Ωχ, Θε μου

νέοι της γης
του γένους, μπορεί και του σύμπαντος ίσως,
οι σημαίες που σήμερα λείπουνε
πάνω απ’ τη γη υπάρχουνε μέσα σας…
( απόσπασμα από το ποίημα «Ο κόσμος στο τέλος του» , που προτάσσεται στο αυτοβιογραφικό χρονικό του Νικηφόρου Βρεττάκου «Οδύνη»( εκδ. Πόλις)

Μπαίνοντας στο «έτος Νικηφόρου Βρεττάκου», όπως έχει ανακηρυχτεί το 2012, καθώς συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννησή του, θα μπορούσε κάποιος που θα ήθελε να προσεγγίσει τον ποιητή και το έργο του, να αρχίσει διαβάζοντας το αυτοβιογραφικό χρονικό του «Οδύνη».
Η «Οδύνη» μπορεί να κυκλοφόρησε το 1969 στην Αμερική, αλλά στην Ελλάδα έμενε ανέκδοτο μέχρι το θάνατό του Νικηφόρου Βρεττάκου.
Ευτυχώς, ο γιος του, ο σκηνοθέτης Κώστας Βρεττάκος, αναλαμβάνει να το επιμεληθεί και να το εκδώσει το 1995 κάνοντας έναν πολύ κατατοπιστικό αλλά και τρυφερό πρόλογο.

Ας κλέψουμε λίγες στιγμές αυτού του προλόγου, που προδίδουν τη σχέση του Βρεττάκου με τη φύση και τη σιωπή.
« Στο βάθος της συνείδησής του ήταν βαθιά ριζωμένη η νοοτροπία του αγρότη. Μια φυσική έφεση την οποία αναγκάστηκε να αποχωριστεί, όταν βρέθηκε μπροστά στο δίλημμα της μεγάλης επιλογής. Όταν νιώθεις πως ό,τι έχεις να κάνεις θα το κάνεις μέσα στον κόσμο, δεν μπορείς να μένεις σ’ ένα βουνό, όσο κι αν αυτό σε συνδέει με την ειρήνη, με την ομορφιά και τον ουρανό. Η απόφασή του όμως αυτή να ζήσει στην πόλη, δεν άλλαξε εκείνον τον εσωτερικό ρυθμό που μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά στο ανθρώπινο κύτταρο, και ορίζει το βάθος του βλέμματος και τη διαύγεια της σιωπής.
Ο Νικηφόρος πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μέσα σε μια επίμονη σιωπή, τόσο έντονη, που πολλές φορές, όταν σιωπούσες μαζί του, ένιωθες πως μπορούσε να σου τρυπήσει τα τύμπανα. Το αδιαπέραστο βλέμμα του, το σχεδόν γλυπτό, σκαμμένο από τις ρυτίδες, πρόσωπό του, μου θύμιζε τους στίχους ενός άλλου ποιητή, του Τσεζάρε παβέζε, όταν αναφερόταν στους αγρότες προγόνους του: «Η σιωπή ήταν η αρετή μας».
Δεν είναι τυχαίο ότι τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του, τα πέρασε κατά το μεγαλύτερό τους διάστημα, στο ερημικό χτήμα του πατέρα του και κάτω από συνθήκες που μοιάζαν πολύ με εκείνες των παιδικών του χρόνων. Ζωή ερημίτη, που υποθέτω ότι αποτελούσε φυσική άμυνα απέναντι στην ενόχληση που του προκαλούσε η αδιάκριτη και χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο ανθρώπινη συναναστροφή.

(…) Τους κύκλους της σιωπής του ο Νικηφόρος τους έκλεινε συνήθως μ’ ένα βροντώδη αναστεναγμό που συνοδευόταν από το επιφώνημα, «Ωχ, Θε μου». Έμοιαζε με τη βαθιά εκπνοή του κολυμβητή τη στιγμή που αναδύεται από το βυθό, και νιώθει τα πνευμόνια του να ξεριζώνονται στην προσπάθεια να διώξει τον μολυσμένο αέρα. Αυτή την παρατήρηση την κάνω τώρα, εκ των υστέρων, όταν πιάνω τον εαυτό μου να εκβάλλει το ίδιο επιφώνημα, συνοδευμένο από τον ίδιο βαθύ αναστεναγμό χωρίς να υπάρχει φαινομενικά κανένας ειδικός λόγος ή το παραμικρό ίχνος οδύνης.»
Το αυτοβιογραφικό αυτό χρονικό του Νικηφόρου Βρετττάκου καλύπτει τα πρώτα πενήντα χρόνια της ζωής του, μέχρι το 1961, δηλαδή. Ένα κείμενο γλυκά και απλά εξομολογητικό, απ’ όπου αναδύεται με αδρές γραμμές το πορτρέτο του λάκωνα ποιητή, αλλά κυρίως του ανθρώπου Βρεττάκου.