Δευτέρα 28 Ιουνίου 2010

Χωρίς να το ηξεύρω, ήμην ευτυχής


Τι χαρά να συναντάς καινούριες αναγνώσεις έργων που, υποτίθεται, γνωρίζεις καλά. Τι χαρά τα γνώριμά σου να ντύνονται καινούρια φορέματα και να σε καλημερίζουν φρέσκα φρέσκα..

Στην Καθημερινή της Κυριακής ο Νίκος Ξυδάκης μάς προσφέρει ένα άρθρο όπου μας καλεί να δούμε με άλλη ματιά το διήγημα του Παπαδιαμάντη "Όνειρο στο κύμα", που διδάσκεται κάθε χρόνο στην κατεύθυνση. Σας το μεταφέρω, γνωρίζοντας πως θα μπορέσουν να το απολαύσουν όσοι θυμούνται το διήγημα, όπου ο ήρωας διανύει μια οδυνηρή διαδρομή απ' την αθωότητα στην ενοχή, από το αληθινό στο επίπλαστο.


" Χωρίς να το ηξεύρω, ήμην ευτυχής

Tου Nικου Γ. Ξυδακη

«Καθώς ο σκύλος, ο δεμένος με πολύ κοντόν σχοινίον εις την αυλήν του αυθέντου του, δεν ημπορεί να γαυγίζη ούτε να δαγκάση έξω από την ακτίνα και το τόξον τα οποία διαγράφει το κοντόν σχοινίον, παρομοίως κ’ εγώ δεν δύναμαι ούτε να είπω, ούτε να πράξω τίποτε περισσότερον παρ’ όσον μου επιτρέπει η στενή δικαιοδοσία, την οποίαν έχω εις το γραφείον του προϊσταμένου μου».
Περιγράφει τον εαυτό του αυτολοιδορούμενος ο παπαδιαμαντικός αφηγητής, στο «Ονειρο στο κύμα». Και περιγράφει την παρούσα κατάσταση πικράς αθυμίας του Ελληνος, έτσι δεμένου με κοντό σχοινί, ώστε αν τεντωθεί να κινδυνεύει να πνιγεί, να σχοινιασθή.

Οσες φορές διαβάζω το «Ονειρο στο κύμα», διακρίνω κάτι καινούργιο. Τούτη τη φορά, μέσα από την αυτολοιδορία του Παπαδιαμάντη διακρίνω τη σοφή αποδοχή του παρόντος: το παρόν ως ήπια διάψευση προσδοκιών, ως αναπόφευκτη προδοσία του παρελθόντος, το παρόν ως αναπόδραστη πτώση του φυσικού ανθρώπου, του «ωραίου εφήβου, του καστανόμαλλου βοσκού», και ως ανάδυση του μετέωρου μεσήλικου, του «περιωρισμένου και ανεπιτήδειου».
Ετσι ακούει τον σφυγμό της τώρα η γενιά της μεταπολίτευσης: νηματώδη, σιγαλό, σβησμένο· σαν υπόμνηση διαρκούς προδοσίας, σαν αφήγηση μετάλλαξης: «Ημην πτωχόν βοσκόπουλο εις τα όρη. Δεκαοκτώ ετών, και δεν ήξευρα ακόμη άλφα. Χωρίς να το ηξεύρω, ήμην ευτυχής. [...] Ημην ωραίος έφηβος, κ’ έβλεπα το πρωίμως στρυφνόν, ηλιοκαές πρόσωπόν μου να γυαλίζεται εις τα ρυάκια και τας βρύσεις...»

