Τετάρτη 13 Ιανουαρίου 2010

Για την πολιτική ηθική του Νίκου Εγγονόπουλου


Στο άρθρο της "Νίκος Εγγονόπουλος και πολιτική ηθική", στο περιοδικό Περίπλους, (τ.50), η Ελισάβετ Κεφαλληνού εξετάζει την πολιτική ηθική του Ν. Εγγονόπουλου, διατρέχοντας όλη τη διαδρομή της ποιητικής του δημιουργίας. Από το άρθρο αυτό παραθέτουμε εδώ αποσπάσματα που μπορούν να φωτίσουν την ανάλυση του ποιήματος "Ποίηση 1948" και να κάνουν πιο εύκολα κατανοητή την πολιτική στάση του ποιητή, όπως εκδηλώνεται στη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία.

" (...)Είναι γεγονός ότι η μεγάλη μεταβατική περίοδος, που διήνυε η ανθρωπότητα σταθερά από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, είχε ήδη αρχίσει να πραγματοποιείται σταδιακά πριν το πόλεμο, στοιχείο που διαφαίνεται καθαρά στην ποίηση του Νίκου Εγγονόπουλου, από τις πρώτες ποιητικές του συλλογές, όπου το ανατρεπτικό πνεύμα και το απαράμιλλο ύφος διακατέχει το έργο του μέσα στην εποχή της μεταξικής δικτατορίας. Το ποίημα "Μπολιβάρ", γράφεται υπό διαφορετικές ιστορικές συγκυρίες και αντιπροσωπεύει ως σήμερα την πεμπτουσία της ποιητικής του γραφής. Ο Εγγονόπουλος διαπλάθει εκεί έναν νέο ύμνο για την ελευθερία όπου με επικολυρικό κυρίως ύφος υμνεί το πνεύμα της συνειδησιακής ελευθερίας και της αντίστασης, ενώ θέτει ερωτήματα για την καθολικότερη μοίρα της ανθρωπότητας.



Μετά το "Μπολιβάρ" [1942] ο ποιητής συνέχισε το έργο του με το ίδιο πνεύμα ανατρεπτικότητας, η οποία διαποτιζόταν, ωστόσο, από το όραμα ενός ευαίσθητου στοχασμού που εκφράστηκε στη γλώσσα του υπερρεαλισμού. Η γλώσσα του υπερρεαλισμού είναι από τη φύση της ανατρεπτική και επαναστατική, δηλώνει την αέναη επανάσταση και ενεργεί ώστε να επιφέρει μια "κρίση συνείδησης". Έτσι την εποχή αυτή η υπερρεαλιστική γραφή του Εγγονόπουλου δίνει έκφραση στον αγώνα εναντίον της επιβολής κάθε καταπίεσης και επιστρέφει, μετά τον "Μπολιβάρ", στο πρώιμο υπερρεαλιστικό του ύφος με σκοπό να δηλώσει με τρόπο κωδικοποιημένο για τα πολιτικά τεκταινόμενα της εποχής. Η γραφή αυτή θεωρήθηκε απαραίτητη τη μεταπολεμική και μετεμφυλιακή εποχή, όχι μόνο για να σκιαγραφήσει το περιβάλλον, τις ιστορικές συνθήκες και την κοινωνική, τραγική πραγματικότητα, αλλά για να δηλώσει το χάος και τον κατακερματισμό των συνειδήσεων, όπως αυτές διαμορφώθηκαν τη συγκεκριμένη αυτή εποχή.
(…)
Ο Εγγονόπουλους, είναι γνωστό πλέον, υπήρξε αντισυμβατικός τόσο στη ζωή, όσο και στην τέχνη εφόσον τον χαρακτήριζε μια έντονη αντίθεση προς τους αποδεκτούς και συμβατικούς κανόνες, η οποία εκδηλώθηκε και εκφράστηκε πειστικά σε όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής του σταδιοδρομίας, τόσο ως ποιητή όσο και ως ζωγράφου. Βέβαια δεν συμμετείχε ενεργά στη διεξαγωγή του ένοπλου αντιστασιακού αγώνα, αλλά η στάση του απέναντι στις πολιτικοκοινωνικές καταστάσεις μπορεί να θεωρηθεί, μέσω της τέχνης, ως μαρτυρία μιας παθητικής αντίστασης στην οποία αναγνωρίζεται ο έμμεσος αντίκτυπος της ιστορικής στιγμής. Ο Νίκος Εγγονόπουλος, εξάλλου, σύμφωνα με μαρτυρία της Λένας Εγγονοπούλου, ήταν ο πρώτος που υιοθέτησε και καθιέρωσε στη λογοτεχνία τη λέξη "εμφύλιος" για τον ένοπλο αγώνα μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων ομάδων, την ίδια στιγμή που όλοι γύρω του μιλούσαν για "ανταρτοπόλεμο" και "συμμοριτοπόλεμο", στοιχείο, βέβαια, που σηματοδοτεί και την πολιτική του θέση.
(…)
Το αποκορύφωμα της ευαισθησίας, της αποδοκιμασίας, και της αυτοσυνειδησίας, στοιχεία που δηλώνουν ακόμα μια φορά τη πολιτική ηθική του Νίκου Εγγονόπουλου, αποτελεί το ποίημα "Ποίηση 1948", όπου σημειώνει την αδυναμία του να εκφράσει με λόγια την τραγωδία που ξετυλίγεται γύρω του και έτσι παραβολικά εξομοιώνει τη διαδικασία της ποιητικής γραφής με τη διαδικασία γραφής αγγελτηρίων θανάτου.



