Η ιδιότυπη μελαγχολία του Κ. Π. Καβάφη

Στο εισαγωγικό μάθημα για τον Καβάφη, διαβάστηκαν αρκετά ποιήματα στην τάξη, προκειμένου να γίνει μια πρώτη προσέγγιση στην ποιητική του γραφή και να εντοπιστούν κάποια χαρακτηριστικά της μορφής και του περιεχομένου τής ποίησής του. Διαβάστηκαν τα ποιήματα «Κεριά», «Ένας γέρος», «Πολύ σπανίως», «Ιθάκη», «Πόλις», «Οι ψυχές των γερόντων», «Θερμοπύλες», «Τείχη».
Στη συζήτηση που ακολούθησε, κι αφού διαπιστώθηκε ότι στους περισσότερους άρεσαν και μάλιστα αρκετά τα δείγματα που ακούστηκαν, η Φωτεινή παρατήρησε πως στα ποιήματα τονίζεται η θλιβερή, η μελαγχολική πλευρά της ζωής, προβάλλονται τα σβηστά κι όχι τα αναμμένα της κεράκια.
Και αμέσως προκάλεσε την απορία: αν είναι έτσι ( κι εγώ νομίζω πως ναι, είναι έτσι), τι είναι αυτό στην ποίηση του Καβάφη που συγκινεί ένα σημερινό νέο, αφού αυτή η μελαγχολική ματιά της ζωής μάλλον βρίσκεται ακόμα μακριά από το βιωματικό του πεδίο;

Απλουστευτικό, μπορεί, το ερώτημα, αλλά μας βοηθάει να προσεγγίσουμε την ιδιότυπη αυτή μελαγχολία του Καβάφη, αυτή που πιθανώς δεν ορίζει κάποιο αδιέξοδο, αλλά συζητάει στοχαστικά με την ανθρώπινη ύπαρξη. Ας δούμε πώς τοποθετείται στο θέμα αυτό ο Νικήτας Παρίσης στο βιβλίο του «Κ. Π. Καβάφης, σχόλια σε ποιητικά κείμενα» (εκδ. Μεταίχμιο, 2003, σελ. 24-5):
« Ο Καβάφης δεν είναι ο ποιητής της λυρικής αιθρίας και της ρητορικής έξαρσης· ούτε ο ποιητής που προκαλεί την εύκολη συναισθηματική διέγερση ή και διάχυση. Η ποίησή του δε δονεί τις εύκρουστες και τις πάνω χορδές της ψυχής. Δε σκορπίζει τον αναγνώστη ούτε τον κάνει να πάλλεται αστόχαστα και απερίσκεπτα. Τον συγκρατεί σε μια προκαθορισμένη και σταδιακά ανελισσόμενη ένταση στοχαστικής ευστάθειας. Δεν εισβάλλει απότομα και άμεσα στην ψυχική ενδοχώρα του αναγνώστη. Τον συνεπαίρνει σταδιακά με μια διαδικασία έντεχνα σκηνοθετημένης και αργόσυρτης ή και υπόκωφης υποβολής. Ακόμα και στα κάπως πιο γκρίζα ποιήματα, σ’ αυτά που εγγράφεται έγκλειστος, ο ηττημένος και ο δαπανημένος άνθρωπος, ο αναγνώστης δε βουλιάζει στο μαύρο χρώμα· δεν αισθάνεται να τον πνίγει ο κλοιός μιας συναισθηματικής-ψυχικής ασφυξίας. Ο ηττημένος στον Καβάφη διατηρεί μιαν αξιοπρέπεια ή ακόμα και κάποια καύχηση».

Ίσως αυτή η οπτική γωνία θέασης δίνει μιαν απάντηση στο ερώτημά μας.
Όπως το λέει, άλλωστε κι ο Λίνος Πολίτης στην «Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας» του, « Μια σοβαρότητα και μια βαρυθυμία· δε θα βρούμε στον Καβάφη την εύθυμη νότα, την ευφρόσυνη πολυχρωμία . (…) Το καίριο είναι η συνειδητοποίηση της δραματικής ουσίας της ζωής, η αίσθηση της παρακμής και της ματαιότητας. Η τραγική όμως αυτή συναίσθηση δεν οδηγεί στη διάλυση και στην απιστία· το αίσθημα της αξιοπρέπειας και της υπερηφάνειας, η βαθύτερη συνείδηση του ανθρώπου, αποτελούν το αντίρροπο και θεμελιώνουν την πίστη και τη σωτηρία»
Κι αυτό είναι, Φωτεινή, ένα ακόμα στοιχείο που τον καθιστά ιδιαίτερο.
Τι λέτε;