Ημην ο Δάφνις, ο Ορφέας... Και είμαι δεσμώτης, ηττημένος, υπόδουλος και άπραγος. Το ένα άκρο της αφήγησης μάς φέρνει αβίαστα στο άλλο. Ο αφηγητής δεν νοσταλγεί μόνο, περιγράφει εναργώς την προδιαγεγραμμένη πορεία, από την αθωότητα προς τη γνώση, από την ανεμελιά του ευγενούς άγριου προς την κατήφεια του αποξενωμένου μισθωτού. Ωστόσο, η αποδοχή της σκληρής μοίρας, ο αυτοοικτιρμός και ο αυτοσαρκασμός, δεν αποτρέπουν τον στεναγμό και τη λαχτάρα της αναπολήσεως: «Ω! ας ήμην ακόμη βοσκός εις τα όρη!..». Ο πυρήνας είναι πυρακτωμένα ρομαντικός, είναι η αιώνια επιστροφή στη νιότη, ο Παπαδιαμάντης δεν αποδέχεται την προσγείωση στον «περιωρισμένο και ανεπιτήδειο» βίο, αντηχεί τον αιώνιο έφηβο Ρεμπώ, τον παράφορο Μπωντλέρ, τον ειρωνευτή Φλωμπέρ, τον ανατόμο Μπαλζάκ.
Παρόμοια πτώση και παρόμοια άρνηση βιώνει τώρα η γενιά της Μεταπολίτευσης – όσοι τουλάχιστον μπορούν ακόμη να ανακαλέσουν τη νεανική αθωότητα και να την αισθανθούν. Ακόμη και τα χρόνια του ’70, ώς τις αρχές του ’80, η αθωότητα έμοιαζε με τα χρόνια του Παπαδιαμάντη. Τα νησιά, τα χωριά, οι επαρχιακές πόλεις είχαν δικούς τους ρυθμούς, χαρακτήρα. Η Αθήνα ήταν μια μεσογειακή πόλη, ράθυμη, με βραδύ βίο, φθηνή διαβίωση· δεν ήταν η σημερινή μητρόπολη των άκρων, των νεόπλουτων και των αποκλεισμένων, του εγκλήματος και της ασυμμετρίας, της φαντασμαγορίας.

Αλλαξαν οι άνθρωποι. Αλλάξαμε. Ξεχάσαμε το χωριό καταγωγής, κι όταν το θυμηθήκαμε είχε αλλάξει και μας πλήγωνε. Ξεχάσαμε τη γενέθλια γειτονιά, κι όταν επιστρέψαμε δεν την αναγνωρίζαμε. Ο τουρισμός κατέφαγε τα νησιά, οι επιδοτήσεις και η αστυφιλία σάρωσαν την επαρχία, οι καφετέριες και τα μπουζούκια κατακυρίευσαν τις πόλεις, οι ντοπιολαλιές σαρώθηκαν από τη lingua των τηλεοπτικών δελτίων και των σίριαλ, τα πρώην βοσκόπουλα μεταβλήθηκαν σε δικηγόρους «με δίπλωμα προλύτου», με δεύτερο Ι.Χ., με διαζύγιο και βάρη, φυλή νεόχλιδων με ξεπουλημένες γαίες και δανεικά, με εκσυγχρονισμένα λάιφ-στάιλ.

Γινήκαμε άλλοι. Απληστοι, λιμασμένοι πάντα, και όλο περισσότερο περιωρισμένοι, με όλο και πιο κοντόν σχοινίον εις την αυλή του αυθέντου, αόρατο σχοινί σε αυλή αόρατου αφέντη, υπερτοπικού και διάσπαρτου. Η απώλεια της δικής μας αθωότητας συντελέστηκε αόρατα, δεν την είδαμε, δεν την νιώσαμε καν σαν απώλεια· ίσως τη βιώσαμε κιόλας σαν κέρδος, σαν νίκη, ότι παραχώσαμε βαθιά μες στο τσιμέντο την αθωότητα του χώματος, αυτή τη μισητή σβουνιά της καταγωγής.

