Τρίτη 26 Ιανουαρίου 2010

Διδάσκοντας Ιωάννου. Γράμμα σε συνάδελφο

η ανάρτηση αφιερώνεται στη Σ.Δ,
που διδάσκει και που νοιάζεται


Κάθεσαι και προετοιμάζεις τη διδασκαλία των κειμένων του Ιωάννου. Οι μαθητές έχουν στη διάθεσή τους λίγες σχολικές ώρες να διαβάσουν τα κείμενά του, να γνωρίσουν γι' αυτόν, για το γράψιμό του, να τον καταλάβουν, να τον αισθανθούν. Μας προσφέρονται +/- 4 ώρες για τα δύο κείμενά του. Και το καλοκαίρι θα κληθούν να γράψουν δοκίμια πάνω σ' αυτόν και το έργο του.
Αστείο.
Οι κριτικές μελέτες που διαβάζεις - και τα σπαράγματά τους στις σελίδες του σχολικού βιβλίου - βρίθουν επισημάνσεων που προϋποθέτουν βαθιά γνώση του έργου του συγγραφέα. " Το εξωτερικό σκηνικό κατά κανόνα συνοδεύεται από την εσωτερική του περιπλάνηση στο χώρο της ατομικής και συλλογικής μνήμης". "Θρυμματίζεται η χρονική και αφηγηματική αλληλουχία του κειμένου".
Πώς να αντιληφθείς αυτές τις παρατηρήσεις, όταν στην ουσία δεν ξέρεις τον Ιωάννου; Και αντίστροφα, πόσο εύκολο να τα πεις και μόνος σου, όταν ο Ιωάννου έχει γίνει, μέσα από τις αναγνώσεις των ολοζώντανων αφηγήσεών του, οικείος σου, "δικός" σου;
Καταλαβαίνεις πόσο αναγκαίο είναι να πλησιάσουν τα παιδιά τα κείμενά του, να διαβάσουν λίγο, να θυμηθούν ότι τα "εξεταζόμενα κείμενα", ότι "η ύλη" δεν είναι τίποτ' άλλο παρά τέχνη, τέχνη που στο χυμό της γεννιόμαστε πιο νέοι, όπως λέει κι ο ποιητής. Βρίσκεσαι ήδη κοντά στην τρέλα: Χρειάζεται τόλμη για να πείσεις τους τελειόφοιτους που επιλέγουν κατεύθυνση όπου διδάσκεται η λογοτεχνία να διαβάσουν λογοτεχνία! Λογοτεχνία που δεν είναι στην ύλη.
Αλλά που είναι συγγραφέα που είναι στην ύλη. Κι όμως. Χρειάζεται να κάμψεις τις αντιστάσεις τους, για να το κάνουν. Αντιστέκονται να πιστέψουν ότι μπορούν διαθέτοντας λίγο απ' τον ανύπαρκτο χρόνο τους να διαβάσουν ένα λογοτεχνικό βιβλίο έχοντας ταυτόχρονα μεγάλο όφελος στις εξετάσεις τους.

Η πρώτη εργασία στην τάξη, στην ενότητα του Ιωάννου, ήταν να διαβάσει ο καθένας ένα διαφορετικό αφήγημά του [δόθηκαν φωτοτυπημένα] και να συντάξει μια μικρή παρουσίασή του. Εκεί, μαζί με την κριτική παρουσίαση του κάθε παιδιού, θα περνούσαν σιγά σιγά τα πρώτα δυνατά χαρακτηριστικά του συγγραφέα. Η Θεσσαλονίκη, οι πρόσφυγες, τα παιδικά χρόνια, η κατοχή, η περιπλάνηση, η βιωματικότητα, το πρώτο αφηγηματικό πρόσωπο, η γλώσσα, η εξομολόγηση…

Έτσι έγινε. Σήμερα, στο Γ2θεωρ ( μόνο, γιατί στο Γ1 είχαμε καβγάδες..) διαβάσαμε με ηρεμία τις παρουσιάσεις μας, μιλήσαμε τις πρώτες μας εντυπώσεις, αρχίσαμε σιγά σιγά να βλέπουμε το πορτρέτο του θεσσαλονικιού συγγραφέα. ( Αν μ' άκουγε να τον λέω θεσσαλονικιό, θα με επέπληττε!). Κάποιοι διάβασαν περισσότερα από ένα διηγήματα ( από τα εκτός ύλης πάντα). Κάποιοι ζήτησαν το βιβλίο. Τέλειωσα το μάθημα με την πίστη ότι αρχίζουμε και πατάμε σταθερά στα έργα, ότι η κατανόηση κι οι αναλύσεις μας που θ' ακολουθήσουν θα πορευτούν σε ομαλό δρόμο.