Τούτη εποχή

του εμφύλιου σπαραγμού
δεν είναι εποχή
για ποίηση
και άλλα παρόμοια:
σαν πάει κάτι
να
γραφή
είναι
ως να
γραφόταν
από την άλλη μεριά
αγγελτηρίων
θανάτου

γι' αυτό και
τα ποιήματά μου
είν' τόσο πικραμένα
(και πότε — άλλοτε — δεν ήταν)
κι είναι
— προ πάντων —
και
τόσο
λίγα.

Η μείωση της ποιητικής παραγωγής σε ώρες κρίσιμες και τραγικές για τον ελληνισμό, υπήρξε αντίληψη ζωής για τον Νίκο Εγγονόπουλο".

11 σχόλια:

Ἅ λ ς είπε...

Hellooooooooo!!! :)

να παρει εμεις δεν κανουμε τη γενια αυτην... Να ρωτησω σε ποια γενια ανηκει?
'30 ή '40 ... τα χω λιγο μπερδεμενα στο μυαλο μου...:/ Λογικα ανηκει στο '40 ε?

-μπορει να υπαρξουν κοινα αναμεσα στη γενια αυτη και του '20??

- σε τι στιχο γραφει?? ονομαζεται καπως το μετρο του?? ή μηπως ειναι άμετρο? :/

αυτα... πολλες αποριες ε?? εμμμ τι να κανουμε εγω περσι δεν εκανα αυτα...:)

(παντως μεταξυ μας, κριμα που εβγαλαν τον Ριτσο...)

Ἅ λ ς είπε...

σημ: καλε, οι φωτο δικες σου?????

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Γεια σου, Ειρήνη,
Η πρώτη του συλλογή εκδίδεται το 1938 και τον κατατάσσει αυτομάτως στον ελληνικό υπερρεαλισμό - και μάλιστα στην "άκρα αριστερά" του κινήματος, όπως έχει ειπωθεί.
Τόσο ο ίδιος όσο κι ο Εμπειρίκος χρονικά συμβαδίζουν με τη γενιά του '30, εκπροσωπώντας τα ρεύμα του ελληνικού υπερρεαλισμού.

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ρεύματος αυτού το κάνουν να μην είναι συγκρίσιμο με τα παλιότερα. Μπορεί, π.χ, ο Εγγονόπουλος να παρουσιάζει στοιχεία απογοήτευσης και πίκρας σε ποιήματά του, αλλά ο προσανατολισμός και η φύση των ποιημάτων του δεν έχει να κάνει με αυτά της γενιάς του 1920.
Και βέβαια, η απουσία των παραδοσιακών ποιητικών χαρακτηριστικών, στη μορφή
(απουσία μέτρου, συγκεκριμένου αριθμού συλλαβών, στροφών, ομοιοκαταληξίας κλπ) είναι δεδομένη για τα ποιήματα του κινήμτος αυτού.
Λίγο σύντομα στα γράφω, γιατί και μέσα από τις αναρτήσεις που θα γίνουν σιγά σιγά αυτά θα απαντηθούν.
( Αχ, ο Ρίτσος!..)
Καλά διαβάσματα, εκεί στην ωραία λίμνη σας!

