Δευτέρα 28 Νοεμβρίου 2011

Γλωσσικός άνεμος ελευθερίας




Έχουμε συνηθίσει να λέμε ότι ο Παπαδιαμάντης χρησιμοποιεί την καθαρεύουσα στις περιγραφές και τη λαϊκή ντοπιολαλιά στους διαλόγους. Αυτό το στερεότυπο ελέγχει ο Μ.Γ. Μερακλής σε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του στο περιοδικό "Το δέντρο", (τ.181-182, σελ. 72-74).

Ας δούμε τα βασικά του σημεία:


« Λένε, συνήθως, ότι ως ηθογράφος έγραφε στην καθαρεύουσα τα περιγραφικά, ενώ στο ντόπιο ιδίωμα τα διαλογικά μέρη των διηγημάτων του. Εντούτοις και με λίγη προσοχή διαπιστώνει κανείς ότι κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Η καθαρεύουσά του διασαλεύεται και στα περιγραφικά μέρη, με επεμβάσεις που θα μπορούσαν να κωδικοποιηθούν ( αν και ο κατεξοχήν κανόνας που εφαρμόζει είναι η μη αυστηρή τήρηση κανόνων):
προσθέτει τελικά ‘ν’ σε λαϊκές λέξεις ( την «πίτταν»),
καθώς και συλλαβική αύξηση σε λαϊκά ρήματα («εξενοδούλευε»),
μετατρέπει τα ψιλά, όπως λέγονται, σύμφωνα των φθόγγων μπ, ντ (b, d) στα αντίστοιχα δασέα για να εκλογιοτατίσει λαϊκές λέξεις («εμβαρκάρισε» αντί μπαρκάρισε).
Ελεύθερα κινείται και στους τονισμούς (π.χ τη μετοχή τού λαϊκού αυτιάζομαι, αδόκιμη και αυτή, τονίζει με τους κανόνες της καθαρεύουσας, «αυτιαζομένη»).

Ένας άνεμος ελευθερίας έπνεε στα κείμενά του, μέσα σ’ ένα κλίμα τρομοκρατίας που υπήρχε στο γλωσσικό ζήτημα. (…) Πρόσφερε κατάμουτρα στους τυφλώττοντες μονομανείς τη μεικτή γλώσσα του (όλος ο πολιτισμός μας υπήρξε αποτέλεσμα σύγκρασης λαϊκότητας και λογιοσύνης). Συντρόφευε ο Παπαδιαμάντης στοιχεία από εποχές και περιοχές της ευρύτατης ελληνικής γλωσσικής επικράτειας.

Και βέβαια δεν πρόκειται για λίθους και πλίνθους ατάκτως ερριμμένους. Όπως εύστοχα παρατήρησε ο Κωστής Παπαγιώργης, η καθαρεύουσά του,
«παρουσιάζει αναβαθμούς». Κι όταν περιγράφει τη Φύση, «όπου έχουμε την εντύπωση ότι ο συγγραφέας επιδίδεται στην απόδοση κάποιας μυστικής γωνιάς του Παραδείσου» η γλώσσα του αίρεται και καθαίρεται σαν ένας τελετουργικός ύμνος στο δημιουργό της.
Τα λαϊκά στοιχεία αρχίζουν να εμφανίζονται, όταν ο άνθρωπος επίσης εμφανίζεται επί σκηνής. Η αμιγής καθαρεύουσα ανυψώνει, η ανάμειξή της με λαϊκά στοιχεία προσγειώνει. Έγραφα κι εγώ σχετικά με το θέμα τούτο:
«Αυτή η διαλεκτική, της ανύψωσης και της καθόδου, εκφραζόμενη με τη συμβολή των γλωσσικών συμβόλων, είναι η σύνθεση της πεζογραφίας του Παπαδιαμάντη. Από δω και πέρα η προσθήκη ενός μη αναμενόμενου ν,
η αφαίρεση, μη αναμενόμενη, μιας αύξησης,

η εναρμόνιση, τελικά, των καταρχήν αλληλοσυγκρουόμενων γλωσσικών στοιχείων,

είναι το έργο της ανεπανάληπτης ποιητικής και μουσικής ευαισθησίας του Παπαδιαμάντη».


Μπορείτε να αναζητήσετε για όλα αυτά κάποια παραδείγματα από το κείμενό μας; Ή να προσθέσετε κάποιες άλλες παρατηρήσεις από τον τρόπο που χειρίζεται τη δημοτική και την καθαρεύουσα ο συγγραφέας;

Αλλά, ξέχασα: μην κουράζεστε. Προέχουν οι βαλίτσες για την εκδρομή!

Λοιπόν, ετοιμάστε τις εσείς κι εγώ σας υπόσχομαι

την επόμενη ανάρτηση να την κάνουμε

για τη Θεσσαλονίκη:-)

14 σχόλια:

Νίκος είπε...

