Καλά Χριστούγεννα 1949, 1950, 2008

σχέδιο του Γιάννη Ρίτσου (Άη Στράτης 1952)

Χριστούγεννα του 1949. Ο Γιάννης Ρίτσος βρίσκεται εκτοπισμένος στη Μακρόνησο.
Γράφει στην αγαπημένη του αδελφή, τη Λούλα:

" Αδελφούλα μου - λατρεμένη μου Λουλίτσα. Σήμερα Χριστούγεννα - κ' είμαι μακριά σας - μα η ζεστασιά της αγάπης σου φτάνει ως εδώ - την ανασαίνω - τη ζω - χαϊδεύω το πουκάμισο που μούστειλες στο τελευταίο σου δέμα - το νιώθω ζωντανό γιατί το άγγιξαν τα χρυσά σου τα χεράκια, γιατί το κύτταξαν τα γλυκά και πονεμένα σου μάτια - ναι, αδελφούλα μου, δεν είμαι μόνος - η καρδιά σου είναι πλάι πλάι στην καρδιά μου - καρδιά μου - καλά Χριστούγεννα, Λουλίτσα μου - μη μου πικραίνεσαι - είμαι καλά. Χίλια φιλιά στα παιδάκια σου και στον άντρα σου. Ευτυχισμένος ο καινούργιος χρόνος. Χρόνια πολλά για τη γιορτή του Βασίλη.
φιλιά-φιλιά γλυκά
ο αδελφός σου Γιάννης "

ιδιόχειρες καρτούλες που φιλοτεχνούσε ο Γιάννης Ρίτσος και τις έστελνε

από την εξορία στα αγαπημένα του πρόσωπα

Χριστούγεννα του 1950. Ο ποιητής πάλι εξόριστος, στον Άη Στράτη, στέλνει κι από 'κει ένα επιστολικό δελτάριο στην αδελφή του:

" Χριστούγεννα, αδελφούλα, Χριστούγεννα - νάσαι καλά, καρδούλα μου, νάσαι χαρούμενη μονάκριβή μου αγάπη - είναι ένα φως γύρω μας και μέσα μας, που δε στερεύει. Καλά Χριστούγεννα - πες μου πως γελάς, πες μου το, να χαιρετήσω μ' ένα τραγούδι τον ήλιο. Χίλια φιλιά - κι άλλα κι άλλα. Καλά Χριστούγεννα ζωή μου, στο Βασίλη, στα παιδάκια σου ευχές και φιλιά."

" Είναι ένα φως γύρω μας και μέσα μας, που δε στερεύει."

Καλά Χριστούγεννα και σε σας.

Ένα βράδυ στο υπόγειο του θεάτρου Τέχνης

Η ανάρτηση αφιερώνεται στην Ευαγγελία Στάμου, καλή φίλη του ιστολόγιου, το οποίο με την παρουσία της το εμπλουτίζει και το ομορφαίνει, καθώς και στους 6 μαθητές της τής θεωρητικής...

Κυριακή βράδυ, 21 Δεκεμβρίου 2008, είχαμε ραντεβού στο θέατρο Τέχνης, για να παρακολουθήσουμε την παράσταση του "Το αμάρτημα της μητρός μου", του Βιζυηνού.
Καταφέραμε να μαζευτούμε καμιά εικοσαριά, παρά το δύσκολο των ημερών..( Το θέατρο Τέχνης βρίσκεται στη στοά του βιβλίου, κοντά στο Πανεπιστήμιο και το Σύνταγμα)

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ: Γοητευτική εμπειρία να παρακολουθείς ένα έργο που λέξη - λέξη το έχεις μελετήσει. Σα να συνωμοτείς με τους ηθοποιούς..
Το θέατρο γεμάτο. Απ'την αρχή ως το τέλος, χωρίς διάλειμμα, η παράσταση, με απλά μέσα, λιτή και καλομελετημένη, υποβλητική, σε κυριεύει. "Μπήκαμε" εύκολα, βαθιά, στο έργο. Το χειροκρότημα του τέλους έντονο, θερμό, ζωηρό, παρατεταμένο. Στην έξοδο, όλοι όσοι είπαμε τη γνώμη μας συμφωνήσαμε πως μας άρεσε πολύ. Μοναδική ένσταση των περισσότερων: Η γρήγορη εκφορά του λόγου από τον Ηλία Λογοθέτη, το Γιωργή της παράστασης, τον αφηγητή. Κορυφαία στιγμή, κατά γενική ομολογία: Η αποκάλυψη του αμαρτήματος από την αφήγηση της Μαρίας Ζαχαρή.

