Είναι υπερρεαλιστής ο Σαχτούρης;

Ας ξεκαθαρίσουμε από την αρχή πως, αν δεν ήταν στην εξεταστέα ύλη ο Σαχτούρης, ελαχίστως έως ουδόλως θα μας ενδιέφερε αν ανήκει ή όχι στον υπερρεαλισμό ή όπου αλλού. Το ζήτημα με τους ποιητές είναι αν ανήκουν στην καρδιά μας…

Όμως είναι στην εξεταστέα ύλη. Και γι' αυτό καλό θα ήταν να μπορούμε να τον κατατάξουμε κάπου. Σήμερα θα προσπαθήσουμε, διαβάζοντας τον ίδιο και άλλους, να δούμε αν και κατά πόσο ανήκει στον υπερρεαλισμό.

Θυμίζουμε τα χαρακτηριστικά του υπερρεαλισμού, όπως προκύπτουν και από το σχολικό βιβλίο ( Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Γ΄ τεύχος, σελ. 196 - 198)
* υπέρβαση της πραγματικότητας με την καταγραφή των υποσυνείδητων ενεργειών της ψυχής, χωρίς την επέμβαση της λογικής.
* παντοδυναμία ονείρου, ενστίκτου, επανάστασης
* ενάντια σε κάθε μορφή λογικής, κοινωνικής, ηθικής τάξης.
* αυτόματη γραφή και καταγραφή ονείρων.

Ο ίδιος ο Μίλτος Σαχτούρης έχει πάρει θέση, όταν έχει ερωτηθεί:
* " Ο υπερρεαλισμός υπήρξε κοινή μοίρα για όλους τους νεότερους ποιητές του κόσμου. Δε θα μπορούσε άλλωστε αυτή η τεράστια ελευθερία να μη γίνει λεία όλων των ζωντανών ταλέντων. Ακόμη και σε ποιητές που σε πρώτη ματιά δεν έχουν σχέση με τον υπερρεαλισμό, αν υπήρχε κατάλληλο μηχάνημα εξακριβώσεως, θα έβρισκε στοιχεία υπερρεαλιστικά". ( περ. " Λέξη", τ.4, Μάϊος 1981)

* Το έχω τονίσει επανειλημμένα, ο υπερρεαλισμός έδρασε πάνω μου σαν καταλύτης. Με λευτέρωσε στην ποίηση και στη ζωή, αλλά δεν μπορώ να πω ότι η ποίησή μου είναι υπερρεαλιστική. Η ποίησή μου είναι ιδιότυπα δραματική και λυρική." (περ. "Τέταρτο", τ.23, Μάρτιος 1987).

* " Από τον υπερρεαλισμό ΄'εχω πάρει πολλά πράγματα, αλλά έχω μια προσωπική, δική μου ποίηση". (εφ. Η Θεσσαλία του Βόλου, 8 Απρ. 1990)

* "Ο υπερρεαλισμός με βοήθησε, όμως η φωνή μου ήταν μια άλλη προσωπική φωνή, που κι εγώ δεν μπορώ να εξηγήσω πώς βγήκε". ( εφ. Τα Νέα, 14 Μαΐου 1994 ).

* "Το καλό μεγάλο ποίημα ( '΄όχι σε έκταση"), πετυχαίνει να ξεφεύγει κανείς από αυτές τις ταξινομήσεις, που μόνο μια διευκόλυνση παρέχουν στην κάπως καλύτερη κατανόηση του ποιήματος". ( περ. " Λέξη", τ.123-124, Σεπτ. - Δεκ. 1994 )

Και οι άλλοι τι βλέπουν στην ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη;

Γιάννης Δάλλας ( σε εκπομπή της ΕΡΤ, το 1979): "Επηρεάστηκε από την ελληνική εκδοχή κι από την ευρωπαϊκή του υπερρεαλισμού. Από την ελληνική, γιατί ήταν ένας σύγχρονος νεότερος φίλος του Εγγονόπουλου και στην αρχή της ποίησής του φαίνεται οπωσδήποτε η χειραγώγηση του Εγγονόπουλου. Αργότερα όμως απέκτησε εντελώς δικό του πρόσωπο. Από την άλλη πλευρά, είχε τη δυνατότητα να γνωρίσει τον υπερρεαλισμό μέσα από την ευρωπαϊκή του εκδοχή. Θα έλεγα μάλιστα ότι ο Σαχτούρης, και το τόνισα αυτό στη μελέτη μου, μας δίνει το υπερρεαλιστικό δίδαγμα με μια εντελώς προσωπική έκφραση. Θυμίζει ξένους ποιητές, όπως λόγου χάριν ο Μισό, που κατάγονται από τη συμβολιστική παράταξη και μερικοί μα΄λιστα από την παρνασσιστική, που μέσα από το όνειρο και μέσα κυρίως από καταστάσεις, που θα τις λέγαμε προ-λογικές, μας δίνουν το δίδαγμα του υπερρεαλισμού. Από κει και έπειτα πιστεύω ότι ο Σαχτούρης καλλιέργησε μία εντελώς δική του ποίηση και δεν είναι ένας ποιητής στενά υπερρεαλιστής ".