Οι κριτικές αναλύσεις τώρα μπορούν να ακουμπήσουν πάνω στις δικές μας παρατηρήσεις, εντυπώσεις. Τώρα εύκολα καταλαβαίνουμε και αναγνωρίζουμε ότι, π.χ, " οι μινιατούρες αυτές της καθημερινότητας αντλούν τη δύναμη και την αξία τους από την προσωπική θέρμη, την ακρίβεια και το εξομολογητικό κλίμα (…)" Είναι ήδη και δική μας παρατήρηση. Η ανάλυση απλώς μας δίνει τα λόγια. Μας δανείζει την περιεκτική έκφραση.


Αξίζει, λοιπόν, τον κόπο, σκέφτομαι. Ας μη φοβόμαστε. Ας μην ενεργούμε με την τρομοκρατία του ανύπαρκτου χρόνου των υποψηφίων. Ας δείξουμε στα παιδιά πως γνωρίζοντας τους συγγραφείς που εξετάζονται, απλούστατα, γράφουν καλύτερα και στις εξετάσεις τους. Ας βρούμε ένα τρόπο να εντάξουν την ανάγνωση της λογοτεχνίας όχι μόνο στη διαδικασία των εξετάσεων, αλλά εκεί που της αξίζει:στη σφαίρα της απόλαυσης.
Δέκα λεπτά χρειάζονται να διαβάσεις ένα αφήγημα του Ιωάννου. Σ' ένα διάλειμμα. Στο λεωφορείο. Με το πρωινό. Στο κρεβάτι. Παντού. Όπως.
Στο κάτω κάτω η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι σαν τον έρωτα, όπως λέει κι ο Πενάκ. Ποτέ δεν αναρωτιέσαι αν θα βρεις χρόνο να ερωτευτείς.
ΥΓ. Τις μούντζες τις πολλές, στις φωτογραφίες,
δες τις με χιούμορ και στωικότητα:
μπορεί και να είναι των μαθητών μας... :-)

16 σχόλια:

Ἅ λ ς είπε...

Συγκινηθηκα....Αληθεια...Καταθεση ψυχης απο εναν καθηγητη...

Παιρνω το θαρρος και απευθυνομαι στους μαθητες σου, Διονυση, που ξερω οτι διαβαζουν το μπλοκ και ας μην εχουν το θαρρος να γραψουν (κακως κατ'εμε αλλα τελοσπαντων).

Αφου θελετε να το δουμε ως μαθημα εξετασεων ακουστε αυτο,ακομα και αν δεν αγαπατε τη λογοτεχνια, ακομη και αν καποιοι σας λενε οτι δεν ειναι μαθημα βαρυτητας εσεις πρεπει να προσπαθησετε να γραψετε καλα... Συνηθως τα παιδια δινουν αξια μονο σε ιστορια αρχαια ή βιολογια γλωσσα, αναλογα με τα πεδια. Αλλα αυτο ειναι το μεγαλυτερο λαθος. Στα μαθηματα βαρυτητας ειναι που τα παιδια γραφουν μετρια... Ναι ειναι δυσκολη η λογοτεχνια μα πρεπει να δωσετε βαση και στα αλλα μαθηματα, απο εκεινα που δεν ειναι βαρυτητας θα μαζεψετε λιγα-λιγα μορια... Δεν ειναι υπερβολη! Ειναι η αληθεια κ οσο πιο νωρις το κατανοησετε τοσο πιο καλα θα γράψετε...

Εκτιμηστε λοιπον, το δωρο που εχετε στη διαθεση σας...(και οχι δεν τα γραφω για κολακειες ή επαινους). Οι επαινοι τελικα ειναι καλο να μεινουν μακρια απο μας.... Απλα, παιδια, οταν ενας καθηγητης μιλαει ετσι και εκτιμαει τοσο το μαθημα πρεπει και σεις να προσπαθησετε εστω για χατηρι του/της να πετυχετε... Γιατι μπορειτε...Μπορειτε να αφιερωσετε λιγο χρονο για να γνωρισετε τη λογοτεχνια εξω απο τις εξετασεις κ τοτε θα μαγευτειτε και βεβαια θα πετυχετε...

Αυτα, δε θελω να φανω ανωτερη ή αυστηρη. Μας τα έλεγε κ μας περσι καθηγητης αυτα...Οποιος δεν τα ακουσε δεν πετυχε...Οποιος ομως αφιερωσε λιγο χρονο και σε κεινα τα μαθηματα που δεν ηταν βαρυτητας στο τελος σωθηκε κυριολεκτικα...
Ευχομαι καλη επιτυχια και καλα μυαλια!!!

