Μια ερμηνευτική προσέγγιση του Γας ομφαλός, της Κικής Δημουλά, μέσα από τη λειτουργία της υποβολής

ΜΙΑ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ "ΓΑΣ ΟΜΦΑΛΟΣ" ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ

Αναστηλώνεται Νοέμβρης των Δελφών.
Απόβροχο στις μετόπες της απορρόφησής του.
Σύννεφα που δεν θα φύγουν μοιράζονται θρόνους.
Ζωφόροι φύλλων κίτρινων κοσμούν
5 αντισεισμικά ανάκτορα ανέμων.

Πομπή σκαλοπατιών.
Προπορεύονται οι αρχές του τόπου∙ σαρκοφάγοι.
Ακολουθούν βασιλείς, προσκυνητές της προφητείας
αρχηγοί πολέμων με δώρα που στέλνει η φιλοδοξία
10 στους μάντεις της∙ αιώνες κοιλαράδες βραδυκίνητοι
με τις επαναλήψεις παλλακίδες τους.
Φρουρά της ροής σωματοφύλακες εκατέρωθεν∙
σαρκοφάγοι πάλι με τις περικνημίδες τους
-τσουκνίδες και ξερόχορτα.

15 Καθ΄ οδόν, στέψη σκέψης
που έκανα για σένα, επ΄ ανδραγαθία:
με την απουσία σου μεγάλωσες
εξάπλωσες των αφανών τις κτήσεις.

Ταξιθέτριες πέτρες στο θέατρο.
20 Στη σειρά των επισήμων κάθονται θυμάρια.
Τζαμπατζήδες θεατρόφιλοι βράχοι τριγύρω
κρέμονται σκαρφαλωμένοι στον απόηχο.
Στον κορυφαίο ρόλο της η τραγωδός αυλαία.
Ενθουσιώδους παρακμής χειροκροτήματα∙
25 μπιζάρουν μέλισσες κι άλλα βομβώδη
μελιστάλακτα κεντριά, αιώρησης κάνιστρα
με φρεσκοκομμένες πεταλούδες
ραίνουν την πρωταγωνίστρια ερμηνεία μας.

Ψηλά, από το στάδιο, εξακοντίζονται ιαχές
30 κύκλοι δρομείς επευφημούνται
νικητής ανακηρύσσεται
ένας- ένας που κλείνει.

Επακολουθώ. Στέρνες βωμοί άδυτα θυσιών
υδραγωγεία κινήτρων, η αρχαιότερη Πυθία:
35 η σαρκοφάγος πάλι. Αλλά η ζωή
τον αποφεύγει το χρησμό της.

Στάση σκέψης που κάνω για όλες
τις σπασμένες αρτιότητες: «το κάτω μέρος
μαρμάρινης τρεχούσης γυναικός»,
40 βήμα αβοήθητο ποδιού προς χαμένο σώμα,
μόνο η κουλουριασμένη κίνηση
ανώνυμου νεκρού πολεμιστή
δίπλα σε απόστρατη ασπίδα
και «δούλης νεαράς το σπασμένο κάτοπτρο»
45 -τώρα πως θα καλλωπίζεται η υποδούλωση.
Σφιγξ καθρεφτίζει το αναπάντητο.

Καντίνες. Κάτι για το δρόμο. Σάντουιτς,
αναψυκτικά, εμφιαλωμένο λάλον ύδωρ.
Μάρμαρα πάλι, αφιερώματα σε πέτρες
50 χαραγμένες. Δύσκολα διαβάζω.
Το σκληρό έμαθα πως χαράζει
αλλά όχι πως χαράζεται.
Αργά συλλαβίζοντας αναστηλώνω
μόνο τη λέξη ΕΠΤΟΗΘΗ. Μόνο; Όχι και μόνο.
55 Ακουστό ανά τον κόσμο το Επτοήθη.
Μαντείο.
Γας ομφαλός.

