Κυριακή 20 Ιουνίου 2010

Σημείωμα για έναν πολυαγαπημένο φίλο


(Επιτρέψτε σ’ αυτό το μπλογκ κάπου κάπου να ξεφεύγει από τα στενά όρια της ύλης των εξετάσεων. Αγαπάει περισσότερο τη λογοτεχνία από τις εξετάσεις)

Πριν δυο μέρες πέθανε ο πολυαγαπημένος πορτογάλος συγγραφέας
Josè Saramago
Με τον Ζ. Σαραμάγκου γνωριστήκαμε το 1998, όταν πήρε το Νobel.
Μου τον σύστησε με τον καλύτερο τρόπο η εμπνευσμένη μεταφράστριά του,
Αθηνά Ψυλλιά,
στο «Περί τυφλότητας».
Ήταν από εκείνες τις γνωριμίες που σε συνεπαίρνουν από την αρχή.
«Έλα να σου γνωρίσω τους ήρωές μου», μου είπε, «μπορούμε να παίξουμε όλοι μαζί».
Τους κινούσε όλους κατά τα κέφια του, συνομιλούσε μαζί τους και μαζί μου,
καμιά φορά έκανε να ανακατευτεί και στην εξέλιξη της υπόθεσης.
Δεν αργούσα καθόλου μα καθόλου να μπω στο συναρπαστικό παιχνίδι που μου έθετε.
Ο αφηγητής στα έργα του Σαραμάγκου δεν είναι ο τυπικός παντογνώστης αφηγητής. Νομίζω πως η θεωρία της λογοτεχνίας πρέπει να επινοήσει κάποιον καινούργιο τύπο αφηγητή, για να καλύψει αυτόν του Ζοζέ Σαραμάγκου.
Θεός και ταυτόχρονα πλάσμα ανήμπορο, γεμάτο απορίες,
δυνατός και αδύναμος να επηρεάζει ήρωες και δράση,
φορές φορώντας τη μάσκα του ίδιου του συγγραφέα και φορές προδίνοντάς τον, παιχνιδιάρης πάντα και σκωπτικός, ευφάνταστος, στοχαστικός και θυμόσοφος,
άριστος συζητητής, δε διστάζει να σου κάνει ερωτήσεις, να προτείνει
και περιμένει κι από σένα προτάσεις, εμφανίζεται και εξαφανίζεται,
άλλοτε στο φως και στο προσκήνιο
κι άλλοτε αφημένος στη γοητεία που του ασκούν οι ίδιοι οι ήρωές του…

Ένα ατελείωτο παιχνίδι η ανάγνωση, ένα παιχνίδι που ασκεί ακατανίκητα την έλξη του πάνω σου. Μια ατέρμονη συζήτηση με έναν πνευματώδη άνθρωπο, αντισυμβατικό, ευφάνταστο, τοποθετημένο πάντα σε ένα ελκυστικό σκηνικό που ξαφνιάζει
και που σε καλεί να πάρεις θέση, ή, τουλάχιστον, να απολαύσεις την κουβέντα.




Το πιο αγαπημένο του παιχνίδι, αυτό που γρήγορα έγινε και δικό μου αγαπημένο,
είναι αυτό με τα απροσδόκητα ερωτήματα.
Ή καλύτερα, με τις απροσδόκητες υποθέσεις:
«Τι θα συμβεί αν κάποια ωραία μέρα ενσκήψει επιδημία τύφλωσης; Τι θα συμβεί σε έναν κόσμο που οι άνθρωποι θα χάσουν την όρασή τους;» ( «Περί τυφλότητας»)
ή
«Τι θα συμβεί αν στις εκλογές αναδειχθεί με τεράστια διαφορά πρώτη δύναμη το λευκό;» ( «Περί φωτίσεως»)
ή
«Τι θα συμβεί αν αποσχιστεί η Ιβηρική χερσόνησος από τη γηραιά ήπειρο και αρχίσει,
σα μια σχεδία, και απομακρύνεται απ’ αυτή;» ( «Η πέτρινη σχεδία»)
ή
« Τι θα συμβεί αν κάποιος άνθρωπος αντιληφθεί ότι στην πόλη του
κυκλοφορεί ένα…αντίγραφό του;» ( «Ο άνθρωπος αντίγραφο»)

Η ανάπτυξη των απαντήσεων, βέβαια, αποκτάει σάρκα και οστά, πρόσωπα, ήρωες, συναισθήματα, σχέσεις. Κι όλα αυτά λουσμένα στο φως του παντοδύναμου αφηγητή που λέγαμε, ο οποίος, άλλοτε σα σκανταλιάρικο παιδί κι άλλοτε σαν ενήλικας στοχαστής «συνομιλεί»με τους πάντες και τα πάντα.

Αυτός ο τύπος του αφηγητή ήταν, πιστεύω, η αιτία που γίναμε φίλοι με το συγγραφέα. Όπως είπαμε, τις περισσότερες φορές δε διστάζει να σε κάνει να αισθάνεσαι πως «τώρα μιλάς μαζί μου, ο αφηγητής, η ιστορία και τα πρόσωπα είναι το παιχνίδι μας, είναι το επιτραπέζιο υλικό για τη συζήτηση που σου προτείνω να κάνουμε, μην τους δίνεις, λοιπόν, τόση σημασία, απόλαυσε την κουβέντα μας»