Γινήκαμε άλλοι. Αφεύκτως. Μα τη ζήσαμε ασυλλόγιστα αυτή τη μεταμόρφωση, χωρίς να τη στοχαστούμε, να τη ζυγίσουμε, να κρατήσουμε νήματα. Ωστε όταν τέλειωσε ο μετεωρισμός στην εικονική χλιδή, η πτώση ήρθε οδυνηρή, πάνω στο κάγκελο, μες στον κουβά – του χρηματιστηρίου, των δανεικών, των υπερτροφικών προσδοκιών, της ματαίωσης.
Γινόμαστε άλλοι. Σχοινιασθήκαμε. Ας νοσταλγήσουμε τον φυσικό άνθρωπο, μήπως τον ξαναβρούμε στα πρόσωπα των παιδιών μας («ωραίος έφηβος, καστανόμαλλος...») Είτα, θα προσφύγουμε στην παρηγορητική ανάγνωση του «Ξεπεσμένου δερβίση». "

( Πόσες προεκτάσεις στα κείμενα,
που δε θα χαρούμε στην προετοιμασία για τις εξετάσεις;)

19 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

(μπου ντουνια τσαρκ φιλεκ)

http://www.greek-language.gr/greekLang/literature/anthologies/new/show.html?id=269

Στέλλα

Πολίνα Μοίρα είπε...

Διονύση καλησπέρα! Πραγματικά στα πρόσωπα των παιδιών μας είναι φυγαδευμένη όλη η ομορφιά που όλοι οι άλλοι εξορίζουν απο τη ζωή μας!..."Εις πείσμα των καιρών,εις πείσμα των λιμών", ας κυττάμε τα μάτια τους για λησμονήσουμε το σχοινί...

Τα χνάρια είπε...

Γινήκαμε άλλοι. Αφεύκτως. Μα τη ζήσαμε ασυλλόγιστα αυτή τη μεταμόρφωση, χωρίς να τη στοχαστούμε, να τη ζυγίσουμε, να κρατήσουμε νήματα. Ωστε όταν τέλειωσε ο μετεωρισμός στην εικονική χλιδή, η πτώση ήρθε οδυνηρή, πάνω στο κάγκελο, μες στον κουβά – του χρηματιστηρίου, των δανεικών, των υπερτροφικών προσδοκιών, της ματαίωσης.
Γινόμαστε άλλοι. Σχοινιασθήκαμε. Ας νοσταλγήσουμε τον φυσικό άνθρωπο, μήπως τον ξαναβρούμε στα πρόσωπα των παιδιών μας

Πριν σχοινιαστούμε και χαθούμε κανονικά, Διονύση μου, να ευχηθώ "Καλό καλοκαίρι!"
Έτσι που έμπλεξα... θα έχουν ανοίξει τα σχολεία πάλι!

Ἅ λ ς είπε...

Αλλαζουμε διονυση. Και μεις οι μικροτεροι το νιωθουμε μετα το σχολειο οταν η ζωη μα κ οι υποχρεωσεις μας καλουν. Οταν το μελλον μας ειναι αβεβαιο. Οταν ακουμε απο τους μεγαλυτερους οτι πρεπει εμεις να διορθωσουμε τα πραγματα αφου εκεινοι δεν μπορεσαν. Οταν πλεον νιωθουμε πως κατι πρεπει να κανουμε για να μην πουνε να παιδια μας, εσεις φταιτε.
Ετσι φευγουμε κ μεις απο την αθωοτητα και αυτο ποναει πολυ!

χμμ.. πραγματι, ποσα νοηματα ειναι κρυμμενα; μενουμε μονο στην επιφανεια. θυμαμαι που αρκετες φορες συζητουσαμε στις ταξεις περα απο τα θεματα των εξετασεων, ανακαλυπταμε κρυφα νοηματα και βλεπαμε τη δυσαρεσκεια στο προσωπο των καθηγητων μας οταν μας ελεγαν οτι πρεπει να επιστρεψουμε στην υλη!
Τι να κανετε και σεις...
Σωπαιναμε και συνεχιζαμε...

Νίκος είπε...

Να το διαβάσουμε του χρόνου στη λέσχη.Είναι τόσο ωραίο και μας περιγράφει τέλεια.