Η ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ: Όταν, στο μέσο της παράστασης, εισέβαλαν στη σκηνή περίπου 30 νέοι, σιωπηλοί αρχικά, με πανό και πικέτα και διέκοψαν την παράσταση για δυο-τρία λεπτά. Διάβασαν ένα κείμενο - διαμαρτυρία και αποχώρησαν. Το κοινπό, αμήχανο πρώτα, στο τέλος χειροκρότησε. Οι ηθοποιοί προσπάθησαν να συνεχίσουν , τελικά υποχώρησαν. Ανάμικτα συναισθήματα: Λύπη, θυμός, για την ασέβεια της διακοπής. Συμπάθεια για νέους που πνίγονται και αισθάνονται την ανάγκη να αντιδράσουν, να ακουστούν, να αφυπνίσουν. Ένα ακόμα κομμάτι του παράξενου παζλ των τελευταίων ημερών..

Τις εντυπώσεις, των παιδιών που παρακολούθησαν την παράσταση, δεν προλάβαμε να τις έχουμε - η αναμπουμπούλα των τελευταίων ημερών πριν τις διακοπές γαρ. Το σίγουρο είναι πως κανείς δεν το μετάνιωσε και πως για τους περισσότερους η πρωτόγνωρη θεατρική εμπειρία ήταν συναρπαστική. Κρατάω την ατάκα της Αθηνάς, καθώς βγαίναμε: "Την άλλη βδομάδα πού θα πάμε;;"

Χρόνια σας πολλά!

Ο Λίνος Πολίτης για τον Κ.Π.Καβάφη ( και μια ασκησούλα, γιατί πολύ καθήσαμε τελευταία..)

Ας δούμε τι γράφει ο Λίνος Πολίτης για τον Καβάφη, στην Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ( 4η εκδ. Μορφωτικού ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1985, σελ. 234-5):