Δεν λέω ΩΡΑΙΑ η Θεσσαλονίκη,αλλά δεν γίνεται να κάνετε και καμιά ανάρτηση για ένα νησάκι προς τα βορειο-δυτικά;;;ΧΑΧΑΧΑ!!!!

Ἅ λ ς είπε...

ειμαι περηφανη που αυτα τα σχολια τα ειπαμε στη σχολη..ναι ναι !
κατι κάνουμε τελικα ε; κατι γίνεται, το βλεπω τελευταια..

αρε θεσσαλονικη ! ξεχωριστή! πανε να σε κανουν αθηνα..(χωρις παρεξηγηση :D)

Νίκος είπε...

Μα Αθήνα δεν είναι ήδη;;;;;;

Ἅ λ ς είπε...

η θεσσα? θα θελες.. μουαχαχα

Νίκος είπε...

Μα είναι ΣΑΝ Αθήνα!!Σαν πόλη εννοώ όχι σαν άνθρωποι!!Μέσα στο καυσαέριο,στην έλλειψη πρασίνου,το τσιμέντο και το κυκλοφοριακό!!!

(Γιατί αυτό το γέλιοοοοο;;;;;Τρομάζω!!Μπρρρρρρ!!!ΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑ!!)

Ανώνυμος είπε...

Νίκο,συμφωνώ και επαυξάνω!!!Καταρχάς οχι ΣΑΝ Αθήνα ΕΙΝΑΙ μια Αθήνα,ποιά η διαφορά;Παρένθεση πόσο μου την σπάει αυτές τις μέρες που ακούω απο όοοολα τα κορίτσια<< Πάμε Θεσσαλονίκη για ψώνια >>Ο Χριστός και η μάνα του!!!Τι το ξεχωριστό να αγοράσεις κοπέλα μου απο την Θεσσαλονίκη που δεν το έχει η Αθήνα;!Στο θέμα μας,πιστεύω πώς οχι μόνο σαν πόλη αλλα και σαν άνθρωποι...τα ίδια και πάνω,καμία διαφορά τουλάχιστον απο προσωπική εμπειρία.Τέλως πάντων,καλά να περάσουν οσοι πάνε και κάλο διάβασμα σε όσους μείνουν Αθήνα(καλα να περάσουν δεν το εύχομαι γιατι θα περάσουμε ΜΙΑ ΧΑΡΑ!!!) :)


Α.Σ.

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Νίκο,

Μμμ...και με πλούσια λογοτεχνική παράδοση, ε;
Λοιπόν..σύμφωνοι!

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Αλς,

Τς,τς,τς! Γίναμε ιστολόγιο πανεπιστημιακού επιπέδου, μου φαίνεται!
( Βρε, μπας και ξέπεσε η σχολή σας;!)

Φιλιά:-)

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Α.Σ,

Δυστυχώς, δε νομίζω πως έχεις άδικο. Ο οδοστρωτήρας της εξομοίωσης περνάει από παντού. Ειδικά εδώ στα μέρη μας ( για την Ελλάδα λέω) δεν του στερήσαμε και τίποτα. Και μετά πώς να μην είναι και οι άνθρωποι ίδιοι;
Το δε οξύμωρο, πετάμε τη σκούφια μας για κάθε τι παραδοσιακό (μάλλον για "παραδοσιακό" που προσφέρεται για παραδοσιακό...). Την ώρα που το καταστρέφουμε το εκτιμάμε κιόλας, δηλαδή..Άβυσσος!

( Ώστε έτσι δηλώνουν τα κορίτσια;; Ψώνια, ε;)

Νίκος είπε...

Σαν άνθρωποι είναι πολύ διαφορετικοι,όχι μόνο Θεσσαλονίκη,αλλά και σε όλη την Β. Ελλάδα είναι πολυυυυυυυυυυυυυυ καλύτεροι από κάτω!!Πάνω αν έχεις ανάγκη θα σε βοηθήσουν,αν διψάς ένα ποτήρι νερό θα στο δώσουν με χαρά!!Θα βρεις καλύτερους άνθρώπους γενικότερα,από προσωπική εμπειρία στο λέω!!!

ΓΙΟΥΠΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙ!!!!!ΧΑΧΑΧΑ!! Πλουσιότατη λογοτεχνική παράδοση!!!!Αναμένω την ανάρτηση!!ΧΑΧΑ!!

Ανώνυμος είπε...