Διονυση, keep teaching....;)
συγχωρεσε με για το υφος, ισως ηταν υπερβολικο!
EiRiNi

xrysomyga είπε...

Τι ζεστασιά εδώ μέσα!
Τι άπλωμα ψυχής και σκέψης!
Υπέροχη ανάρτηση.

Εξακολουθώ σταθερά να ξεκοκαλίζω τις αναρτήσεις σας, κύριε. Πάντα φεύγω κερδισμένη από `δω μέσα.

Σωτηρία Σιαμαντούρα είπε...

Πραγματικά εξαιρετικό post!!! Οπως και τα περισσότερα εδω... Συνέχισε συνάδελφε, έχεις fun club :)

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Ειρήνη,
Παιδί μου, εσύ είσαι έτοιμη για την τάξη! :-)
Και ξέρεις γιατί όλα αυτά, ε; Γιατί, όταν, αφού το σκέφτηκα αρκετούτσικα, είπα πως αυτός ο τρόπος είναι μάλλον καλός, για να αρχίσουμε τον Ιωάννου, αμέσως ήρθε η δεύτερη σκέψη πως ζητώντας από τα παιδιά να παρουσιάσουν σε 1-2 παραγράφους ένα αφήγημα των 2 σελίδων ( που όμως είναι εκτός ύλης) θα τους φαινόταν .."άκυρο" και θα αμφισβητούσαν τη χρησιμότητά του. Πάλι καλά που τα περισσότερα πείστηκαν και έκαναν και πολύ ωραίες παρουσιάσεις. ( Θα περάσουμε και στο μπλογκ κάποιες απ' αυτές).
Ευχαριστούμε, Ειρήνη.

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Πω, πωωω, αφήσαμε την πόρτα (της Ποίησης:-) ) ανοιχτή και μπήκε μια χρυσόμυγα που μας παρακολουθεί κιόλας, η αναιδής..
Χωρίς να προσυπογράφουμε τις υπερβολές σας, κυρία χρυσόμυγα, σας μεταφέρουμε τη χαρά μας όχι μόνο που μπαίνετε από το ανοιχτό παράθυρο, αλλά που μαθαίνουμε κι από σας να ανοίγουμε κι άλλα κι άλλα παράθυρα - και μη μου πείτε για συνήθεις φιλοφρονήσεις ηλεκτρονικού τύπου. Κάπου κάπου αφήνουμε και μια χαραμάδα να ξεφεύγει λίγη εκτίμηση. Κρίμα να την κρατάμε μέσα μας..

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Σωτηρία,
Πρόλαβα να κάνω κι εγώ μια επίσκεψη απ' τα λημέρια σου ( τα ηλεκτρονικά, γιατί απ' το Γεννάδι είχα περάσει κι εγώ τον ...προηγούμενο αιώνα)και "με τι ευχαρίστησι, με τι χαρά ΄θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους"..

Ευχαριστώ.
Όσο για το ...fun club, ας το πούμε σε ελεύθερη παράφραση πως διασκεδάζουν μαζί μου:-)))

annboukou είπε...

Διονύση, κι εγώ πραγματικά νιώθω την ανάγκη να σχολιάσω, γιατί έχω διδάξει αρκετά στο Λύκειο, κυρίως στην τρίτη, και καταλαβαίνω πόσο ουσιαστικό είναι να καταφέρνει κάποιος δάσκαλος να κάνει τους μαθητές του να ξεφύγουν έστω και για λίγο από τον αποστραγγιστικό μονόδρομο που παίρνουν.

Το ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία που καταφέρνεις- όσο το καταφέρνεις και σε όσους- να τους ενσταλάξεις λειτουργεί εξισορροπιστικά για την ψυχική και τη διανοητική τους υγεία.

Χαίρομαι ιδιαίτερα να διαπιστώνω ότι κάποιες στιγμές κάποιοι τα καταφέρνουν να δίνουν στη δουλειά μας ουσία. Στο λέω γιατί μου δίνει κι εμένα κουράγιο να συνεχίζω να προσπαθώ. Αυτό είναι ένα από τα καλά αυτής της διαδικτυακής επαφής.

Χριστίνα Παπαγγελή είπε...

Εκπληκτική η δημοσίευση αυτή, προτείνει έναν "τρόπο", μια στάση ζωής...

