Το σχήμα της δοκιμασίας στον Κρητικό

Στην πρώτη σας άσκηση για τον Κρητικό σάς ζητήθηκε να «συλλάβετε» τον κεντρικό νοηματικό πυρήνα του έργου, τον πιθανό βασικό

στόχο που είχε ο Σολωμός γράφοντας το ποίημα αυτό, τις ιδέες που ήθελε να αναδείξει.
Ας δούμε πώς ο Ερατοσθένης Καψωμένος στο βιβλίο του « Ο Σολωμός και η ελληνική πολιτισμική παράδοση» (εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα,1998) συλλαμβάνει τα κύρια νοήματα του Κρητικού κυρίως μέσα από το σχήμα της δοκιμασίας.

[το βιβλίο μπορείτε να το ξεφυλλίσετε όλο εδώ ]

Αξίζει να παρακολουθήσουμε το σκεπτικό του, το οποίο στηρίζεται και στις σημειώσεις του ίδιου του ποιητή: " Ο Κρητικός είναι το πιο αφηγηματικό από τα έργα της ωριμότητας του Σολωμού. Και μ' αυτή την προϋπόθεση, μια οργάνωση του μύθου με άξονα το σχήμα της δοκιμασίας
είναι αναμενόμενη. Πράγματι, στις ιταλικές σημειώσεις του έργου, η έννοια της δοκιμασίας επανέρχεταιαρκετές φορές, σε αποφαντικές διατυπώσεις, που επαληθεύουν την υπόθεση αυτή: "πεδίο δοκιμασίας είναι η ζωή"(ΑΕ 360Β8), "ο πόνος είναι δοκιμή" (ΑΕ 374) (...) Έχομε λοιπόν ρητές και πολλαπλές αναφορές σε υλικές και ψυχικές δοκιμασίες του ήρωα, που νομιμοποιούν απόλυτα μια πρώτη γενική εκτίμηση ότι το σχήμα της δοκιμασίας είναι ένας από τους άξονες της 'ιστορίας' και ότι βέβαια δεν περιορίζεται στις ανοιχτές ηρωικές συγκρούσεις αλλά διαπερνά το μύθο, ακόμη και τις εκστατικές στιγμές".

Σε τι όμως συνίσταται η δοκιμασία αυτή; Σε ποιες βασικές ιδέες, αντιλήψεις του ποιητή προσφέρει πεδίο έκφρασης; Ποιες οι δυνάμεις που αντιπαλεύουν σ' αυτή τη δοκιμασία; Τον Ε. Καψωμένο τον κατευθύνει εδώ η εξής σημείωση του Σολωμού: "Μια ισορροπία δυνάμεων ανάμεσα στην ψυχή του ναυαγού, μεστή από μια Μεγάλη Στιγμή της Ιδέας (που είναι να φέρει στο ακρογιάλι το σώμα της αρραβωνιαστικιάς που τη νομίζει ζωντανή) και στα Εξωτερικά Εμπόδια της Φύσης, μεστής από μιαν άλλη Στιγμή Μαγευτική της Ιδέας. Θαρρώ πως εδώ πλύ φυσικά βαθαίνει η αυλακιά μιας Μεγάλης Ποίησης"(ΑΕ 380Α19-27)

Απ' τη μια μεριά, δηλαδή, είναι ο ναυαγός, που η σωτηρία της κόρης αποτελεί γι' αυτόντο υψηλό χρέος, το περιεχόμενο της ηθικής του βούλησης. Αφού αυτή η ηθική του θέληση αποδεικνύεται γι' αυτόν δυνατότερη από το ένστικτο αυτοσυντήρησης, τότε βρισκόμαστε σε μια "μεγάλη στιγμή της Ιδέας"
Απ' την άλλη, την αντίμαχη δύναμη αντιπροσωπεύει η Φύση, είτε με το βίαιο πρόσωπό της (καταιγίδα), είτε με τις οπτασίες του Κρητικού (φεγγαροντυμἐνη, ήχος), που λειτουργούν ααασαγηνευτικά, "μαγνητικά", αποπροσανατολιστικά, αφομοιωτικά, κυριεύοντας την ψυχή του και παραλύοντας την αγωνιστική του βούληση, προσπαθώντας να τον κάμψουν.

Τελικά ο Κρητικός δεν καταφέρνει να σώσει την κόρη. Αυτή η φαινομενική ήττα της ηθικής θέλησης του ήρωα στο επίπεδο της δράσης γίνεται το "πικρό αντίτιμο που πληρώνει ο Κρητικός για να φτάσει σε μια ανώτερη συνείδηση του κόσμου και των ανθρώπινων αξιών ( ανθρώπινη αλληλεγγύη, αναίρεση ανταγωνισμού, ενότητα με τον κόσμο, ποιητική δωρεά, επαναπροσδιορισμός αξιών)

Μέσα από τη δοκιμασία, δηλαδή, ο ήρωας θα φτάσει στην ολοκλήρωση κι αυτό θα το πραγματώσει μέσα από τη σχέση με τη Φύση.

Μπορείτε, σαν άσκηση, να παρακολουθήσετε αυτή την ερμηνεία ακολουθώντας κι ερμηνεύοντας τα στάδια του έργου: καταιγίδα, συνάντηση στον παράδεισο, οπτασία φεγγαροντυμένης, αναφορές στο "πολεμικό" παρελθόν στην Κρήτη και στην κατάσταση του παρόντος που ψωμοζήτης αφηγείται την ιστορία του, ο παράξενος ηχός, η κατάληξη στην ακρογιαλιά.

( και, βέβαια, συστήνεται η ανάγνωση και των 14 σελίδων του Ε. Καψωμένου. Μπορεί να σας δυσκολέψει λίγο, αλλά φωτίζει πολύ καλά το ποίημα).

ΥΓ. Δεν είναι ψέμα: αύριο ξεκινάμε (!) και με το Γ2θεωρ. Κάλλιο αργά.. :-)