Άλλωστε, οι πληροφορίες που έφταναν για τον ίδιο το συγγραφέα ασκούσαν κι αυτές
τη γοητεία και την έλξη τους. Δεν πορεύτηκε μέσα από τα συνήθη κανάλια των εγκύκλιων σπουδών. Δεν πήγε στο Πανεπιστήμιο.
Έγραψε ένα έργο νωρίς και μετά πέρασαν είκοσι χρόνια για να εκδώσει.
Έκανε ένα σωρό άλλες δουλειές. Παίρνει το Νόμπελ στα 75 του κι από τότε,
αντί να αναπαυτεί στις δάφνες του, γίνεται παραγωγικός όσο ποτέ.
Τα έργα που γράφει στην ένατη δεκαετία της ζωής του σφύζουν από ζωή, από φλόγα. Στα 85 του χρόνια διατηρεί μπλογκ, απ’ όπου παρακολουθεί τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, τις οποίες μαχητικά κριτικάρει.
Μεγάλο μέρος της ζωής του και μέχρι την τελευταία του μέρα βιώνει ένα είδος αυτοεξορίας στο ισπανικό νησί Λανθαρότε, ουσιαστικά αποδιοπομπαίος από την καθολική εκλησία στην οποία ασκεί αμείλικτη κριτική.

Πόσο γεμάτα μπορεί κάποιος να φτάνει στο τέλος του ταξιδιού της ζωής του, έχοντας στο πλευρό τους αγαπημένους του και κληροδοτώντας τόση και τέτοια πνευματική ύλη, έχοντας ζήσει ο ίδιος με αξιοπρέπεια κι έχοντας μοχθήσει στο έργο του
να κρατήσει την ελπίδα των ανθρώπων ζωντανή,
τη στιγμή που ίσως κι ο ίδιος να την είχε χάσει;

Με τον τρόπο που γίναμε φίλοι με το Ζοζέ Σαραμάγκου και στεριώσαμε με τα χρόνια τη φιλία μας, με τον ίδιο ακριβώς θα συνεχίσουμε να είμαστε.
Οι άφθονες ιστορίες του προσφέρουν στους δυο μας ένα κοινό τοπίο συνεύρεσης.
Έναν κόσμο συν-ύπαρξης.
Ευτυχής όποιος τον συναντήσει.

5 σχόλια:

Ἅ λ ς είπε...

Δεν ειναι κακο να ξεφευγει απο τις εξετασεις το μπλοκ και τα θεματα του!!!

Λοιπον ακουσα κι εγω για τον θανατό του. Διάβασα και είδα στην τηλεόραση σχετικα. Δεν ήξερα πολλά η αλήθεια είναι. Ξερω ότι κλίνει προς την απαισιοδοξία όμως και αυτο φαίνεται και απο τα υποθετικα ερωτηματα.
Όσο για τον τρόπο αφηγησης εχω την ιδια άποψη. Και μενα αυτος ο τροπος μ' αρεσει περισσοτερο. Παντογνώστης μεν αλλα σου δινει οσες πληροφοριες χρειαζονται. Κάπως σαν το Αμαρτημα;;
Μαρεσει γιατι υπαρχει δραση αγωνια και γενικοτερα ζωντανια! Σε "τραβαει" τα συνεχεις να διαβαζεις...

σημ: η μαμα μου εχει διαβασει το "περι τυφλοτητας". Θα επιχειρησω να το διαβασω κ εγω...

marilise είπε...

τυχαίο πως την ίδια μέρα πριν πάρα πολλά χρόνια πέθανε ο μεγάλος μας ποιητής άγγελος Σικελιανός ?

Καταπληκτική η αναφορά σου !!!!

polarbear είπε...

κ.Μάνεση

τέλεια η παρουσίαση του συγγραφέα.Με συνεπήρε.
Πραγματικά εάν υπήρχε τώρα ανοιχτό βιβλιοπωλείο θα πήγαινα να αγοράσω.
Ευχαριστώ.




Υ.Γ.Να κι ένας συγγραφέας unisex !!

thras είπε...

θα συμφωνήσω με polarbear! κι εγώ θα πάω σύντομα να αγοράσω κάποιο βιβλίο του.
Βασικά δεν είχα ασχοληθεί μαζί του τόσο καιρό γιατί είχα την εντύπωση πως είναι κι αυτός διαμετρήματος πάολο κοέλιο ή κάτι τέτοιο τέλος πάντων και δεν έδινα σημασία. Η άγνοια σ'ολο της το μεγαλείο.
Από ποιό βιβλίο να ξεκινήσω??

Διονύσης Μάνεσης είπε...

Με συγχωρείτε για την καθυστέρηση, σχεδόν εγκατάλειψη...Μάλλον ο χειμώνας φταίει που παραφόρτωσε την καμπούρα μας..

Αλς,
Μπα, απαισιοδοξία δε διακρίνεις εύκολα.
Αξίζει τον κόπο να...βάλεις χέρι στη βιβλιοθήκη της μαμάς σου, πάντως:-)

marilise,
Να κεράσουμε καφεδάκι (για την επίσκεψη); :-)
Ευχαριστώ.
Δεν το ήξερα για το Σικελιανό. Και το περίεργο είναι πως δε συναντιούνται σε τόσα πολλά οι δυο τους.
Καλή σου βδομάδα.

Θρας,
Πώς να μην έχουμε άγνοια για πολλούς, τους περισσότερους, συγγραφείς, με την πλημμυρίδα των εκδόσεων; Όχι, όχι, όμως. Καμία σχέση με τον Κοέλιο ο Σαραμάγκου. Αν πάρεις κάποιο από τα πολλά βιβλία του, θα σου πρότεινα για πρώτο ή την Τυφλότητα ή τη Σπηλιά. Και θα συνιστούσα υπομονή στις πρώτες σελίδες, μέχρι να εξοικειωθείς με ένα εντελώς προσωπικό και ιδιαίτερο τρόπο γραφής.
Εγώ θεωρώ ότι αξίζει πολύ τον κόπο, αλλά περί ορέξεως...:-)
Να απολαμβάνεις το πρώτο "ελεύθερο" καλοκαίρι σου.