Λίνος Πολίτης

" Μια σοβαρότητα και μια βαρυθυμία. Δε θα βρούμε στον Καβάφη την εύθυμη νότα, την ευφρόσυνη πολυχρωμία. Ειρωνεία άφθονη, αλλά ειρωνεία συνοδευμένη από μια γκριμάτσα τραγική. Από την ηδονική, την ιστορική ή τη φιλοσοφική άποψη, αδιάφορο, το καίριο είναι η συνειδητοποίηση της δραματικής ουσίας της ζωής, η αίσθηση της παρακμής και της ματαιότητας. Η τραγική όμως αυτή συναίσθηση δεν οδηγεί στη διάλυση και στην απιστία· το αίσθημα της αξιοπρέπειας και της περηφάνειας, η βαθύτερη συνείδηση του ανθρώπου, αποτελούν το αντίρροπο και θεμελιώνουν την πίστη και τη σωτηρία. Αν η γενιά των dècadents του 1920 έστρεψε το ενδιαφέρον της στον Καβάφη, είδε στην ποίησή του μόνο την αρνητική της πλευρά.
Μια τέτοια ποίηση, τόσο διαφορετική απ' ό,τι ήταν μέχρι τότε γνωστό και καθιερωμένο, επόμενο ήταν να χρησιμοποιήσει και τρόπους εκφραστικούς ολότελα καινούργιους. Η γλώσσα του Καβάφη είναι τελείως ιδιότυπη· με την αθηναϊκή καθιερωμένη "ποιητική" δημοτική ( του Παλαμά, π.χ) δεν έχει καμιά σχέση, αλλά και, παρ'όλη τη συχνή χρήση τύπων της καθαρεύουσας, βρίσκεται μακριά και από την τυπική καθαρεύουσα, παλιότερη ή νεώτερη. Οι άκρατοι δημοτικιστές δεν του συγχώρεσαν ποτέ τη μη προσαρμογή του, αλλά και οι καθαρευουσιάνοι δύσκολα θα τον δέχονταν στη χορεία τους. Βασικά η γλώσσα είναι ζωντανή, "δημοτική", οι εκτροπές προς την καθαρεύουσα είναι ίσως ένα ηθελημένο πεζολογικό, ρεαλιστικό στοιχείο, η δημοτικιστική όμως βάση δίνει θερμότητα και γνησιότητα στο λόγο, ενώ οι πολίτικοι ιδιωματισμοί ( επίμονα, και θα έλεγα, αυτάρεσκα κρατημένοι) δηλώνουν την ακριβή παρουσία του ανθρώπου.
Και ο στίχος, σαν τη γλώσσα, καλλιεργεί τα πεζολογικά, αντι"ποιητικά" στοιχεία, και θέλει να έχει τη βαρύτητα της ρεαλιστικής διαπίστωσης. Το μέτρο είναι πάντοτε ο ίαμβος ( το πιο κοντά στον πεζό λόγο), αρκετά χαλαρός, ο στίχος ελεύθερος, με άνισο αριθμό συλλαβών· πολλές φορές ( στα παλαιότερα ποιήματα περισσότερο) φανερώνεται και η ομοιοκαταληξία, που ηχεί και σαν παιχνίδι ή σαν ειρωνεία· κάποτε ο στίχος κόβεται - διαλύεται καλύτερα - στα δυο ( "Τέμεθος Αντιοχεύς") σαν να μην έχει τη δύναμη να ολοκληρωθεί. Αλλά είναι κι αυτό ένα μέσο της ποιητικής. Στην ποιητική του Καβάφη τίποτα δεν είναι τυχαίο· τα ποιήματά του τα προσέχει και τα λεπτουργεί ως την τελευταία λεπτομέρεια. Η στίξη, οι περίοδοι, οι παύσεις, όλα είναι υπολογισμένα, όλα υπηρετούν την "τέχνη της ποιήσεως", ακόμα και η τυπογραφική εμφάνιση. Το καθετί τεχνουργημένο με κομψότητα και καλαισθησία."

Τώρα, αν θέλετε, ακολουθήστε τις οδηγίες προς υποψηφίους:..
Σημειώστε τόσο τα χαρακτηριστικά που αναφέρονται στις ιδέες, όσο και τα μορφικά χαρακτηριστικά.
Στη συνέχεια, ανιχνεύστε τα στα ποιήματα "Καισαρίων"και
" Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή 595 μ.Χ"

Μην ξεχνάτε πως τέτοιου τύπου ερωτήσεις ( επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης, εντοπισμός χαρακτηριστικών στο εξεταζόμενο απόσπασμα ) είναι οι πλέον συνηθισμένες στις εξετάσεις.

Δυο τραγούδια σε ποίηση Καβάφη.

Αποσυντονιστήκαμε τις τελευταίες μέρες.. Μείναμε στη .."Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου", που έγινε και δική μας..Σε αποχή εσείς, το μάθημα της λογοτεχνίας δε γίνεται, δεν τροφοδοτεί το ιστολόγιό μας. Ας μη μένουμε ανενεργοί, όμως. Βάζουμε δυο (καβαφικά..) τραγούδια σήμερα, για να επανερχόμαστε σιγά σιγά, να ξαναθυμηθούμε, να πιάσουμε το νήμα, να προχωρήσουμε. Ε, δε θα κάνουμε αποχή κι απ' το μπλογκ!

Ακούστε τα, είναι αρκετά νέα, σε μουσική το ένα του Αλέξανδρου Χατζή και το άλλο του Χρήστου Νικολόπουλου.

Καβάφης και σύγχρονα ακούσματα..Δεν έχουν ενδιαφέρον αυτοί οι πειραματισμοί;

Όταν τα ποιήματα γίνονται τραγικά επίκαιρα...

