Κυριακή 19 Οκτωβρίου 2008

Ο αυτοβιογραφικός και ψυχογραφικός άξονας στο έργο του Βιζυηνού.

Τηλέμαχου Τσουμάκου, τοπίο της Θράκης


Ο Βιζυηνός στα νεοελληνικά γράμματα εμφανίστηκε σε μια εποχή που είχε αρχίσει να αναπτύσσεται η επιστήμη της λαογραφίας και οι πεζογράφοι, στρέφοντας το ενδιαφέρον τους στην ύπαιθρο, περνούσαν στο έργο τους περιγραφές ηθών και εθίμων του ελληνικού λαού, καλλιεργώντας έτσι το διήγημα που ονομάστηκε ηθογραφικό.

Ο Βιζυηνός εμπλουτίζει το ηθογραφικό διήγημα δίνοντάς του αυτοβιογραφικό και ψυχογραφικό χαρακτήρα. Όπως αναφέρει ο Κ. Μαμώνης, ο Βιζυηνός " είναι αναμφισβήτητα ο πρώτος διηγηματογράφος - ψυχογράφος που έχομε. Στέκεται στην πρώτη γραμμή μιας νέας πεζογραφικής γενιάς που έσπασε θαρρετά τους δεσμούς της με το παλιό ιστορικό μυθιστόρημα (…) και οικοδόμησε με μια απλοϊκή, καθημερινή, θρακιώτικη προ πάντων θεματογραφία τη νέα μορφή του πεζού νεοελληνικού λόγου, το ηθογραφικό και ψυχογραφικό διήγημα. Οι ήρωες που ζωγραφίζει είναι ο ίδιος του ο εαυτός, η μητέρα του, ο παππούς του, ο στενός του γνώριμος. Μα όλα αυτά με την τέχνη του τα διευρύνει, τους δίνει την καθολικότητα του συμβόλου."

Αυτός ο έντονος ηθογραφικός και αυτοβιογραφικός χαρακτήρας του έργου του κατά τον Κ. Μητσάκη " οφείλεται πιο πολύ σε μια εσωτερική παρόρμηση του συγγραφέα να δεθεί με τον ομφάλιο λώρο που τον έθρεψε, τη Θράκη, και να ξαναζήσει αναδρομικά τα μυθικά εκείνα παιδικά του χρόνια κοντά στους δικούς του(…)". Έτσι, ο κόσμος του Βιζυηνού, σύμφωνα με τον Παν. Μουλλά, "λειτουργεί ανθρωποκεντρικά και ανθρωπομετρικά. Το ανθρώπινο δράμα είναι ο μόνος σκοπός που αγιάζει τα αφηγηματικά του μέσα" " Ό,τι κάνει στέρεα τα αφηγήματα του Βιζυηνού είναι ο άνθρωπος και ο τόπος. Ακόμη πιο πολύ, η ψυχή του ανθρώπου και η ψυχή του τόπου. Οι χαρακτήρες του Βιζυηνού είναι αληθινοί, γιατί δεν είναι απλά γραφικά ενεργούμενα μέσα σε ένα ειδυλλιακό ντεκόρ. Είναι ανθρώπινες υπάρξεις που ωριμάζουν, δικαιώνονται και αγιάζουν μέσα στο σωματικό και ψυχικό πόνο.Βρίσκονται σε στενή επαφή και οργανική σχέση με τον περίγυρό τους, τόσο τον ανθρώπινο όσο και τον ευρύτερα φυσικό. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει μια αξεδιάλυτη ενότητα του ανθρώπου με τον τόπο του μέσα στο χρόνο". (Κ. Μητσάκης)



Κριωνά Σερκενλίδη, σοκάκι της παλιάς πόλης της Ξάνθης


Η ιδιαίτερη προσφορά του συγγραφέα στην ελληνική πεζογραφία του 19ου αιώνα είναι το ψυχογραφικό στοιχείο με το οποίο εμπλουτίζει την ηθογραφία. " Ό,τι κινεί αμέσως την προσοχή και το ενδιαφέρον του αναγνώστη στα διηγήματα του Βιζυηνού είναι το ψυχικό πρόβλημα, η δοκιμασία της συνείδησης, η αγωνία της ψυχής. Τα κύρια πρόσωπα έχουν πλούσια εσωτερική ζωή. Όχι όμως στατική, αλλά κυμαινόμενη, μεταβαλλόμενη, ουσιαστική, με δραματικές συνέπειες στην εξωτερική συμπεριφορά τους και στη στάση τους αντίκρυ στην αντικειμενική πραγματικότητα. Είναι η πρώτη φορά που για την ελληνική διηγηματογραφία ανοίγει ο δρόμος της ψυχής. Ένας νέος κόσμος αποκαλύπτεται εδώ: ο κόσμος της συνείδησης, ο κόσμος του εσωτερικού προβληματισμού. Άσχετα βέβαια με την κατεύθυνση αυτή της πεζογραφίας του Βιζυηνού δεν μπορεί να είναι τα χρόνια της μαθητείας του στη φιλοσοφία και την ψυχολογία, η φιλοσοφική κατάρτιση και η παιδεία του." ( Απ. Σαχίνης)

Σε επόμενη ανάρτηση θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε περισσότερο απ'την ψυχογραφική του σκοπιά το διήγημα που μελετάμε.

