Τρίτη 10 Νοεμβρίου 2009

et in arcadia ego

Nicolas Poussin

Αρκαδισμός και ποιμενικό ειδύλλιο, έννοιες που μέχρι πρό τινος μας ήταν άγνωστες, και που χρειάστηκε να συναντηθούμε μαζί τους χάρη στον κυρ Αλέξανδρο και του όνειρού του. Λίγα στοιχεία ( μην ανησυχείτε: λίγα είπαμε..) για να τις χειριζόμαστε καλύτερα στα γραπτά μας - αλλά, επιτέλους, και για να τις γνωρίσουμε. Τι, δηλαδή, θα φοβάμαστε να μαθαίνουμε;

Λοιπόν,

το αναδρομικό όραμα μιας ανυπέρβλητης ευτυχίας που γνώρισε κάποιος στο παρελθόν και ζει βαθιά στη μνήμη, αλλά δεν μπορεί να αποκτηθεί και πάλι στο παρόν, ονομάστηκε «Αρκαδικό Ιδεώδες». Στέκεται στον αντίποδα της οδυνηρής πραγματικότητας της αστικής ζωής. Η Αρκαδία ριζώθηκε μέσα στη συνείδηση των πνευματικών ανθρώπων της Δύσης σαν τόπος ιδανικός, ειρηνικός και ευτυχισμένος, τόπος νοσταλγίας, τόπος επίγειας ευτυχίας, όπου κυριαρχεί η απλότητα, η αθωότητα, η γαλήνη, η ειρήνη, η διακιοσύνη.

Το φαινόμενο αυτό στην ιστορία της τέχνης επηρέασε πλήθος καλλιτεχνών, τόσο στις εικαστικές τέχνες (ζωγραφική, αρχιτεκτονική τοπίου και νομίσματα) όσο και στη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία.

Στα κείμενα η αρκαδική ευτυχία άλλοτε θρηνείται και άλλοτε επιζητείται με πάθος αλλά και χωρίς αποτέλεσμα. Έτσι, η Αρκαδία θεωρείται το φανταστικό βασίλειο του έρωτα, της ομορφιάς, το ενσαρκωμένο όνειρο κάποιας ανέκφραστης ευτυχίας.
Γιατί η Αρκαδία; Κατά την αρχαιότητα θεωρούνταν το βασίλειο των ποιμένων και του θεού Πάνα. Εκεί ο Πάνας κι οι Νύμφες χαιρόντουσαν μια υπέροχη, φυσική ζωή. Οι κάτοικοί της φημίζονταν για την απλότητά τους και την άγνοια για τα τεκταινόμενα στον υπόλοιπο κόσμο, για την αγροτική τους αρετή και το μουσικό τους τάλαντο.

Τα ποιμενικά ειδύλλια εκπορεύονται απ' αυτό το χώρο. Είναι μεγάλες αφηγηματικές συνθέσεις με σύνθετη πλοκή, εμπλουτισμένες με στίχους τραγουδιών και χαρακτήρες που μετέχουν στην ποιμενική ζωή.
Γαλήνη, πραότητα, φυσικό και απόνηρο πνεύμα, τρυφερότητα, απόλαυση αθώων ηδονών, συνοδευόμενη από λιτότητα και αυτάρκεια. Ένας παραδείσιος κόσμος, αγγελικά πλασμένος, γεμάτος χαρίεσσες υπάρξεις μέσα σε μια πρωτόγονη φύση. Ειδυλλιακές περιγραφές και έρωτες, συνήθως άγουροι, νεανικοί, αθώοι, τότε που αφυπνίζεται το ερωτικό συναίσθημα ξαφνιάζοντας και τα ίδια τα υποκείμενα.
Χαρακτηριστικά, δηλαδή, που βλέπουμε να έχουν χτυπήσει την πόρτα του διηγήματός μας, κυρίως στις σελίδες που κουβεντιάζαμε το πρωί και καθώς η Μοσχούλα κερνούσα σύκα και πετμέζι το βοσκόπουλό μας…