Η ανάρτηση αυτή αφιερώνεται στη μνήμη του Αλέξανδρου,

αλλά και στη Μαρία Ντ., τη Μαρία Σπ., τη Μαρία Μ., την Αγγελική, τον Ανδρέα, τη Βίβιαν, την Ειρήνη, την Πόπη, τη Μαντώ, τη Μαριλένια και τη Γιώτα, που την ώρα της αποχής συζητήσαμε στην τάξη τόσο ωραία για την αθωότητα και τη βία.

Ο μικρός Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος

Να που η λογοτεχνία αποκτά μια τραγική επικαιρότητα:

Η κουβέντα μας αυτές τις μέρες στην τάξη, πριν τα τραγικά γεγονότα της 6ης Δεκεμβρίου 2008, ήταν για τον Καισαρίωνα του Καβάφη.

Ο Καισαρίωνας, τη στιγμή που τον απαθανατίζει ο Καβάφης, είναι ένα παιδάκι 17 χρόνων. Την παιδικότητα και την αθωότητα που ακτινοβολεί η μορφή του μας τη δίνει ο αλεξανδρινός χαρακτηριστικά στο ποίημά του "Αλεξανδρινοί Βασιλείς". Τότε, 14 χρόνων ο μικρός, ανακηρύσσεται, σε μια λαμπρή τελετή, από τους βασιλιάδες γονείς του "Βασιλεύς των Βασιλέων", διάδοχος, δηλαδή, ενός τεράστιου βασιλείου.
Σύρεται ο Καισαρίων σ' αυτή την τελετή, σύρεται από τη ματαιοδοξία των μεγάλων, των αλαζόνων, των ηγεμόνων. Στον τελευταίο στίχο του ποιήματος ο Καβάφης φροντίζει να μας υπενθυμίσει " τι κούφια λόγια ήσανε αυτές η βασιλείες ".

Κι ο μικρός; Ο μικρός Καισαρίων " στέκονταν πιο εμπροστά, / ντυμένος σε μετάξι τριανταφυλλί, / στο στήθος του ανθοδέσμη από υακίνθους, / η ζώνη του διπλή σειρά σαπφείρων κι αμεθύστων, / δεμένα τα ποδήματά του μ' άσπρες / κορδέλλες κεντημένες με ροδόχροα μαργαριτάρια". Ο μικρός Καισαρίων μέσα στο άσπρο, στο ροδόχρουν, στην ομορφιά των ανθέων, ο μικρός Καισαρίων μια στολισμένη αθωότητα, τον νιώθει κανείς ανυποψίαστο, καθαρό, αγνό, να γίνεται ήδη έρμαιο στα χέρια ανθρώπων αλλοτριωμένων απ' την εξουσία.

Ιούλιος Καίσαρ

Τρία χρόνια μετά τη λαμπρή αναγόρευσή του, όταν η Αλεξάνδρεια θα κατακτηθεί από τον Οκτάβιο, ο Καισαρίων θα θανατωθεί αναίτια με πρόφαση ότι, ως διάδοχος, μπορεί να διεκδικήσει κάποτε την εξουσία.
Κι εμφανίζεται στο ποίημα του Καβάφη αόριστα γοητευτικός, ωραίος και αισθηματικός, ονειρώδης με μια "συμπαθητική εμορφιά" και ταυτόχρονα, "μες στην κατακτημένη Αλεξάνδρεια, χλωμός και κουρασμένος, ιδεώδης εν τη λύπη" του. Και " ελπίζοντας ακόμη να τον σπλαχνιστούν οι φαύλοι".

Όπως, δηλαδή, ένα παιδί, ένας έφηβος, ωραίος γιατί είναι έφηβος. Γιατί ένας έφηβος δεν μπορεί, δε γίνεται ακόμα να είναι "φαύλος", όπως χαρακτηρίζονται οι κατακτητές και δολοφόνοι του. Ωραίος, αθώος, ανυπεράσπιστος. Που μπορεί ακόμα να ελπίζει. Που οι φαύλοι τον "καθαρίζουν", γιατί ενοχλούνται από την παρουσία του. Τσαλαπατώντας την ομορφιά της εφηβείας του, την αθωότητα, τις ελπίδες του.

Τραγικά, τραγικότατα επίκαιρο το ποίημά μας.