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Στέλλα,
Καλησπέρα, καλησπέρα.
Κάποιος κλέβει εδώ πέρα!

Αυτό το link που μας βάζει, κυρίες και κύριοι, η Στέλλα είναι το διήγημα του Παπαδιαμάντη "Ο ξεπεσμένος δερβίσης", για το οποίο μιλάει το άρθρο και μας προτρέπει να το διαβάσουμε. Σιγά μην ξέφευγε απ' τη Στέλλα μας!

Το κακό είναι πως μας κλέβει όλη τη δόξα, αφού θέλαμε να το κάνουμε ανάρτηση, μια και για μια μπλογκική συνέπεια ζούμε..

Στελλίνα, ευχαριστούμε. Όλος ο...ντουνιάς ( που τσαρκ φιλέκ συνεχώς..)

ΥΓ. Παρηγορήθηκες λίγο διβάζοντάς το;

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Πολίνα,
Καλώς τη, καλώς τη. Σε ποιο βορρά ταξιδεύει η φωτογραφία σου;
Όπως τα λες. Κι αν δεν το βλέπουμε, καλύτερα να τα παρατήσουμε.

Κάτσε, όμως, να σε συστήσω:

Η Πολίνα, παιδιά, είναι συνάδελφος φιλόλογος στην οποία το δημόσιο σχολείο χρωστάει πολλά ευχαριστώ. Συμπορευόμαστε και στη λογοτεχνία κατεύθυνσης. Πριν λίγο καιρό άνοιξε στη διάθεσή σας ένα blog εξαιρετικής ποιότητας και αισθητικής, το φωτόδεντρο
(http://www.fotodendro.blogspot.com/), ενώ είμαστε σε συνεννόηση για συνεργασίες των τμημάτων μας της γ΄ θεωρητικής, τη χρονιά που έρχεται.
Ορίστε, όλα τα είπα. Ελπίζω να μην αδίκησα κανένα! :-)

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Τα χνάρια,

Τα μπλεξίματά σου, Κατερίνα, πάντα σε καλό πάνε. Δεν τα φοβάμαι καθόλου. Όπως και να'χει, ας πούμε κι από 'δω το "καλό καλοκαίρι", ελπίζοντας να βρούμε ευκαιρίες, στην πορεία του, να το ...αλληλοδιαπιστώνουμε.

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Αλς,
Ναι, στην πορεία δοκιμάζεται η αθωότητά μας. Κι ίσως να μη γίνεται κι αλλιώς. Μέχρι την αλλοτρίωση, όμως, υπάρχει μεγάλη απόσταση. Κι εκεί μπορούμε να αντιστεκόμαστε. Την προϋπόθεση την είχε θέσει υπέροχα ο Σολωμός με εκείνο το καταπληκτικό "πάντα ανοιχτά πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου"

Όσο για την ύλη και την επιφάνεια που αναφέρεις, όλοι το ξέρουμε, είναι δύσκολο να σκάβουμε βαθιά, στις πηγές. Όμως πάντα υπάρχουν δίοδοι. Άλλωστε η λογοτεχνία πολλές φορές προσφέρει ανεκτίμητα δώρα και σ' αυτό που λέμε επιφάνεια. Ίσως δουλειά στην εκπαίδευση να καλλιεργεί τη δική μας υποδοχή, τη δική μας ετοιμότητα να προσεγγίζουμε τα έργα.
Χαιρετισμούς.

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Νίκο,
Χαίρομαι που η όρεξή σου για τη λέσχη διατηρείται αμείωτη - παρόλο που δεν ευδοκίμησε η κριτική στον αγαπημένο σου Ντοστογιέφσκι.

Γιατί όχι; Κι αυτό κι άλλα πολλά. Το καλοκαίρι θεωρείται η καλύτερη εποχή για την...αλιεία αναγνωστικών διαμαντιών. Ας πέσουμε με τα μούτρα στο ψάρεμα, λοιπόν, και το Σεπτέμβρη ας κουβαλήσουμε καμαρωτά καμαρωτά τις ψαριές μας σχολείο.