ΥΓ. Αλήθεια, ποιος θα μας εξηγήσει
τον τίτλο της σημερινής ανάρτησης;

12 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

λοιποοοον!!ειμαι ετοιμη να σας δωσω τα φωτα μου :)
Καταρχην κ.Μανεση ο τιτλοσ κλεμμενος....
Ο τιτλος αυτος ειναι ο τιτλος του πινακα με τους ποιμενες που βρισκεται ακριβως κατω απο τον τιτλο της αναρτησης..
ο πινακας ειναι δημιουργημα του Nicolas Poussin(βρισκεται στο Λουβρο)
Τωρα για το νοημα ειτε σημαινει κυριολεκτικα " και στην Αρκαδια,βρισκομαι" ειτε επειδη χαραζεται πανω σε μια τυμβο δηλωνει οτι "ο ανθρωπος αυτος εζησε στην Αρκαδια"[οι αναζητησεις μου στο ιντερνετ αυτα τα αποτελεσματα ειχαν :)]


κ.Μανεση περιμενω διορθωσεις-συμπληρωσεις!!

Σταυρουλα! :)

Emmanuel Manolas είπε...

Ο τίτλος νομίζω ότι σημαίνει [Κι εγώ στην Αρκαδία γεννήθηκα], αλλιώς [Είμαι Αρκάς], (ψευδές για την περίπτωσή μου).

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Σταυρούλα,
Έσκισες! Και με πολύ καλό χρόνο, μάλιστα. Δικαιωματικά θα κεράσεις πορτοκαλάδα - μια και σου 'δωσα τόση χαρά:-))) ( Θα ήθελα να σου χάριζα ένα ταξίδι στο Λούβρο, να δεις τον πίνακα, αλλά...)

Η φράση αυτή που συναντιέται και αλλού σε διάφορες μικροπαραλλαγές, κυρίως μετά τον πίνακα που αναφέρεις, του Πουσσέν, έχει γίνει η εμβληματική φράση του αρκαδισμού. " ήμουν κι εγώ στην Αρκαδία", λοιπόν, δηλώνοντας τη λαχτάρα του ανήκειν στην παραδείσια ζωή που οραματίζεται ο αρκαδισμός.
Πώς λέμε σήμερα, π.χ "ήμουν κι εγώ εκεί" ή, πώς, κατ'επέκτασιν, φωτογραφιζόμαστε δίπλα στα αξιοθέατα αγάλματα μεγάλων μορφών της Ιστορίας...Κάτι τέτοιο.

Τα φώτα σου μας φώτισαν ,συγχαρητήρια!

( Τώρα, να μου πεις ότι ο τίτλος ήταν κλεμμένος...ευτυχώς που διάβασα το σχόλιό σου το πρωί και πρόλαβα και κοιμήθηκα! Ακούς εκεί!)
:-)

Διονύσης Μάνεσης είπε...

κύριε Αλκίνοε,
Όχι μόνο φτάσατε δεύτερος και καταϊδρωμένος, μετά τη φοβερή σπρίντερ Σταυρούλα, αλλά δίνετε και δικαίωμα να υποψιαζόμαστε πως κάνατε και αντιγραφή από το προηγούμενο σχόλιο.

ΟΜΩΣ: Γνωρίζοντας την ευρυμάθεια, αναγνωρίζοντας το ενδιαφέρον για τη γνώση, εκτιμώντας τη διάθεση συμμετοχής στο παιχνίδι μας και, τέλος πάντων, επειδή σας αγαπάμε,σας ευχαριστούμε εκ βάθους καρδίας.

( Χαίρομαι που παρακολουθείς την τάξη της λογοτεχνίας. Αν και, εν πολλοίς, θα μπορούσες και να διδάσκεις.)
Φιλιά.

mareld είπε...

Καλησπέρα!

Από τη Σουηδική Wiki έφτασα..

"Στο βιβλίο τους Holy Blood and the Holy Grail οι Lee και Lincoin διατύπωσαν τη θεωρία ότι η επιγραφή είναι αναγραμματισμός. Εάν δηλαδή τα γράμματα τοποθετηθούν διαφορετικά, σχηματίζεται η φράση I Tego arcana Dei που μεταφράζεται Εγώ κρατάω τα μυστικά της Θεότητας.