Μια λοξή ματιά στον Καισαρίωνα του Καβάφη

Η ανάρτηση αυτή αφιερώνεται στη Μαντώ, που θέλει και το Σάββατο λογοτεχνία!

( Κεφάλι από άγαλμα 5 μέτρων που ανασύρθηκε από το βυθό στο αρχαίο λιμάνι της Αλεξάνδρειας και παρίστανε τον Καισαρίωνα. )

Στις πανελλαδικές εξετάσεις του Μαΐου 2008 εξετάστηκε στη Λογοτεχνία ο Καισαρίων. Σε επόμενη ανάρτηση θα τα δούμε τα θέματα και θα τα σχολιάσουμε. Για την ώρα, από το σχολικό μας ιστολόγιο ( www.lykeio6o.blogspot.com) αντιγράφω την ανάρτηση της 26ης Μαΐου, όπου σχολιάζαμε το ποίημα εστιάζοντας σε άλλο σημείο απ' ό,τι το σχολικό βιβλίο. Γράφαμε τότε:

" Ας δούμε λίγο το ποίημα από μια ματιά που καθόλου δεν προτείνει το σχολικό βιβλίο.Πρώτα το ποίημα:

Εν μέρει για να εξακριβώσω μια εποχή,

εν μέρει και την ώρα να περάσω,

την νύχτα χθες πήρα μια συλλογή

επιγραφών των Πτολεμαίων να διαβάσω.

Οι άφθονοι έπαινοι κ’ η κολακείες

εις όλους μοιάζουν. Όλοι είναι λαμπροί,

ένδοξοι, κραταιοί, αγαθοεργοί∙

καθ’ επιχείρησίς των σοφοτάτη.

Αν πεις για τες γυναίκες της γενιάς, κι αυτές,

όλες η Βερενίκες κ’ η Κλεοπάτρες θαυμαστές.

Όταν κατόρθωσα την εποχή να εξακριβώσω

θ’ άφινα το βιβλίο αν μια μνεία μικρή,

κι ασήμαντη, του βασιλέως Καισαρίωνος

δεν είλκυε την προσοχή μου αμέσως…

Α, να, ήρθες συ με την αόριστη

γοητεία σου. Στην ιστορία λίγες

γραμμές μονάχα βρίσκονται για σένα,

κ’ έτσι πιο ελεύθερα σ’ έπλασα μες στον νου μου.

Σ’ έπλασα ωραίο κ’ αισθηματικό .

Η τέχνη μου στο πρόσωπό σου δίνει

μιαν ονειρώδη συμπαθητική εμορφιά.

Και τόσο πλήρως σε φαντάσθηκα,

που χθες την νύχτα αργά, σαν έσβυνεν

η λάμπα μου – άφισα επίτηδες να σβύνει –

εθάρεψα που μπήκες μες στην κάμαρά μου,

με εφάνηκε που εμπρός μου στάθηκες∙ ως θα ήσουν

μες στην κατακτημένην Αλεξάνδρεια

χλωμός και κουρασμένος, ιδεώδης εν τη λύπη σου,

ελπίζοντας ακόμη να σε σπλαχνισθούν

οι φαύλοι – που ψιθύριζαν το «Πολυκαισαρίη».

Το σχόλιο του βιβλίου είναι πως ο Καβάφης αποκαθιστά με το ποίημά του την αδικία της ιστορίας εις βάρος του μικρού Καισαρίωνα.

Και δε ρίχνει καθόλου το φως στους τελευταίους στίχους, όπου η ομορφιά, η αγνότητα, η αθωότητα του μικρού Καισαρίωνα έρχεται σε σύγκρουση με τη φαυλότητα, την ανελέητη σκληρότητα, τη βαρβαρότητα και -αλίμονο - βγαίνει ηττημένη απ' αυτή τη σύγκρουση.

Η Αλεξάνδρεια κατακτιέται το 30 π.Χ, όταν ο Καισαρίωνας είναι 17 χρόνων. Οι κατακτητές τον δολοφονούν εν ψυχρώ και…προληπτικά, ώστε να μη διεκδικήσει αργότερα το θρόνο. Βλέπετε, πριν 4 χρόνια οι γονείς του, ο Αντώνιος κι η Κλεοπάτρα, τον είχαν ήδη ανακηρύξει καίσαρα, "Βασιλέα των Βασιλέων ".

