Ταξινόμηση του υλικού της εισαγωγής στον Ιωάννου

Η μελαγχολία των σχεδόν άδειων αιθουσών του 2ου ορόφου επέστρεψε και φέτος. Ό,τι κι αν έγινε μέσα στη χρονιά, μέσα στα χρόνια, όσο κι αν οικοδομούσαμε σχέσεις εμπιστοσύνης, συνεργασίας, όποιας ποιότητας κι αν ήταν η δουλειά που έγινε, τις τελευταίες μέρες δε θα δούμε και πολύ τους περισσότερους μαθητές μας, δε θα ακούσουν τις τελευταίες συμβουλές, δε θα οργανώσουμε μαζί τις επαναλήψεις, δε θα είμαστε κοντά να εμψυχώσουμε, να στηρίξουμε, να δώσουμε κατευθύνσεις.

Η στερεότυπη περί παραπαιδείας αντίληψη νικήτρια και φέτος, νικήτρια πάντα, για να γυρίσει ο ήλιος δε θέλει μόνο δουλειά πολλή, θέλει και καλλιέργεια συνειδήσεων, επιμονή κι υπομονή άπειρη, τόση όση κι η νεοελληνική υστερία.

Μια και ήταν λίγα τα παιδιά στην τάξη, λοιπόν, περνάω εδώ και για τους υπόλοιπους τα στοιχεία από το έργο του Ιωάννου, όπως τα σημειώνει το σχολικό βιβλίο και όπως εμείς τα κατατάξαμε σε πέντε κατηγορίες, ώστε να μπορούμε να τα συνεξετάζουμε ευκολότερα.

Οι κατηγορίες αυτές είναι: 1) το πρόσωπο το οποίο αφηγείται, 2) ο χώρος της μνήμης, το παρελθόν, από το οποίο αντλεί υλικό για τα αφηγήματά του, 3) ο χώρος του παρόντος που καταγράφεται και που στα αφηγήματά μας είναι η Θεσσαλονίκη, 4) ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η όλη αφήγηση/καταγραφή και 5) κάποια στοιχεία τεχνικής

Το πρόσωπο: εξομολόγηση, έκφραση υπαρξιακής αγωνίας και αδιεξόδου, περιγραφές συχνά εμποτισμένες σε ποιητικό κλίμα, «μιλά στραμμένος προς τα έσω» ( Διοσκουρίδης). Υιοθετεί το εσώστροφο στοιχείο και απορρίπτει το εξώστροφο, τη ρητορεία: «Όταν μένει πιστός στο εσώστροφο στοιχείο της πεζογραφίας του, μένει, κατά συνεπαγωγή, πιστός στον εαυτό του και στη μιλιά του. Τότε το βασικό γνώρισμα του στοιχείου τούτου είναι το αίσθημα εμπιστοσύνης στη μιλιά αυτή. Είναι μιλιά ελεύθερη και μονοαχική» (Διοσκουρίδης). Το εξωτερικό σκηνικό συνοδεύεται κατά κανόνα από την εσωτερική του περιπλάνηση στο χώρο της ατομικής και συλλαγικής του μνήμης, σχόλιο. Ο Ιωάννου καθιερώνει την τάση «να ειπωθούν τα πράγματα μέσα από τους διαύλους της εξομολόγησης». «Ο χαρακτήρας περνάει σε δεύτερη μοίρα και μάλιστα πολλές φορές δεν υπάρχει. Ο αφηγητής είναι η κυρίαρχη ατομική συνείδηση, γι’ αυτό και η αφήγηση, που κατά κύριο λόγο γίνεται σε πρώτο πρόσωπο, έχει ένα χαρακτήρα καταγραφικό και κάποτε χρονογραφικό». ( Βιστωνίτης) Ο συγγραφέας μιλάει πάντα σε πρώτο πρόσωπο και κατά κανόνα για ατομικά περιστατικά» ( Μερακλής), «φόρτιση», «χιούμορ/ έχει ευαίσθητες κεραίες για το κωμικό στοιχείο της ανθρώπινης κατάστασης», «καθώς περνούν τα χρόνια, ο Ιωάννου κατακτά θαρρείς μια νηφαλιότητα, την ψυχική αντοχή να αντιμετωπίζει τα ανθρώπινα με ένα πικρό χαμόγελο» ( Κοτζιάς)

