Θα ‘θελα να μπορούσα να ρίξω μπενζίνα σε όλο τον ορίζοντα

Ahmad Canaan "Πρόσφυγες"

Ξένος, παντάξενος ο Γιώργος Ιωάννου στην ίδια την πόλη που γεννήθηκε αλλά και σ' όλες τις άλλες που έμεινε στη ζωή του. Τη γνωρίζει καλά την ξενιτιά, την προσφυγιά, και πολλές φορές, περισσότερο ή λιγότερο άμεσα, αναφέρεται σ' αυτή στις "εξομολογήσεις" του.

Η ψυχή πάντα δεμένη με τα χώματα της πατρίδας, "ξεχαρβαλώνεται στην ξένη πόλη".
Αφηνόμαστε στην ανάγνωση της λαχτάρας του "ξένου" για την πατρίδα, αναλογιζόμενοι τους τόσους ξένους του σήμερα, του πάντα, στον τόπο μας, παντού. Και προσπαθώντας να αποδιώξουμε απ' τ' αυτιά μας τον επιπόλαιο λόγο των ΜΜΕ, που χρωματίζουν κάθε φορά την ξενιτιά με διαφορετικό χρώμα.

Ας διαβάσουμε κάποια αποσπάσματα του Γ. Ιωάννου:

1. «Τη θυμάται [τη γιαγιά του] και τις τελευταίες μέρες στο σταθμό· τη σέρναν οι αδελφές του ξυλιασμένη, ενώ το τραίνο φιδογλιστρούσε στην πλατφόρμα. Ήταν σα θύελλα εκείνη η στιγμή, καθώς οι μετανάστες στοιβαγμένοι στα παράθυρα κραύγαζαν όλοι μαζί με απλωμένα χέρια». ( Για ένα φιλότιμο – Ο ξενιτεμένος)

2. «Φυσικά, αφότου έφτασα, σφαδάζω πάλι για το γυρισμό, χωρίς ν’ ακούω τους πεπειραμένους. Δε με πειράζει που με περιμένουν τα ίδια πράγματα εκεί. Πάντως με περιμένουν κι εκείνοι οι δρόμοι, τα χώματα κι η θάλασσα. Όταν ακούω για θάλασσα βουρκώνω, όπως όταν σπανίως μου λένε λόγο στοργικό. Ο φίλος που μου λείπει πιο πολύ είναι θαλασσινός· είναι μακριά μου». ( Για ένα φιλότιμο – Ο ξενιτεμένος)

3. Μόλις νυχτώνει αρχίζει μια άλλη διασκέδασή μου: αφήνω μια αναμμένη λάμπα θυέλλης λίγο μακριά μας, και γυρίζω κοντά της σε λίγο. Οι σκορπιοί την τριγυρνούν κιόλας σοβαροί σοβαροί, όλο φαρμάκι. Στην πατρίδα μαζεύονται έτσι το φθινόπωρο οι βαριές πεταλούδες, που το χνούδι των φτερών τους φέρνει κρυφή αρρώστια. Όταν έρθουν αρκετοί, ποτίζω ένα γύρω την άμμο με μπενζίνα και δίνω μπουρλότο. Τους κλείνω έτσι μέσα σ’ ένα πύρινο στεφάνι. Παρακολουθώ, και ομολογώ ότι αυτό μου προκαλεί βαθιά γλύκα. Εξάλλου είναι και διδακτικό να τους βλέπω να δαγκάνουν απότομα τον εαυτό τους, ν’ αυτοκτονούν, όπως λένε. Φοβάμαι τους σκορπιούς και το παράδειγμά τους· φοβάμαι τον εαυτό μου. Όταν μιλούν για δηλητήριο ξεροκαταπίνω. Θα 'θελα να μπορούσα να ρίξω μπενζίνα σε όλο τον ορίζοντα, ν’ αυτοκτονήσουν όλοι οι σκορπιοί και τα φίδια που υπάρχουν. Ίσως τότε – αν εγώ σωθώ, βέβαια – να συμφιλιωθώ με όλη αυτή την έρημο, που δεν ξέρω ποιος μου την έχει κληρονομήσει, και να παραμείνω αδιαμαρτύρητα. Μικρός οραματιζόμουν να ’χα ένα πολυβόλο στημένο στην ταράτσα μας και να θερίζω τους περαστικούς. Τότε όμως δεν ήξερα καθόλου το γιατί, απλώς με διέτρεχε καλπάζουσα πίεση. Αλλά τώρα, εγώ είμαι που νιώθω σαν σκοπευμένος από κάποια ταράτσα. Άλλαξα, φαίνεται, ρόλο, κι ούτε που το πήρα καθόλου χαμπάρι.
Τις νύχτες οι σύντροφοί μου λένε τραγούδια για την ξενιτιά και όλο εμένα επίμονα κοιτάζουν. Σάμπως εγώ να είμαι πιο ξενιτεμένος απ’ αυτούς. Μόλις τώρα προσέχω, πως όλα σχεδόν τα τραγούδια μας μιλούν για την ξενιτιά. Έχουν γίνει αγγελικοί μέσα στη συμφορά και τη στέρηση. Έχουν γίνει αγγελικοί μέσα στη συμφορά και τη στέρηση. Όλα από μένα, θαρρείς, τα περιμένουν. Ούτε μπορούν να φανταστούν τι έκαμνα και πού γυρίζει τώρα ο νους μου. Κάποιος μου ψιθύριζε ολόκληρη νύχτα για το χωριό του, το βάλτο και τ’ αηδόνια. Εμάς μας πήρε το ποτάμι, το ξεροπόταμο, μου είπε στο τέλος. ( Για ένα φιλότιμο – Ο ξενιτεμένος)

