Ο Ελύτης για τον Παπαδιαμάντη (1)

Η σημερινή ανάρτηση αφιερώνεται στο Σπύρο Ζαμπέλη, για την κουβέντα που είχαμε στο διάλειμμα

Επιχειρώντας να προσεγγίσουμε τον ιδιαίτερο κόσμο, την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα του κόσμου του σκιαθίτη συγγραφέα , καθώς και τον τρόπο που αυτός την πλάθει, θα πάρουμε βοήθεια από ποικίλα κείμενα που αναλύουν το έργο του.

Ξεκινάμε σήμερα από το βιβλίο " Η μαγεία του Παπαδιαμάντη ", του Οδυσσέα Ελύτη, που πρωτοεκδόθηκε το 1976.

Από το ελάχιστο στο μέγιστο

Ας το ξεκαθαρίσουμε από την αρχή: Ο Ελύτης πιστεύει ότι " Η μεγάλη τέχνη βρίσκεται οπουδήποτε ο άνθρωπος κατορθώνει ν'αναγνωρίζει τον εαυτό του και να τον εκφράζει με πληρότητα μες στο ελάχιστο" Με αυτή τη βάση αναλύει τον Παπαδιαμάντη.
Θεωρεί πως το καταφέρνει αυτό χρησιμοποιώντας δύο βασικές δεξαμενές υλικού, τον πλούτο της χλώρης, το φυσικό τοπίο, κι απ'την άλλη τους ανθρώπους του τόπου, "που σμίλεψαν οι αιώνες και οι άνεμοι, με το καθαρό περίγραμμά τους, την ορατή ψυχική τους ενδοχώρα και το καθημερινό τυπικό της ζωής τους, μιας ζωής απείραγης ακόμα από τον πολιτισμό, σ' ένα βάθος από ακτές και λόφους, όπου κάθε πέτρα, κάθε κλαδί ξεχωρίζει, χωρίς να συγχέεται μες στην ατμόσφαιρα με τα γύρω του(…) Και ο λαός αυτός ν'αναπαράγει, να "παίζει" σε μικρογραφία τα παντοτινά πάθη του ανθρώπου, τις ζήλιες, τους έρωτες, τις φιλοδοξίες, τα μίση, τους φόβους, τ' ατυχήματα, με μια κίνηση σχεδόν ιερατική, μ'ένα ρυθμό χορού τραγωδίας μόλις αισθητόν αλλ' αρκετόν για να υποβάλει τη βαθύτερη, την αληθινή φύση του κόσμου."

Και παραδείγματα της αναγωγής αυτής που κάνει ο Ελύτης από το μερικό, απλό και συγκεκριμένο στο παγκόσμιο, γενικό και διαχρονικό φέρνει ήρωες των διηγημάτων του σκιαθίτη συγγραφέα: "(…) φορέας εγκαρτέρησης είναι ο Γιαννιός, ένας αφανής κουβαλητής μιας ασήκβτης μοίρας, χωρίς, ο δόλιος, να έχει ούτε κατ' ιδέαν διαστάσεις προμηθεϊκές."
Έχει, δηλαδή, την ικανότητα ο Παπαδιαμάντης να βλέπει τα γύρω του και να μεταφέρει σε μια δοσμένη κλίμακα, όσο μικρή κι αν είναι,τα ανθρώπινα, όσο μεγάλα κι αν είναι.

Η διαχρονικότητα και η επικαιρότητα του έργου του Παπαδιαμάντη

Είναι φυσικό, μ'αυτό τον τρόπο της αναγωγής, το έργο του Παπαδιαμάντη ν'αποκτά διαχρονικότητα και επικαιρότητα. Είναι οι ιδέες, οι αντιλήψεις, των οποίων φορείς είναι οι ήρωες, κι όχι αυτοί οι ίδιοι το ζητούμενο. Σημειώνει ο Ελύτης:
" Στον μισό και πλέον αιώνα που μας χωρίζει από το θάνατο του Παπαδιαμάντη [ ο Ελύτης γράφει το 1976] τ'αντιστύλια του οικοδομήματός του έπεσαν ένα προς ένα. Η αγρατική φάση πέρασε στη βιομηχανική, το χωριό στην πολιτεία, ο χριστιανός στον άπιστο. Μια μέρα το παρελθόν θα μας αιφνιδιάσει με τη δύναμη της επικαιρότητάς του. Δε θα 'χει αλλάξει εκείνο αλλά το μυαλό μας. Ένα ψήλωμα νοητό, που θα χρειαστεί να το ξανανεβούμε για να εκτιμήσουμε σωστά τις διαστάσεις των πραγμάτων γύρω μας. Από ένα τέτοιο ψήλωμα είναι που πρέπει να θεωρήσουμε και τη χώρα του Παπαδιαμάντη."

Συνεχίζοντας να διαβάζουμε τον κατά Ελύτη Παπαδιαμάντη, και αφού το κείμενό μας ένα όνειρο έχει ως θέμα του ( ένα όνειρο, όμως, που "μετέχει"στη ζωή του πρωταγωνιστή ορίζοντας τις παραμέτρους της), στην επόμενη ανάρτηση θα αναφερθούμε στον τρόπο που συνυφαίνονται στοιχεία από τον πραγματικό κόσμο κι από ένα κόσμο "έξω" απ' αυτόν.

Για την ώρα, να έχετε ένα χαρούμενο σαββατοκύριακο.