Ο χώρος της μνήμης-παρελθόν: τα δύσκολα παιδικά του χρόνια, τα χρόνια της προσφυγιάς, η δίνη του πολέμου και της Κατοχής, οι περιπέτειες της μεταπολεμικής περιόδου, η μαρτυρία, το βίωμα, η ανάκληση του παρελθόντος, «προσωπικές αναμνήσεις του συγγραφέα». «Η μνήμη εδώ είναι η κοίτη του πεζογραφικού υλικού». Ο χώρος κι ο χρόνος «υπάρχει και δε δημιουργείται από τον πεζογράφο» ( Βιστωνίτης) «Σ’ όλα αυτά εισβάλλει πάντα σχεδόν η Θεσσαλονίκη είτε εξωραϊσμένη σε μια τυραννική νοσταλγία είτε σα σκηνικό μιας αποτρόπαιης κατοχικής ανάμνησης» ( Καζαντζής) Ο χώρος του παρόντος που καταγράφεται: αποτυπώσεις, περιγραφές, διαπραγμάτευση παρόντος, καταγραφή με ακρίβεια των πόλεων που έζησε και κυρίως της Θεσσαλονίκης «μικρογραφίες της καθημερινής ζωής των κατοίκων», «ο περίγυρος δίνεται καταγραφικά και κατά τμήματα», «κάνει μια λογοτεχνία αποτυπώσεων» ( Βιστωνίτης). «Σ΄ αυτό το μαγνήτη του διεσπαρμένου Ελληνισμού [τη Θεσσαλονίκη], σ’ αυτό το δειγματολόγιο όλων των εποχών της Ελλάδος απ’ τη ρωμαϊκή κατοχή ως σήμερα, καταφέρνει να μας δείξει ευκαιριακά άλλοτε το ενιαίο ψηφιδωτό κι άλλοτε μια μια τις συστατικές ψηφίδες της Θεσσαλονίκης» ( Καζαντζής)

Ο τρόπος: αμεσότητα, ανεπιτήδευτο γραφής, οικείος κόσμος, , λεπτή παρατήρηση, «συγκινησιακό κλίμα που δημιουργούν οι μνημονικές ανακλήσεις», «προσωπική θέρμη», ακρίβεια, καθαρότητα γλώσσας. «Κατάφερε να αποκλείσει από το έργο του κάθε ένταση και, το σπουδαιότερο, κάθε μελοδραματική νότα ή συναισθηματισμό». «Τα πάντα είναι χαλιναγωγημένα, συγκρατημένα, ιδωμένα από κάποια απόσταση ικανή να αμβλύνει τις οξύτητες χωρίς ωστόσο να άγει σε απάθεια» (Κοτζιάς). «Ένα άλλο στοιχείο της γραφής του είναι το σπαραγματικό στοιχείο. Ορίζει σε πολλά του κείμενα μέγα μέρος της μορφής και μέγα μέρος του περιεχομένου. Της μορφής, γιατί αυτά τα κείμενα μοιάζουν σπαράγματα, ξεκλίδια, ευρύτερων σχημάτων. Του περιεχομένου, γιατί δείχνουν την (δραματικότατη ενίοτε) πάλη να ανασυσταθεί και να ανασταθμηθεί μια ζωή χαμένη, ή κατακερματισμένη» ( Διοσκουρίδης) Οι τρόποι είναι οι κανονικοί, ήγουν ο συνειρμός, ο υπαινιγμός, η αναφορά, η μεταφορά», «η μιλιά του κυμαίνεται από τον τόνο του ψιθύρου, με σημεία παραληρηματικά ή ευχετικά, ή απευχετικά, ή, ακόμη, καταραστικά σημεία έως τον τόνο της ζωηρής μιλιάς» (Διοσκουρίδης)

Η τεχνική: Απελευθερωμένος από τη δεσποτεία του κεντρικού μύθου και της πλοκής, θρυμματίζει τη χρονική και και αφηγηματική αλληλουχία. «Η δομή του είναι στοιχειώδης» (Βιστωνίτης)

Καλή δύναμη, παιδιά!

Λίγη απ' την ηρεμία των γατών:-)