Καλά,τι να σου πώ!!!Ίσως να έχεις και δίκιο αν και πιστεύω πως αυτό δεν είναι θέμα Β. Ελλάδας και Ν. Ελλάδας δηλαδή εδώ κάτω δεν υπάρχουν άνθρωποι που θα σε βοηθήσουν αν έχεις ανάγκη,αν διψάς δεν θα σου δώσουν ένα ποτήρι νέρο;;;Είναι θέμα διαμόρφωσης χαρακτήρα εκτός και αν όλοι οι << καλοί >> μαζεύτηκαν βόρεια και μείναμε εμέις οι << κακοί >> νότια πράγμα απίθανο οπότε εσυ είσαι πολύ τυχέρος που συναντάς συνέχως καλούς ανθρώπους.
Κύριε Μάνεση αφήστε,ώρες-ώρες αναρωτιέμαι αν έχουν τίποτα άλλο στο μυαλό τους εκτός απο τα ψώνια ή αν μπόρουν να μείνουν για πάνω απο 3 μήνες χωρίς αυτά!!!Εκτός αυτού τραβάνε και εμάς(τα αγόρια)μαζί τους σαν τα ζώα!Λίγο έλεος επιτέλους!!!

Α.Σ.

Ἅ λ ς είπε...

oχι ρε παιδια επιμενω ! οι θεσσα δεν ειναι αθηνα -ακομη-. δε μιλαω για το κυκλοφοριακο. εκει δε φοβασαι να κυκλοφορισεις -ακομη-. ειναι αλλιως. βρισκεις εναν ανθρωπο και λες καλημερα -καπου καπου-. θελεις να παρεις αερα και κατηφορίζεις στο λιμανι -ενταξει μυριζει λιγακι-.
Αλλά δεν έγινε ακομη η αρνητικη αθηνα αλλιως της θετικης εχει στοιχει... καλα και μερικα της αρνητικης.
φασκω και αντιφασκω;; ε δεν μπορω να το δεχτω γιαυτο..χαχαχαχα

Διονυση,
η υπεροχη σχολη μας δεν ξεπεσε το ιστολογιο σου ανεβηκε επιπεδο..χοχοχο..

ΥΓ: Μίσω Βαλαωριτη. Απαπααα.. ηθελε μα καθε μεσο να γινει σολωμος στη θεση του σολωμου. ΟΥΣΤ ! (ναι το διδαχθηκα σημερα και τον εθαψα διχως ελεος!! ωραιο μάθημα! ίσως γιατι η καθηγητρια ειναι καμια 40ρια και Αθηναια. Αλλον αερα βρε παιδι μου -αντιφασκω με τα προηγουμενα, αλλα σας το αναγνωριζω αυτο το ανεμελο-αυθορμητο ! )

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Α.Σ,

Τραβάτε με κι ας κλαίω, ε;!


Νίκο, Αλς, Α.Σ,

Πώς γίνεται και κάθε φορά που γίνεται λόγος για τη Θεσσαλονίκη αρχίζουν οι συγκρίσεις, οι γενικεύσεις και οι αφορισμοί;
Σας παρακολουθώ μ' ενδιαφέρον, πάντως!

Νίκος είπε...

Άλλο το ένα άλλο το άλλο!!Ναι οι άνθρωποι είναι καλύτεροι(και λένε τον γύρο ΓΥΡΟ και το σουβλάκι ΣΟΥΒΛΑΚΙ!!Όχι σαν τους Αθηναίους που δεν μπορούν να παραγγείλουν σωστά σε ένα σουβλατζίδικο!!!Τα θυμάμαι και συγχίζομαι!!ΧΑΧΑ!!)!!Κατά τα άλλα αντιπρόεδρε πρέπει να παραδεχτώ,όσο και να μην το θέλω,ότι πράγματι φάσκεις και αντιφάσκεις!!!Αλλα δεεεεεν περιάζει(για να σε συγχωρήσουμε ΕΜΕΙΣ οι μαθητές σου μπορείς να δεχτείς να κάνεις ότι πω!!Μπορείς να το κάνεις εντελώς αυθόρμητα!!Δεν παρεξηγώ εγώ!!ΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑ!!!)
(Μπορεί το ιστολόγιο να ανέβηκε και να έφτασε την σχολή σου,αλλά πρέπει να ανέβει παααααααρα πολύ για να φτάσει τη δική μου!!Για να λέμε τα σύκα σύκα και την σκάφη σκάφη!!ΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΧΑΧΑΧΑΧΑ!!!!)
Επίσης!!Αφού ο Βαλαωρίτης είναι τόσο αντιδραστικός πρέπει να τον υποστηρίξω από απλή συμπαράσταση!!ΧΑΧΑ!!Καταλαβαίνεις πιστεύω!!ΧΑΧΑ!!

Κ. Ένοχε απλά η Θεσσαλονίκη είναι Πόλη με Π κεφαλαίο!!Όχι σαν την μίζερη Αθήνα!!!Τσ τσ τσ τσ τσ!!!