Καλή σας βδομάδα.

5 σχόλια:

Ε. Στάμου είπε...

Ηθογραφία, όρος με τον οποίο εννοούμε γενικά την αναπαράσταση, περιγραφή και απόδοση των ηθών, των εθίμων, της ιδεολογίας και της ψυχοσύνθεσης ενός λαού, όπως αυτά διαμορφώνονται υπό την επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος και των ιστορικών και κοινωνικών συνθηκών σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Ειδικότερα, ως όρος της Ιστορίας της λογοτεχνίας η ηθογραφία δηλώνει την τάση της πεζογραφίας να αντλεί τα θέματά της από κοινωνίες της υπαίθρου κι από την κοινωνία και το περιβάλλον της αστικής γειτονιάς. Η τάση αυτή διαμορφώθηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και επομένως εντάσσεται στο ρεύμα του ρεαλισμού και αργότερα του νατουραλισμού, χωρίς να λείπουν -από την ελληνική ιδίως ηθογραφία- τα λυρικά και ποιητικά στοιχεία.
Στην Ελλάδα, η ηθογραφία εμφανίζεται γύρω στα 1880, εποχή δηλαδή που πραγματοποιείται αισθητή αλλαγή στον προσανατολισμό της λογοτεχνίας μας. Την εγκαινιάζει ο Δημήτριος Βικέλας (1835-1908) με τη νουβέλα του Λουκής Λάρας (1879), διατηρείται ως το 1920 περίπου -ή και λίγο αργότερα- και πραγματώνεται περισσότερο με το διήγημα.
Εισηγητής του ηθογραφικού διηγήματος με μεγαλύτερες αξιώσεις, μολονότι είχε προηγηθεί και μια προκαταρκτική φάση του είδους, είναι ο Θρακιώτης Γεώργιος Βιζυηνός (1849-1896), που άνοιξε σωστά το δρόμο της ηθογραφίας, με το δημοσιευμένο στο περιοδικό Εστία διήγημά του Το αμάρτημα της μητρός μου τον Απρίλιο του 1883.

Ελένη Πολίτου-Μαρμαρινού, "Ηθογραφία", λήμμα στην εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τόμ. 26, Αθήνα 1984, σσ. 219-221.
http://www.greek-language.gr/greekLang/literature/education/european/prose/pirantello/06.html

Ε. Στάμου είπε...

Βρήκα ένα αρχείο http://www.komvos.edu.gr/fryktories/modules/book/ch2.pdf
που έχει μια πρόταση ερμηνείας του διηγήματος "Το αμάρτημα της μητρός μου", σελ. 96-99 και πολλές ηλεκτρονικές διευθύνσεις.

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Καλησπέρα, Ευαγγελία,
Σ'ευχαριστούμε πολύ πολύ πολύ.

Γνωρίζεις καλά το διαδίκτυο και κάθε σου πληροφορία (και) επ'αυτού αποβαίνει πολύ χρήσιμη για μας.

Η διεύθυνση που μας δίνεις με το δεύτερο σχόλιό σου δε μου εμφανίζεται, αλλά, τουλάχιστον, μένει το www.komvos.edu.gr στο οποίο μπορούμε να αναζητήσουμε διάφορα, απ' ό,τι είδα.

(Μέρες κατάληψης για μας εδώ, μέρες που το μπλογκ δεν αποτελεί τη συνέχεια της τάξης..)

Καλό σου απόγεμα.

Ε. Στάμου είπε...

Διονύση γεια σου. Μέρα απεργίας σήμερα, το σχολείο μου συμμετέχει δυναμικά, στην πλειοψηφία του. Καταλήψη εμείς δεν έχουμε αλλά στα Γιάννενα είναι πολλά τα λύκεια υπό κατάληψη.
Το αρχείο που βρήκα είναι .pdf και είναι για τη γενιά του 1880. Έχει μέσα μια πρόταση ερμηνείας για "Το αμάρτημα της μητρός μου". Είναι πολύ καλό. Έχει και πολλές πληροφορίες για τον Παπαδιαμάντη.
Αντιγράφεις όλη τη διεύθυνση, την κάνεις επικόλληση στο σημείο που γράφεις μια διεύθυνση και πατάς enter. Σου εμφανίζει κατευθείαν το αρχείο. Εάν υπάρχει πρόβλημα κάνε επικόλληση τη διεύθυνση

http://www.komvos.edu.gr/fryktories/modules.php?name=Sections&op=viewarticle&artid=73

και άνοιξε το αρχείο η γενιά του 1880.
Ελπίζω έτσι να είσαι πιο τυχερός.
Μου αρέσει πολύ η δουλειά σου στο blog και με μεγάλη μου ευχαρίστηση καταθέτω τον οβολό μου.
Καλή συνέχεια!

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Ευαγγελία,
Ευχαριστώ, τα κατάφερα, άνοιξε.
Σκέφτομαι έναν τρόπο να αξιοποιηθεί - θα τα πούμε σε επόμενη ανάρτηση.

Δεν καταθέτεις οβολό. Κομμάτια περιουσίας καταθέτεις, αλλά ας όψεται η μετριοφροσύνη σου..