Αστοριανή είπε...

'...εικονική χλιδή... πτώση οδυνηρή!!!'
Τραγική πραγματικότητα!
Κύριε Διονύση,
πολλές φορές σας διαβάζω, πότε πότε κάτι γράφω... μα τούτη η σελίδα ήταν το 'κάτι άλλο'
Χαιρετισμούς από μια ξερο'ψημένη Νέα Υόρκη,
Υιώτα
Αστοριανή

Ανώνυμος είπε...

Στροβιλίζομαι, Διονύση, στον ήχο του ναϊ. Αν εκεί βρίσκεται η παρηγοριά, στην εκστατική ζάλη, σίγουρα θα τη βρω. Ναι, αυτός ο κόσμος είναι σφαίρα και γυρίζει.

http://www.youtube.com/watch?v=O3wi-jhXhYw

Στέλλα

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Αστοριανή,
Βλέπετε;Ένα καλό κείμενο χτίζει πάντα εξαιρετικό διάλογο με την πραγματικότητα, ακόμα κι αν αυτή είναι τραγική..
Ξεροψήνεστε; Κι εμάς ο Ιούνιος μας επιφύλασσε δροσούλες και βροχούλες.
Πολλούς χαιρετισμούς, τη χαιρόμαστε την παρέα σας.

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Στέλλα,

( Δεν το είδα ακόμα το youtube, θα σπεύσω. Φαντάζομαι κάποιος περιστρεφόμενος δερβίσης θα είναι..)
Παρατήρησε, λοιπόν: Καθώς περιστρέφονται και ισορροπούν σαν κοσμικά σώματα (που είμαστε..), έχουν τη μια παλάμη να κοιτάει ψηλά, τον ουρανό, και την άλλη χαμηλά, τη γη. Αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας..Η αέναη περιστροφή, ισορροπία (μας). Πόσα θέματα.

Βρε, Στέλλα, έχεις βαλθεί να μας αναβαθμίσεις το ιστολόγιο; Ούτε να το κλείσω για καλοκαίρι, δηλαδή;;

Φιλιά. Καλές ισορροπίες, επίσης.

Ανώνυμος είπε...

Ευχαριστώ για την ευχή, ανταποδίδω, μα πώς να έχουμε ισορροπία οι άνθρωποι; Γίνεται;

"Είμαι ένα πλάσμα εφήμερο, αδύναμο, καμωμένο από λάσπη κι ονείρατα. Μα μέσα μου νογώ να στροβιλίζουνται όλες οι δυνάμες του Σύμπαντου."

Στέλλα

Πολίνα Μοίρα είπε...

Διονύση γεια! Σ΄ευχαριστώ για τις πολύ καλές συστάσεις!Η φωτογραφία απο την Μπρυζ στο Βέλγιο τους παλιούς καλούς καιρούς...
Φιλιά!

Ἅ λ ς είπε...

"πάντα ανοιχτά πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου"

την ξερω αυτην τη φραση απο πολυ μικρη θα ελεγα αλλα δεν ηξερα ποτε οτι ηταν του Σολωμου...
ευχαριστω!!!:)

Ρουμπάκης Γιάννης είπε...

Δημουλά στις επαναληπτικές αγαπητέ συνάδελφε!
http://nearhouparaplous.blogspot.com/2010/07/2010_3380.html

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Γιάννη,
Σ' ευχαριστούμε. Φροντίζεις, άλλωστε, σε όλα τα φιλολογικά να ενημερώνεις για τα θέματα των επαναληπτικών στο
nearhouparaplous.blogspot.com,μαζί με άλλα πολύ ενδιαφέροντα και ουσιαστικά.
( Ε, κάτι να'χουμε να καμαρώνουμε και στον κλάδο μας, ; :-)) )
Πολλά φιλιά, καλό καλοκαίρι.