Γύρω από το νόημα της φράσης έχει ξεσπάσει ολόκληρος πόλεμος ανάμεσα στους ερευνητές. Όποιο όμως και εάν είναι το νόημα των λέξεων , γεγονός παραμένει ότι ο πίνακας αποπνέει μελαγχολία και προκαλεί το στοχασμό και την εσωτερική αναζήτηση.

Η φράση, σαν το μίτο της Αριάδνης, οδηγεί σε λαβύρινθο νοημάτων και κρυμμένων διαστάσεων, καθώς υπάρχει ολόκληρο κίνημα που περιστρέφεται γύρω από έναν ελληνικό τόπο: Την Αρκαδία και το βαθύτερο συμβολισμό της"…

Φιλιά!
Καλό σας βράδυ!

Ε. Στάμου είπε...

Μ` έβαλες να ψάχνω Διονύση με τις τόσο διαφορετικές και πολύ ενδιαφέρουσες αναρτήσεις σου (άλλο που δε θέλω κι εγώ).

Στο "Χρονικό της Τέχνης" του Gombrich γράφει στη σελίδα 396.

"Η εικόνα δείχνει ένα γαλήνιο ηλιόλουστο μεσογειακό τοπίο. Ωραίοι νέοι και μια όμορφη σοβαρή κοπέλα είναι μεζεμένοι γύρω από ένα πέτρινο μνήμα. Ένας από τους βοσκούς έχει γονατίσει και προσπαθεί να διαβάσει την επιγραφή του τάφου, ενώ ένας άλλος δείχνει την επιγραφή κοιτάζοντας την όμορφη βοσκοπούλα που, όπως και ο σύντροφός της απέναντι στέκει σιωπηλή και μελαγχολική. Η επιγραφή είναι γραμμένη στα λατινικά και σημαίνει "Βρίσκομαι ακόμη και στην Αρκαδία", δηλαδή εγώ, ο Θάνατος, διαφεντεύω ακόμη και στον ειδυλλιακό ονειρότοπο των βουκολικών.
Καταλαβαίνουμε τώρα γιατί οι μελαγχολικές μορφές αντικρίζουν το μνήμα με μια εξαίσια χειρονομία δέους και περίσκεψης και θαυμάζουμε ακόμα πιο πολύ την ομορφιά της κίνησης όπως περνά από τον ένα βοσκό στον άλλο.
Η διάταξη μοιάζει απλή όμως η απλότητά της προϋποθέτει τεράστια καλλιτεχνική γνώση. Μόνο μια τέτοια γνώση θα μπορούσε να υποβάλει τούτο το νοσταλγικό όραμα γαλήνης, όπου ο θάνατος έχει πια χάσει τη φρίκη του.

Νομίζω ότι πρέπει να συνοδεύσεις σε πενταήμερη στο Λούβρο. Έτσι Σταυρούλα;

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Μάρελντ μας,
Ευχαριστούμε για την ουσιαστική συμβολή.
Δεν είχα ιδέα για τη θεωρία αυτή. Και το να μην έχεις ιδέα και να είσαι στον λίγο πολύ γαλήνιο και αθώο κόσμο σου είναι κι αυτό αρκαδικό γνώρισμα:-)
Μας έβαλες να κολυμπάμε στα βαθιά - ούτε καν σαν τη Μοσχούλα..
Και πάλι σ' ευχαριστούμε.

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Λίτσα,

Μένω έκθαμβος! Την εκδοχή που έρχεται μέσα από το χρονικό της τέχνης του Gobrich και την αγνοούσα και τη βρίσκω 1) πειστικότατη, 2)φρικαλέα γοητευτική. Αν είναι ο θάνατος που μιλάει, πάει και η Αρκαδία μας, πάει ο παράδεισός μας, αλώθηκε..
Εκείνο που συζητιέται είναι το τελευταίο: Υπάρχει τόσο νοσταλγικό όραμα γαλήνης, που ο θάνατος να χάνει τη φρίκη του; Κι αν υπάρχει, υπάρχει τόσο δυνατός άνθρωπος να το συντηρήσει;

( Μου ήταν αδύνατο να φανταστώ, όταν αφελώς έθετα το ερώτημα περί του τίτλου της ανάρτησης, πόσα ενδιαφέροντα πράγματα θα άκουγα. Μου φαίνεται πια είμαι υποχρεωμένος να ναυλώσω πουλμανάκι για το Λούβρο. Ξεναγό, έτσι κι αλλιώς, βρήκαμε!)