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Ειρήνη,
Ναι. Λες να αλλάξω επάγγελμα;

Και μια και το ανέφερες: Αναγνωρίζεις το τοπίο; Το επισκέφτηκες πρόσφατα..

Ἅ λ ς είπε...

Διονυση,

ΧΑ!!!! Το ξερα!!!! Φυσικα και το αναγωρισα!!!!!!:)
Μα καλα πώς τα πιανω ομως;!;!; χιχιχι....
Πλακα, πλακα ειναι πολυ ομορφες..
Εχω καταλαβει τελικα πως οσοι ασχολουνται με λογοτεχνια τα καταφερνουν επισης καλα στη φωτογραφια!Ξερουν να αποτυπωνουν το ωραιο, το μαγικο... :)

σημ:τι συντομα;;; σιγα, μια χαρα ειναι!!!

σημ2: προς τη "δικη μας" λιμνη παιζει καμια εκδρομουλα;;; ;)

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Ειρήνη,
Για την ώρα είμαστε στα εδώ λιμνάζοντα ύδατα. Και τη δική σας λίμνη ορεγόμαστε, αλλά...η σαρξ ασθενής. Θα δούμε.
Καλό βράδυ

Ἅ λ ς είπε...

χαχα.... θελω ενημερωση ομως οταν και αν...

καλη ξεκουραση!!!!!!! :)

christina είπε...

Χαίρετε!!Μόλις ανακάλυψα το μπλογκ σας και είμαι ενθουσιασμένη!!Μπορεί πριν 2 χρόνια που ήμουν γ'λυκείου να μισούσα την ποίηση(τόσο καταλάβαινα),αλλά έχω αλλάξει πολύ από τότε.Διαβάζω συνέχεια και να ξέρατε πόσο μου έλειψε η ανάλυση της Κ.Δημουλά..Είστε αξιοθαύμαστος!

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Γεια σου, christina, καλώς ήρθες!

Ίσως είναι καλύτερα για σένα που την ανακαλύπτεις μόνη σου(;) την ποίηση, με τον τρόπο κι από το δρόμο που θέλεις.
Ακόμα κι εδώ, στο μπλογκ μας, κι εγώ αισθάνομαι τα πράγματα αρκετά περιορισμένα, γιατί προσπαθούμε να βάλουμε τα κείμενα και το κοίταγμά τους στη λογική της χρησιμότητας για τις εξετάσεις. ( Εκεί να δεις τι τραβάει η καημένη η Δημουλά..)


Ωστόσο, πιστεύω πως κι αυτό το νικάει η λογοτεχνία. Πως καταφέρνει και στέκεται πάνω κι απ' τις δικές μας τις...προσπάθειες να την τσακίσουμε. Πως ποτέ δε χάνει τη δροσιά της και τη φρεσκάδα της, την επαναστατικότητά της τελικά.

Τώρα εσύ είσαι φοιτήτρια σε σχετική σχολή;
Λοιπόν, ξαναευχαριστούμε - και η πόρτα της τάξης μένει ανοιχτή για τα ..."ορφανά της αγάπης", όπως λέει κάπου κι ο Ν. Βρεττάκος. :-)

christina είπε...

Ναι ανακαλύπτω ολομόναχη την ποίηση,κάτι που δεν θα μπορούσα καν να φανταστώ πριν μερικά χρόνια.Τα θεωρούσα όλα αυτά πολύ ανούσια για να ασχολούμαστε.Και τώρα θεωρώ όλα τα υπόλοιπα...Είμαι στο πολιτικό της νομικής(όχι ιδιαίτερα σχετικό).
Και η πόρτα της τάξης μένει ανοιχτή για τα ..."ορφανά της αγάπης" πόσο συγκινητικό.Όσο παράξενο και αν είναι ώρες ώρες παρακαλάω να ήμουνα σχολείο.Ακόμα και αν ήταν στη χρονιά που όλοι απεχθάνονται.

Ἅ λ ς είπε...

χριστινα,
και γω αυτο ευχομαι πολυ συχνα.....:S :'(