Ο Mario Vitti για την Ιστορία ενός αιχμαλώτου, του Στρατή Δούκα

"Ο Στρατής Δούκας στο Άγιον Όρος", έργο του Σπύρου Παπαλουκά (1892-1957)

Πολλά έχουν γραφεί για την απλότητα του ύφους του αφηγήματος "Ιστορία ενός αιχμαλώτου", του Στρατή Δούκα. Ο Mario Vitti στο μνημειώδες έργο του "Η γενιά του Τριάντα. Ιδεολογία και Μορφή" προτείνει έναν ιδιαίτερο τρόπο να δούμε τη λιτότητα στο έργο του Δούκα:
" Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου αποτελεί μια περίπτωση πλήρους αφήγησης στο στοιχειωδέστερο στάδιο, όπου δεν επεμβαίνει κανένα από τα σχήματα δομής της καλλιεργημένης παιδείας.
Ο αφηγητής εκθέτει την προσωπική του περιπέτεια σαν ένα κακό που πέρασε ( και γι' αυτό προστρέχει στον παρατατικό και τον αόριστο της οριστικής) και όταν πια ο ίδιος βρίσκεται έξω από κάθε κίνδυνο. Το " αίσιο" τέλος υπολανθάνει στην κάθε φράση που ο ίδιος προφέρει και λειτουργεί σαν προοπτική, σαν σκοπιά που προσδίδει ψυχική γαλήνη στο κείμενο: όσο οδυνηρές και να' ναι οι δοκιμασίες του ξέρουμε ότι θα τις ξεπεράσει. Το να ξέρουμε ότι ο αιχμάλωτος θα βγει από την εφιαλτική περιπέτειά του σώος και αβλαβής, δίχως αυτή η επίγνωση να μικραίνει καθόλου το δράμα που ο ίδιος έζησε, συντελεί στην επιβλητική απλότητα, στην καθησύχαση των αισθημάτων του τη στιγμή που τα αφηγείται, και επιτρέπει έτσι να λειτουργήσει αποδοτικά η λιτότητα, που σε άλλες συνθήκες θα μπορούσε να είναι παράταιρη για τόσο συγκλονιστικά επεισόδια. (…)
Αποδραματοποιούνται λεκτικά τα πιο συγκλονιστικά επεισόδια. Όσο πιο μεγάλα τα γεγονότα, τόσο πιο απλά τα λόγια."

έλληνες αιχμάλωτοι (1922)

Ο Μario Vitti σημειώνει και τις ομοιότητες που έχει η αφήγηση του Δούκα με αυτές των παραμυθιών."Η υποτυπώδης πλοκή ακολουθεί μια διαδοχή γραμμική, παρατακτική των γεγονότων, που αναπαράγει αρκετά αφηγηματικά σχήματα της παλιότερης παράδοσης, των λαϊκών παραμυθιών." Και ως τέτοια στοιχεία υπογραμμίζει τους μεγάλους κινδύνους που διέρχεται ο ήρωας, την απόκρυψη της ταυτότητάς του, την αναγνώριση, το αίσιο τέλος της ιστορίας, το πανομοιότυπο σχήμα διαλόγου, μέσα στο πλαίσιο μιας τυποποιημένης συμπεριφοράς ( κατά τη συνάντηση, π.χ, του ήρωα με τους Τούρκους, καθώς οδοιπορεί σε αναζήτηση εργασίας.)

Την προφορικότητα του λόγου ο Mario Vitti την αναγνωρίζει στην απουσία επιθέτων, στην απουσία περιγραφών, στη λιτότητα των μέσων, στον ευθύ λόγο.

Σε επόμενη ανάρτηση θα δούμε τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουν την εκφραστική καθαρότητα του έργου και άλλοι μελετητές.