Καλήμέρα, καλημέρα!

Ανώνυμος είπε...

ομολογω πολυ ωραιες ερμηνειες που ολες "στεκουν" λογικα..ειδατε κ.Μανεση Τι μας ερωτημα μας θεσατε??Μας προεκυψε και εκδρομη στο Λουβρο :)
Οσο για ξεναγο πιστευω οτι δεν βρηκατε γιατι ο ενας θα συμπληρωνει τον αλλο στις ιδεες και ερμηνειες!!

Αυτη ειναι ομαδα!!!!!

Σταυρουλα! :)

Ε. Στάμου είπε...

Μεγάλη κουβέντα ανοίγουμε Διονύση αλλά μ` αρέσει.

Σύμφωνα με τους "ακαδημαϊκούς" ζωγράφους, όπως τους ονομάζει ο Gombrich, υπάρχει και μπορούμε να το αναζητήσουμε στην ανυπέρβλητη μαγεία της φύσης που μας φανερώνει έναν κόσμο αγνότητας και ομορφιάς χωρίς τον οποίο θα ήμασταν πιο φτωχοί.

Εξιδανικευμένος και ονειρικός αυτός ο κόσμος. Θα είχαμε όμως τέχνη αν δεν ονειροπολούσαμε;

Και στον Παπαδιαμάντη δεν επισκιάζεται ο θάνατος από ένα σαγηνευτικό όνειρο; Μπορεί το όνειρο να "καταπίνει" το πραγματικό, να το πληρώνουμε για μια παροδική ευτυχία (όπως το βοσκόπουλο που έχασε την κατσίκα του και ούτε που το πολυένοιαξε) αξίζει τον κόπο όμως μια τέτοια παροδική, έστω και σαν μέσα σ` όνειρο, ευτυχία.
Όλα, κατά πως φαίνεται, έχουν ένα τίμημα.

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Σταυρούλα,

1. Δε βρήκα εισιτήρια για Παρίσι. Μήπως να κοιτάξουμε την ...Αρκαδία; ( Et in arcadia nos!!)
2. Με συγκινείς. Αύριο θα προσθέσω μία καρδούλα στον πίνακα ανακοινώσεων της βιβλιοθήκης:-)

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Λίτσα,

Κάτι σαν την εκδίκηση των ονείρων του Ελύτη, ε;
Ε, ναι, βέβαια, σιγά μη δεν υπήρχε τίμημα. Το άκρως θαυμαστό φαίνεται να είναι πως όσο μεγαλύτερο το όνειρο τόσο μεγαλύτερο και το τίμημα. ( τελικά οι νόμοι της φύσης προηγούνται των νόμων της αγοράς, όπως όλα δείχνουν...)

Όσο για τον Παπαδιαμάντη, ναι, αυτό δείχνουν οι δύο Μοσχούλες. Η πραγματική θυσιάστηκε για την ονειρική. Όμως, άραγε, το τίμημα ήταν μόνο η Μοσχούλα, η γίδα, ή η κατρακύλα που πήρε η ζωή του έκτοτε; ( Συγχώρεσέ μου το λεξιλόγιο. Έχω κουραστεί να μιλάω για έκπτωση κλπκλπ)

Κι ο έρωτας, άλλωστε, κοντά στο όνειρο: δες τις τρέλες που είναι ικανός να κάνει ο ερωτευμένος αδιαφορώντας για το τίμημα που...ξέρει πως θα διαβεί.

Α, ναι, μεγάλη κουβέντα ανοίξαμε.
Πολλά φιλιά.