Χριστίνα Αργυροπούλου ( περ. Ομπρέλα, τ.73, καλοκ. 2006): " Εντάσσεται εντός κι εκτός του υπερρεαλισμού, στην ποίησή του κυριαρχούν το παράλογο στοιχείο, η απλή γλώσσα, η ποιητική σκηνοθεσία και η εικονοποιία. Οι εικόνες του εδράζονται στην πραγματικότητα, όπου πρόσωπα, ζώα και πράγματα μεταπλάθονται με τη φαντασία και το παράλογο.(…) Αξιοποιεί στοιχεία από τον εξπρεσσιονισμό, τον εικονισμό, τον υπερρεαλισμό και το παράλογο, αλλά ουσιαστικά ακολουθεί το δικό του μοναχικό δρόμο, που συνίσταται στη φανταστική εγγραφή του εμπράγματου κόσμου στην ποίησή του."
Θανάσης Κουδούνης ( περ. Ομπρέλα, τ.73, καλοκ. 2006): " Είναι ο Σαχτούρης υπερρεαλιστής ποιητής; Νομίζω, ναι. Ασφαλώς δεν τίθεται θέμα για τη χρήση της αυτόματης γραφής εκ μέρους του. Κάτι τέτοιο δεν υπάρχει.Έχουμε [όμως] υιοθέτηση άλλων υπερρεαλιστικών εκφραστικών τρόπων: της μεταφοράς και της εικόνας".
Λένα Κωνσταντέλλου ( περ. Ομπρέλα, τ.73, καλοκ. 2006): " Από τον υπερρεαλισμό έχει κρατήσει το στοιχείο του απροσδόκητου, τον έρωτα, τα υπερρεαλιστικά σύμβολα - ζωόμορφα κυρίως - , την υπερρεαλιστική εικόνα.(…) Ο κόσμος του Σαχτούρη δε συμμερίζεται την απαισιοδοξία των υπερρεαλιστών, δεν έχει αυτοματικά γλωσσικά παιχνίδια. Περισσότερο όμως από την παράκαμψη του υπερρεαλισμού και την διολίσθηση στο παράλογο, έντονη στο Σαχτούρη είναι η κατάδυση στο μοντέρνο κίνημα του εξπρεσσιονισμού. Το σύγχρονο κίνημα αυτό εκφράζει όλη την ένταση του ανθρώπινου υπαρξιακού βάθους, εκτεθειμένου μπροστά στην ωμότητα της βίας και στην ανηλεότητα του πόνου".

Γεώργιος Παπαντωνάκης ( περ. Ομπρέλα, τ.73, καλοκ. 2006): " Αν και εισηγητής της ποίησης του παράλογου στη χώρα μας με εντονότατα χαρακτηριστικά της εξπρεσιονιστικής ποίησης, οι κριτικοί της νεοελληνικής λογοτεχνίας τον εντάσσουν στο νεοϋπερρεαλιστικό παρακλάδι της Μεταπολεμικής μας ποίησης. Νεοϋπερρεαλιστικά στοιχεία ανιχνεύονται στην ποίησή του, ωστόσο, τα γνωρίσματα αυτά υστερούν σε σχέση με άλλα, όπως είναι το αλλόκοτο, η εκτρωματική σύλληψη του κόσμου, το παράλογο, τα χρώματα κλπ, τα οποία προσανατολίζουν σε μια εξπρεσιονιστική γραφή.".

Κουραστήκατε; Εμ, αυτά έχει η επιστήμη. Βλέπετε, κι η ανάλυση κι η ταξινόμηση έχουν τη θέση τους σε όλες τις επιστήμες. Κι ο ρόλος τους, να μας βοηθάνε στην προσέγγιση των προς μελέτη αντικειμένων. Ελπίζω, λοιπόν, να βοηθηθήκατε κι εσείς..

Η ανάρτηση συνοδεύτηκε από πίνακες του Νίκου Εγγονόπουλου, εκφραστή του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα, "δασκάλου" και φίλου του Μ. Σαχτούρη.