητικό. 4η ώρα. Έξω ο ήλιος παίζει με τα σύννεφα. Σήμερα τελειώνουμε τον Κρητικό, δεν έχει πίνακα, δεν έχει πολύ ανάλυση, κάθομαι κι εγώ. Αποφασίζω να σπάσω λίγο τον αγχωτικό ρυθμό παράδοσης, αυτό το καταραμένο "να προλάβουμε την ύλη". Μισή ώρα θα κουβεντιάσουμε για το ποίημα που μόλις ολοκληρώσαμε το κοίταγμά μας σ'αυτό. Ελεύθερα. Προσωπικά. Για τη συνάντησή μας μαζί του.

Μιλάτε όλοι. Κι όσοι μέχρι τώρα δεν είχατε καθόλου σηκώσει χέρι στις προηγούμενες παραδόσεις. Επιτέλους, ακούω τις θέσεις σας, τις σκέψεις και τις εντυπώσεις σας από ένα κείμενο απαιτητικό, όπως ο Κρητικός. Εκπλήσσομαι ευχάριστα. Όσο και να είναι κοινός τόπος, ανακαλύπτω ξανά πώς μεταμορφώνει η δική μας ματιά ένα κείμενο, πόσοι άπειροι τρόποι υπάρχουν να φωτιστεί.

Λέγονται πολύ ωραία πράγματα. Συμμετέχετε με όρεξη και σοβαρότητα. Απόψεις πολλές. Θετικές, κάποιες με αντιρρήσεις. " Δε μ'άρεσε η αναφορά στον παράδεισο"
"Όμορφο να αγωνίζεσαι έτσι, να νικάς, να στοχεύεις στην ηθική τελείωση" "Δεν είχα σκεφτεί ποτέ τη φύση μ'αυτό τον τρόπο". "Έπρεπε να μιλήσουμε για την αρραβωνιαστικιά του, κάποιοι στίχοι δείχνουν πως ο έρωτάς της είναι εξίσου μεγάλος, αδικείται από το ποίημα" "Δε μ'άρεσε το τέλος -τόσο απότομο" " Αυτή η χαρά, στο τέλος, δεν κολλάει". Καί διαφωνήσαμε. Και προσπαθήσαμε να δούμε πώς μπορεί να δικαιολογηθεί η χαρά του ναυαγού που απιθώνει την αγαπημένη του νεκρή στο ακρογιάλι. Απαντήσαμε μέσω Ρίτσου:"Ζωή, μια σπίθα στην ανυπαρξία", ορίζει. Και φαίνεται πως για τον Κρητικό αυτή η σπίθα κατάφερε να ανάψει και να φωτίσει τα σκοτάδια της ανυπαρξίας.

Δεν τελειώνει η συζήτηση. Κι εκεί θυμήθηκα τη χαρά του να συναντιέσαι, μέσα από ένα κείμενο, με τον εαυτό σου και με τους άλλους.

Είμαι σίγουρος: Και για σας ήταν η πιο ευχάριστη ώρα στο μάθημα της Λογοτεχνίας.
Τώρα… να τα βάλουμε με το εκπαιδευτικό σύστημα ή θα γίνουμε μονότονοι;

διευθύνσεις στο ίντερνετ με συμπληρωματικό υλικό για τον Κρητικό

Μια πρόχειρη ανίχνευση στο google μάς έδωσε κάποιο υλικό για μελέτη, καθώς και αρκετά κριτήρια αξιολόγησης, τα περισσότερα με ενδεικτικές απαντήσεις. Μπορείτε να τα χρησιμοποιήσετε όπως θέλετε.
( Υπάχουν, βέβαια, πολύ περισσότερες διευθύνσεις. Η επιλογή έγινε έτσι ώστε να μην επναναλαμβάνονται θέματα και στοιχεία που τα έχουμε καλύψει ικανοποιητικά στην τάξη )
Αν απαντήσετε γραπτώς κάποια κριτήρια, μην ξεχάσετε να μου τα φέρετε να τα δούμε παρέα.
Καλή δουλειά και, βέβαια, καλό, ισορροπημένο, ευχάριστο σαββατοκύριακο. ( Γίνεται, γίνεται! )

