Ο Αναγνωστάκης για την κατοχή, τον εμφύλιο, τους ποιητές.

Από μια συνομιλία που είχε ο Μανόλης Αναγνωστάκης με τον Αντώνη Φωστιέρη και το Θανάση Νιάρχο, η οποία δημοσιεύεται στο περιοδικό "Λέξη", τ. 186, οκτ-δεκ. 2005, σταχυολογώ κάποια σημεία όπου ο ποιητής αναφέρεται στα δύσκολα χρόνια της κατοχής και του εμφυλίου, καθώς και στον τρόπο με τον οποίο αυτά επιδρούσαν στις συνειδήσεις. Μπορούμε διαβάζοντάς τον να καταλάβουμε ευκρινέστερα πώς ο ίδιος προσλαμβάνει τα μηνύματα εκείνης της εποχής, πώς τα επεξεργάζεται, κι έτσι να προσεγγίσουμε ευκολότερα τη στάση που εκφράζει στο ποίημά του "Στον Νίκο Ε…1949"

Δηλώνει, λοιπόν, ο Αναγνωστάκης:
[…]
" Πιστεύω, και δεν είναι η πρώτη φορά που το λέω, πως δεν έχει γραφτεί ή μάλλον δεν έχει εικονογραφηθεί με κάθε εκφραστικόν μέσο η ιστορία της περιόδου 1946-1950 και λίγο μετά. Δεν πρόκειται μόνο για τα γεγονότα που κι αυτά κηλιδώνονται, ωραιοποιούνται ή ξαναπλάθονται με τα σημερινά μέτρα - όσο το κλίμα, η ατμόσφαιρα, η καθημερινότητα που είναι πράγματα "άπιαστα" και για τον πιο ευσυνείδητο, αλλά μεταγενέστερο μελετητή ή ιστορικό.Πιστεύω πως η περίοδος του εμφύλιου στην Ελλάδα υπήρξε η πιο σκληρή, η πιο τραγική, η πιο άγρια, θα πρόσθετα και πολλά άλλα επίθετα ακόμη, όπως ταπεινωτική ή ανέντιμη μέσα σ' όλη τη νεοελληνική ιστορία. Μ' όλη τη δραματικότητά της η κατοχή ήταν και μια εποχή έξαρσης, ανάτασης, ελπίδας. Τα ανθρωπάκια έγιναν ξαφνικά Άνθρωποι, ο μικρός κι ανώνυμος τεντώθηκε στα όρια του μεγαλείου. Στην περίοδο του εμφύλιου οι άνθρωποι εκβιάστηκαν να γίνουν ανθρωπάκια, οι μεγάλοι να σκύψουν, να ταπεινωθούν, να τσακίσουν, να γίνουν ανώνυμος πολτός.

Αν στην κατοχή, εμείς οι τότε νέοι αποκτήσαμε συνείδηση της ανθρωπιάς, στα κατοπινά χρόνια υποχρεωθήκαμε να πιούμε ως τον πάτο το δηλητήριο της απανθρωπίας. Στην κατοχή το χαμόγελο δεν έλειψε από τα χείλη, το ανέκδοτο έπαιρνε και έδινε, οι αναμνήσεις μας σήμερα μπλέκονται με πικρές νοσταλγίες και ήχους από ακκορντεόν. Κανείς δεν αποπειράθηκε - γιατί δεν μπορεί - να μιλήσει με χιούμορ για τα χρόνια του 1946 - 1950. Η κατοχή είναι ένας πολύχρωμος πίνακας όπου το μαύρο δένει παράδοξα αρμονικά με το κόκκινο, με το γαλάζιο, με όλα τα χρώματα της ίριδας. Το χρώμα του εμφύλιου είναι το μαύρο, ένα απέραντο απ' άκρη σ' άκρη μαύρο κι η μνήμη δεν μπορεί να ρίξει πουθενά μια ευφρόσυνη ματιά.

[…]
Από ιστορική και γραμματολογική άποψη, όλοι οι ποιητές της γενιάς αυτής, αν ψάξεις κάτω από την επιφάνεια, θα βρεις ότι άλλος υπαινικτικά, άλλος πιο ανοιχτά, άλλος "ενσυνείδητα", άλλος διαισθητικά, εξέφρασαν - θέλοντας και μη θέλοντας - οδυνηρά βιώματα και καταστάσεις που υπήρχαν ή διαμορφώνονονταν αλλά που είτε ήσαν ακόμα πρόωρα προς γενική παραδοχή, είτε από πολιτική άποψη θεωρούνταν ασύμφορο να ομολογηθούν και που παρερμηνεύτηκαν εσκεμμένα ή μη, από καλή πίστη ή από στυγνή σκοπιμότητα, σαν μορφές ηττοπάθειας, έλλειψης πίστης, συμβιβασμών και αντιδραστικότητας ακόμα. Υπάρχουν ποιητές που εξέφρασαν τις επιπτώσεις μιας ήττας ( που δεν είναι βέβαια απλά "στρατιωτική"), που συνειδητοποίησαν πρώιμα μια πραγματικότητα, που "προφήτεψαν" ακόμη ό,τι έμελλε να συμβεί - αλλά που οι ίδιοι δεν υπήρξαν "ηττημένοι", ούτε πολύ περισσότερο εγκατέλειψαν τον αγώνα ( στην πιο πλατια΄και ανθρώπινη ουσία του).Πιστεύω, πάλι θα πω, πως η ποίηση της περιόδου εκείνης, ή για την περίοδο εκείνη, είναι, σα ντοκουμέντο μια από τις συγκλονιστικότερες μαρτυρίες, - να τολμήσω να το πω;- σε παγκόσμιο επίπεδο

[…]
- ΄Ενας στίχος σας λέει:"Αυτοί που θα μιλούσανε πέθαναν όλοι νέοι". Όταν τον γράφατε είχατε συγκεκριμένους ανθρώπους στο μυαλό σας ή ήταν μια γενική αίσθηση διαμαρτυρίας για τους θανάτους που είχαν προηγηθεί;
- Φυσικά είχα στο μυαλό μου και συγκεκριμένους ανθρώπους αλλά ταυτόχρονα ήθελα να εκφράσω μια γενικότερη αίσθηση του χαμού των πιο εκλεκτών παιδιών της στρατιάς της κατοχής, της αντίστασης, του εμφυλίου, που εξοντώθηκαν όχι μόνο φυσικά αλλά και ηθικά και πολιτικά και, κυρίως, ανθρώπινα.

ΣΗΜ. Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες είναι του Κώστα Μπαλάφα

και προέρχονται από τον παγκόσμιο ιστό