Άθυρμα, παιχνιδάκι στις ορέξεις της Ιστορίας και των φαύλων ο μικρός Καισαρίωνας, "μες στην κατακτημένην Αλεξάνδρεια", "ιδεώδης εν τη λύπη" του, ελπίζει ακόμα, αθώα ελπίζει, να τον σπλαχνιστούν οι φαύλοι.

Μάταια.

Ο Καβάφης και εδώ, όπως σε τόσα του ποιήματα, την ομορφιά υπηρετεί. Δεν αποκαθιστά την ιστορία. Ναι: Ρίχνει το ποιητικό του φως από άλλη οπτική γωνία σε ένα πρόσωπο ασήμαντο για την ιστορία, ναι: αξιοποιεί ποιητικά κομμάτια της ιστορίας που αυτή δεν καταδέχεται, γιατί δεν είναι η θέση της, να φωτίσει. ( Σε άλλο του ποίημα γράφει για το τέλος του Οροφέρνη:" Το τέλος του κάπου θα γράφηκε κ' εχάθη./ ή ίσως η ιστορία να το πέρασε, / και, με το δίκηο της, τέτοιο ασήμαντο / πράγμα δεν καταδέχθηκε να το σημειώσει." )

Ψιθυρίζει έτσι μια μελαγχολία για την ομορφιά και τη θέση της στον κόσμο των φαύλων, ένα σχόλιο διακριτικό, όπως πάντα του, αφήνει να πλανάται, καθώς ο Καισαρίωνας, χλωμός και κουρασμένος, οδηγείται στο πρόωρο, αναίτιο και ανελέητο τέλος."

Δικτυακές διευθύνσεις για τον Καβάφη

Η ανάρτηση αυτή αφιερώνεται στην Ερμιόνη και την Έλενα, τις αχώριστες του τελευταίου θρανίου

Ο Καβάφης, ζωγραφισμένος απ' το Μαλέα

Πριν μπούμε σε λεπτομέρειες για τα δύο ποιήματα του Καβάφη που είναι στην εξεταστέα ύλη "μας", λίγες διευθύνσεις, για να περιηγηθείτε στις έξοχες εξοχές της ποίησής του, να δείτε φωτογραφίες και χειρόγραφα, να βρείτε βιβλιογραφικές πληροφορίες, τη δισκογραφία που υπάρχει, κριτικά κείμενα κ.α.

Για να μη χανόμαστε, παραθέτω μόνο 2-3 βασικές διευθύνσεις και από 'κει, μέσω αυτών, μπορείτε να ανοιχτείτε και σ' άλλες.

Και να ανοιχτείτε. Να το κάνετε το ταξίδι για την καβαφική Ιθάκη.

Λοιπόν, κάντε ένα κλικ:

www.kavafis.gr/
( Ο επίσημος δικτυακός χώρος του αρχείου Καβάφη. Όλα τα ποιήματα, πεζά, μελέτες για τον Καβάφη, ελληνικές και ξένες, βιογραφία, βιβλιογραφία, δισκογραφία χειρόγραφα, φωτογραφίες, πλούσιο υλικό του ποιητή.
Παρακολουθεί, επίσης, και καταγράφει άρθρα σχετικά που δημοσιεύονται μέχρι σήμερα. )

Ο κατά Ορνεράκη Καβάφης

www.cavafis.compupress.gr/index3.htm
( Όλα τα ποιήματα του Καβάφη, κατά χρονολογική σειρά και κατηγορία)

www.el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%89%CE%BD%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%82_%CE%9A%CE%B1%CE%B2%CE%AC%CF%86%CE%B7%CF%82
( Λήμμα ηλεκτρονικής εγκυκλοπαίδειας. Συνοπτικά για τη ζωή του, το έργο του, τα χαρακτηριστικά του, τους θεματικούς κύκλους της ποίησής του κ.α)

Καλές ανακαλύψεις!