Διονύσης Μάνεσης είπε...

annboukou,

Σ' ευχαριστώ. Ξέρεις πολύ καλά ότι οι προσπάθειες των συναδέλφων στην εκπαίδευση είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Κι αυτό το έχουμε ανάγκη, καθώς το πεδίο είναι άνυδρο και σκληρό.
Διακρίνω το μέτρο στο σχόλιό σου: "κάποιοι", "κάποια", "όσο",
"σε όσους", "έστω και λίγο", "κάποιες στιγμές"... Ξέρεις πολύ καλά τα όρια των πραγμάτων. Ο κανόνας βαραίνει πάνω μας. Και ξέρεις, επίσης, ότι βαραίνει πάνω και στα παιδιά. Αδύναμα και περιορισμένα στο επίπεδο της αντίδρασης, ακολουθούν μηχανικά τις επιταγές της πεπατημένης: σχολείο, φροντιστήριο, φυλλαράκια στον άγριο αέρα της ελληνικής εκπαίδευσης και κοινωνικής αντίληψης περί της εκπαίδευσης..

Προσπαθείς να κάνεις πολλά και φτάνεις στο ελάχιστο. Γι' αυτό το ελάχιστο μιλάς κι εσύ στο σχόλιό σου. Πολλή προσπάθεια, πολύ πείσμα, πολύς κόπος για να φτάνουμε σ' αυτό. Αλλά ας φτάνουμε. Το πρώτο σκαλί είναι, που λέει κι ο αλεξανδρινός.

Όσο για τη "θετική παρενέργεια" αυτή του διαδικτύου τηνεισπράττω με τον ίδιο τρόπο κι εγώ. Και προκύπτει σημαντική.

Καλές μας συνέχειες.

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Χριστίνα,
Καλημέρα, χανόμαστε...:-)
Η σπουδαία χαρά είναι όταν η πρόταση κάπως γίνεται αντιληπτή από κάποιους, από όσους, στο πεδίο της πρακτικής εφαρμογής. Και καταλαβαίνεις πως δεν είναι και πολύ αυθόρμητη και απερίσκεπτη. Διαπιστωμένη σε αρκετές περιπτώσεις παλιών μαθητών, στις βαθμολογίες τους στις πανελλήνιες.
Πια πόση αγκύλωση κουβαλάμε όταν θεωρούμε το μόνο χρήσιμο πράγμα στην πορεία μας για τις εξετάσεις τις σημειώσεις του φροντιστηρίου;
Ουφ!

Να είσαι καλά. Καλές αναγνώσεις, εύχομαι, ώστε να έχουμε κι εμείς ..καλές κριτικές από το ιστολόγιό σου:-)

Nechayev είπε...

Καλημέρα κύριε Μάνεση! Δοκιμάζομαι κι εγώ φέτος στον μαθητόμυλο των Πανελληνίων που μας αλέθει όλους. Ελπίζω να αποδειχθώ πολύ σκληρός και ο μύλος να μη μπορέσει να με αλέσει.

Επί του θέματος, έγραφα χθες στο φροντιστήριο Λογοτεχνία Κατ. και το κείμενο που μας έβαλε ο καθηγητής μας ήταν το αγαπημένο μου
"Στου Κεμάλ το Σπίτι".
Έχω πρόβλημα όμως στο να αποκωδικοποιώ την εισαγωγή του εκάστοτε πεζογράφου.
Επί παραδείγματι αυτό το θρυμματίζεται η αφηγηματική και χρονική αλληλουχία του κειμένου εξακολουθώ να μην το καταλαβαίνω.
Ή μία ερώτηση μεταξύ άλλων μας ζητούσε να τεκμηριώσουμε την "ανεπιτήδευτη γραφή". Εγώ έβαλα για την κουβεντιαστή γλώσσα, την παρατακτική σύνδεση των προτάσεων. Τις απλές καθημερινές λέξεις...
Και το blog είναι πολύ ωραίο!