1 ) http://www.mandoulides.gr/ftp_upload/2005-6/apr/ap-nea-ellinika.pdf
Του Θ. Κυρατζη ( φροντιστήρια Μαντουλίδης): Μια συνολική, συνοπτική ματιά στον Κρητικό. Βασικά θέματα, μοτίβα, χρόνοι, γλώσσα, αφηγηματικές τεχνικές, στιχουργία, επιρροές. Τα βασικά…

2) http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CE%BF%CE%BD%CF%8D%CF%83%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%A3%CE%BF%CE%BB%CF%89%CE%BC%CF%8C%CF%82
Βιογραφικό και χαρακτηριστικά ποίησης του Σολωμού, με πολλές παραπομπές. Λήμμα ηλεκτρονικής εγκυκλοπαίδειας που μπορεί κανείς να ανατρέχει σ'αυτό για πληροφορίες.

3) http://www.kee.gr/attachments/file/2488.pdf
Οι ερωτήσεις "του Υπουργείου" για τον Κρητικό και κάποια παράλληλα κείμενα με ερωτήσεις. Χρησιμότατα για έλεγχο κατανόησης των βασικών στοιχείων της ανάλυσης.

4) http://www.stoxos-athens.gr/ethnos/18-19logotexnia.pdf
Κριτήριο αξιολόγησης στα αποσπάσματα 3 και 4 (με απαντήσεις) από το φροντιστήριο "στόχος".

5) http://www.paideia.gr/G_LYKEIOY/Keimena/keimena_C_lykeiou.pdf
Κριτήριο αξιολόγησης ( στ. 23-56 ) με απαντήσεις από το φροντιστήριο "παιδεία"

6) http://www.horizontes.gr/oriz06/2/log_080206.pdf
Κριτήριο αξιολόγησης στα αποσπάσματα 1,2, με απαντήσεις, από το φροντιστήριο ορίζοντες

7) http://www.theorhtiko.gr/pdf/g_logotexnia_k3.pdf
Κριτήριο αξιολόγησης με απαντήσεις, από το φροντιστήριο "θεωρητικό"

8) http://srv-dide.mes.sch.gr/drupal/files/them_neoel_d_kat_esp_no_070530.pdf Το θέμα των απολυτήριων εξετάσεων 2007 της Δ΄ τάξης εσπερινών λυκείων. ( απόσπασμα 4, 5)

9) http://www.horizontes.gr/oriz07/4/log_020307.pdf
Κριτήριο αξιολόγησης στο απόσπασμα 5 με απαντήσεις, από το φροντιστήριο "ορίζοντες"

10) http://www.sarolas.ekp.gr/pdf/g_theo_log_1.pdf
Κριτήριο αξιολόγησης, χωρίς απαντήσεις, στο απόσπασμα 4.

ΣΗΜ: Για να μεταβείτε στις διευθύνσεις αυτές κάνετε αριστερό κλικ πάνω τους. ( Ε! Είμαστε και θεωρητική κατεύθυνση!...)

Η φύση, ο άνθρωπος και το θείο στο ποιητικό σύμπαν του Διονυσίου Σολωμού

Σημειώσεις από το βιβλίο του Ερατοσθένη Καψωμἐνου "Καλή 'ναι η μαύρη πέτρα σου". Ερμηνευτικά κλειδιά στο Σολωμό, Αθήνα, Εστία, 1992

Στο Σολωμό η φύση αποτελεί έναν ενδοκοσμικό παράδεισο, που εξασφαλίζει την πληρότητα και την ευδαιμονία των όντων. Ανάμεσα σ' αυτή και στον άνθρωπο υπάρχει μια σχέση αρμονίας. Ο άνθρωπος εμφανίζεται ομοούσιος προς τη φύση ως προς τις κατηγορίες του ωραίου και του αγαθού.