4. «Αυτοί τουλάχιστον πέθαναν στις πατρίδες τους, έγιναν ένα με το χώμα των προγόνων τους. Μα, για τα παιδιά τους, τους παππούδες μου, τι να πει κανείς, που πέθαναν ακόμα πιο νέοι και μάλιστα στην προσφυγιά; Ο ένας πέθανε γρήγορα – γρήγορα, στο δρόμο της προσφυγιάς, προτού μπορέσει να εγκαταστήσει κάπου τη φαμελιά του, από τις κακοπάθειες μα κι απ’ το μαράζι. Δεν άντεξε στον ξεριζωμό και στην κλοτσοπατινάδα της αλοσούσουμης κοινωνίας με την οποία ξαφνικά έμπλεξαν. Είχε πουλήσει όσο όσο πρόβατα, κτήματα και σπίτια στην Τουρκιά κι έφυγε οικογενειακώς για να ησυχάσουν απ’ τις καθημερινές λαχτάρες. Οι άνθρωποι του γκουβέρνου τούς πήγαν πρώτα στο Δεδέαγατς, τους έριξαν σε κάτι σιταποθήκες και τους παράτησαν. Οι ξενηστικωμένοι εκείνοι ελλαδίτες ήταν αδύνατο να φανταστούν με τι ξεπεσμένους αρχοντάδες είχαν να κάνουν. Αυτοί έβλεπαν μονάχα τα τουρκομερίτικα ρούχα και μουρμούριζαν (…) Πεθαίνοντας, θυμάμαι, τραγουδούσε σπασμένα: «Ο κυρ Βοριάς παράγγειλε σε όλα τα καράβια…». Είχαμε ανοίξει τα παράθυρα γιατί ήθελε αέρα κι έβλεπε τις άσπρες κουρτίνες που πετούσανε μες στο δωμάτιο. Όχι· αυτά τα κόκκαλα ήταν για άλλα χώματα, πιο δικά μας». ( Η μόνη κληρονομιά – Η μόνη κληρονομιά)

5. « Όταν αργότερα με πήραν αποδώ, και μ’ έστειλαν σε μια σχετικά λαμπρή πόλη, έχασα τα νερά μου, όπως ένας ασκητἠς ή ένα τσομπανόσκυλο. Νόμιζα πως είχα γίνει ισχυρός και ταχτοποιημένος μέσα στην απομόνωση, κι όμως αμέσως ξεχαρβαλώθηκα. Μέσα στην πόλη ξανακύλησα. Ύστερα ήταν φώτα και πολλές φωνές. Έχανα διαρκώς την επαφή με την ψυχή μου». ( Για ένα φιλότιμο – Φτερούγα σκοτεινή)

6. «Η ίδια απελπισία με πιάνει και για τους καλοφκιαγμένους ανθρώπους, όταν τους βλέπω νεαρούς και αμέριμνους ακόμα στα χωριά τους. Ποιος ξέρει τι παγίδες τούς έχουν στήσει κιόλας και τι ελεεινά χέρια πρόκειται να τους χαϊδέψουν, όταν θα τους φέρουν οι ανάγκες ή η πατρίδα κατά την παλιοπρωτεύουσα». ( Για ένα φιλότιμο – Λαζαρίνα)

Το θέμα της προσφυγιάς, της ξενιτιάς, της μετανάστευσης είναι έντονο όχι μόνο στα δύο διηγήματα του Ιωάννου που αποτελούν τμήμα της εξεταστέας ύλης για φέτος, αλλά και σε πολλά λογοτεχνικά έργα. Και μια και η μνήμη των συγχρόνων μοιάζει να είναι αρκετά ασθενική, θα επανερχόμαστε σ' αυτό συχνά.

Εσείς, έχετε διαβάσει κάτι σχετικό;