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Γεια σου, Sylas,
Καλώς πέρασες κι από 'δω.
"Θρυμματίζεται η αφηγηματική και χρονική αλληλουχία". Δεν είναι τίποτα δύσκολο. Ο Ιωάννου ( και πόσοι άλλοι..) δε φροντίζει πάντα να υπάρχει μία, ας την πούμε, αφηγηματική ή και χρονική ροή στα πεζογραφήματά του. Δες, π.χ. τη σελ. 248 του βιβλίου. Ενώ στη μεγάλη παράγραφο της σελίδας είναι μέσα στο καφενείο των προσφύγων και παρατηρεί, συζητά, αισθάνεται κλπκλπ, τον βλέπεις στην αμέσως επόμενη παράγραφο να τριγυρίζει στους συνοικισμούς ( "Γυρνώ μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς..."). Και, μάλιστα, δεν είμαστε σίγουροι για πότε το λέει: Έφυγε από το καφενείο; Το λέει γενικά, χρησιμοποιώντας ένα, πάλι ας πούμε, ενεστώτα διαρκείας; Εννοεί εκείνη τη στιγμή ή "συνήθως";
Κι όμως. Ίσως δεν το είχες προσέξει. Που σημαίνει ότι δε σε "πείραξε", δε σε ανακάτεψε, δε σε έκανε να χάσεις τη ροή. Αυτό γιατί η λογική αλληλουχία, η θεματική συνέχεια, είναι ισχυρή. Είναι το ίδιο το θέμα που ξετυλίγει περισσότερο το κουβάρι του πεζογραφήματος κι όχι η δράση στο χρόνο.

Βοήθησα;

Για την ανεπιτήδευτη γραφή, μια χαρά τα έβαλες.

Καλή σου συνέχεια. Μ' αρέσει που μέσα στον εξεταστικό πανικό μπορείς να έχεις "αγαπημένα" κείμενα από την ύλη. :-)

Nechayev είπε...

Αν δε μπορείς και την ύστατη (λέμε τώρα...) ώρα να έχεις και στιγμές όπου δε θα σε ενδιαφέρει απλά και μόνον ο βαθμός και να μπορείς να διατηρείς την αθωότητά σου μέσα σ' ένα σύστημα που πειθαναγκαστικά σε εστιάζει στο βαθμό, ε τότε ανάθεμα!
Ο Ιωάννου είναι ίσως και κάπως εγγύτερα στα σύγχρονα αναγνώσματα. Ο Βιζυηνός και ο Παπαδιαμάντης καλοί, σεβαστοί, θεμελιώδεις αλλά παρωχημένοι. Γι' αυτό εξηγείται και αυτή προτίμησή μου.

Σας ευχαριστώ για την επεξήγηση! Εύχομαι καλό υπόλοιπο χρονιάς και επιτυχία στους μαθητές σας!
Πάω για διάβασμα!

Σοφία Αρμελινιού είπε...

Με το που ξεκίνησα να διαβάσω αυτή την ανάρτηση, θυμήθηκα τον Πενάκ ....για να δω να κλείνεις με αυτόν! Πόσο δίκιο έχεις και πόση θέληση.Μακάρι να είμασταν όλοι έτσι...Ας μην ξεχνάμε όμως ότι από μόνος του ο όρος "Διδασκαλία" ως προς τη λογοτεχνία είναι μια αυθαιρεσία. Αλλά όταν "κρίνεται το μέλλον των παιδιών μας", πώς να μείνουμε μόνο στην απόλαυση!!!
Ευχαριστώ και πάλι....

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Sylas,
Παρήγορος ο λόγος σου. Μπορεί να το βλέπω κι εγώ περίπου αυτονόητο να σκέφτεται ένας μαθητής έτσι, έλα, όμως, που άλλα δείχνει η σχολική πραγματικότητα..

Προσπαθώ να μπω στο ηλεκτρονικό σου καταφύγιο και...η Πόρτα κλείνει! 1) Λες να είμαι ποιητής; 2) Ξέρεις, άραγε, γιατί;

Καλή συνέχεια και σε σένα, καλά διαβάσματα.

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Twinkle,
Σ' αυτή την αυθαιρεσία της διαδασκαλίας της λογοτεχνίας προσπαθεί κανείς να ακροβατήσει. Όχι, βέβαια, δεν είναι ΜΟΝΟ για απόλαυση. Καμιά τόσο επιτακτική υποχρέωση δε νομίζω ότι είναι έτσι. Όμως, είναι τόση η περιοχή της τέχνης και τόσος ο πλούτος που ζεσταίνει μέσα της, που όχι μόνο αξίζει τον κόπο να προσπαθούμε, αλλά δεν είναι και λίγες οι φορές που συμβαίνουν οι ανατροπές, που μας χαρίζονται χαμόγελα στις κρύες τάξεις, που συναντιέται η ψυχή μας με την ανακάλυψη και την ανάταση.
Ακόμα και οι εξετάσεις, αυτές οι φοβερές, όπως τις έχουμε κάνει, εξετάσεις, στέκονται, νομίζω, αδύναμες μπροστά στην τέχνη, τη λογοτεχνία.

Εσύ; Στη Σίφνο; Πώς είναι τα πράγματα εκεί;

Σ' ευχαριστώ πολύ.