Η αντίληψη αυτή παίρνει διαστάσεις με τη συγχώνευση φυσικής και μεταφυσικής περιοχής. Η φύση είναι ο χώρος του μυστηρίου και του θαύματος. Ορίζεται από την κατηγορία της θειότητας, της ιερότητας. Άνθρωπος, φύση, θείο, εμφανίζονται ομοειδή. Έτσι, αυτός ο κόσμος είναι ο φυσιολογικός χώρος της θεότητας. Και η "θεοφάνεια", η εμφάνιση, δηλαδή του θεού, αποτελεί μια οικεία και καθημερινή εμπειρία μέσα στην ελληνική φύση. Φυσικές, ηθικές, πνευματικές αξίες εξισώνονται, κάτι που μας φέρνει κοντά στην ιδέα της ενότητας του Σύμπαντος.

Μέσα σ' αυτό το ενιαίο σύμπαν θα περίμενε κανείς να καθιερώνεται μια αδιατάρακτη παγκόσμια αρμονία. Παρ'όλα αυτά, υπάρχουν και λειτουργούν εκδοχές του τραγικού, που έχουν την αρχή τους στην αρνητική λειτουργία των θετικών αξιών.
Έτσι, το ποιητικό υποκείμενο βρίσκεται στην ανάγκη, υπό συγκεκριμένες συνθήκες, να υπερασπίζεται σε έναν αγώνα την ηθική του ελευθερία άλλες φορές απέναντι στην εξωτερική βία κι άλλες από την αφομοιωτική ροπή που ασκεί επάνω του η φύση μέσω των θετικών αξιών της.

Η μέχρις εσχάτων αντίσταση στη διπλή αυτή πολιορκία, όπου η ηθική ανεξαρτησία και ακεραιότητα του υποκειμένου διαφυλάσσεται τόσο απέναντι στο μέγιστο θέλγητρο όσο και απέναντι στη μέγιστη βία, αντιπροσωπεύει την καθαρά σολωμική εκδοχή του τραγικού ( "υψηλού").

Θυσιάζοντας σ'αυτό τον αγώνα ακόμα και, πολλές φορές, την ίδια του τη ζωή, ο ήρωας καταχτά, την ύστατη στιγμή πριν απ το θάνατο, μιαν ανώτερη αυτογνωσία, που συνίσταται στη συνείδηση ότι διασώζοντας την ηθική του ελευθερία πραγματώνει την ιδανική ισορροπία απέναντι στον άνθρωπο και στον κόσμο.

Κατακτά την εσωτερική του δικαίωση, μια ιδεώδη υπαρκτική πληρότητα, μιαν αυτογνωσία που ισοδυναμεί με υπέρβαση του βιώματος του θανάτου.
Ο Σολωμός συνθέτει έτσι σε ένα ενιαίο σύμπαν πολλαπλές πηγές της ντόπιας παράδοσης:
- τον ελληνικό αισθητικό ανθρωπισμό, που συλλαμβάνει τη φύση ως χώρο κάλλους και αρμονίας.
- την ελληνορθόδοξη ηθικοθρησκευτική παράδοση, που καθιερώνει το θαύμα ως φυσική εμπειρία.
- το λαϊκό ανιμιστικό μυστικισμό, που δοξάζει τις ζωικές αξίες και εγκοσμιώνει τις μεταφυσικές αξίες.
Και μ'αυτή την έννοια, αντιπροσωπεύει την πρώτη συγκροτημένη έκφραση του νεοελληνικού πολιτισμικού προτύπου.

Μπορείτε, αν θέλετε, να επαληθεύσετε σημεία του κειμένου τού Ε. Καψωμένου μέσα από τονΚρητικό. Εστιάστε ιδιαίτερα στην επίδραση της Φεγγαροντυμένης καθώς και του ηχού στο ναυαγό.