(Χαίρε Ποτέ, 1988)

Μια από τις σημαντικές λειτουργίες στο ποίημα της Κ. Δημουλά "Γας ομφαλός" είναι η υποβολή. Των σκέψεων και των συναισθημάτων. Η λειτουργία, δηλαδή, κατά την οποία προκαλούνται σκέψεις και συναισθήματα στον αναγνώστη, σε συγκεκριμένη πάντα κατέυθυνση, χωρίς να ονομάζονται, να δηλώνονται άμεσα.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα από το συγκεκριμένο ποίημα.

ΤΟ ΚΑΠΟΤΕ ΚΑΙ ΤΟ ΤΩΡΑ

Εδώ, το σκηνικό του αρχαιολογικού χώρου των Δελφών προσφέρεται για την υποβολή της αίσθησης της φθοράς, μια και ο χώρος είναι ένας λαμπρός χώρος του παρελθόντος που σήμερα υπάρχει σε ερειπιώδη κατάσταση. Επιλογή σκηνικού, λοιπόν, εξαιρετικά κατάλληλη, πρόσφορη, για να υπομνησθεί η απουσία, το κάποτε και το τώρα ως αντίθεση, το τέλος, η ερημιά, ακόμα και ο θάνατος. Στο πρόσφορο αυτό πλαίσιο θα "ακουμπήσουν" πολλές επί μέρους γλωσσικές επιλογές της ποιήτριας. Π.χ:
(στ.6): "πομπή σκαλοπατιών" [πομπή: τότε / σκαλοπάτια: τώρα ]
(στ. 19): "ταξιθέτριες πέτρες" [ταξιθέτριες:τότε / πέτρες: τώρα ]
(στ.20): "στη σειρά των επισήμων κάθονται θυμάρια"
(στ.21): "τζαμπατζήδες θεατρόφιλοι βράχοι" [τζαμπατζήδες θεατρόφιλοι:τότε / βράχοι:τώρα ]
(στ.22): "στέκονται σκαρφαλωμένοι στον απόηχο" [ στέκονται σκαρφαλωμένοι ( οι θεατρόφιλοι): τότε / στον απόηχο: τώρα ]
(στ.24): "ενθουσιώδους παρακμής χειροκροτήματα" ( =υπαλλαγή: ενθουσιώδη χειροκροτήματα παρακμής) [ενθουσιώδη χειροκροτήματα: τότε / παρακμή:τώρα ]
(στ.25): "μπιζάρουν μέλισσες και άλλα βομβώδη" [μπιζάρουν: τότε / μέλισσες και άλλα βομβώδη: τώρα - ταυτόχρονα σχόλιο για τη "βομβώδη" εποχή του παρόντος;]
(στ.38):"σπασμένες αρτιότητες" αρτιότητες: τότε / σπασμένες: τώρα ]
(στ.48): "αναψυκτικά, εμφιαλωμένο λάλον ύδωρ" [λάλον: κάποτε / εμφιαλωμένο: τώρα ]
Και άλλα παρόμοια.

Από τα παραπάνω παραδείγματα μπορεί να γίνει κατανοητό πώς χρησιμοποιεί η Δημουλά τις προσφιλείς της γλωσσικές ατασθαλίες, για να υποβάλει την αντίθεση. Απρόοπτες συναντήσεις λέξεων, απροσδόκητοι συνδυασμοί, χρήση επιθέτων σε θέση ουσιαστικών και το αντίθετο, κατάργηση βασικών συντακτικών κανόνων, προσωποποιήσεις, υπαλλαγές κλπ.
Αλλά και για τον τονισμό, τον υποβλητικό τονισμό των δύο αντιπαρατιθεμένων χώρων ( παρελθόν/ακμή - παρόν/παρακμή ) η ποιήτρια μετέρχεται ανάλογων μέσων. Το σκηνικό, ο χώρος, από την αρχή της παρουσίασής του ( στ. 1 -5 ) αποδίδεται με λέξεις, εκφράσεις, τρόπους που υποβάλλουν τη αντιθετική οντότητα των μερών: θρόνοι, μετόπες, ζωφόροι και ανάκτορα αντισεισμικά, απ' τη μια, Νοέμβρης, απόβροχο, σύννεφα που δεν θα φύγουν και κίτρινα φύλλα απ' την άλλη. Και παρακάτω (στ.6 -14 ): οι αρχές του τόπου, βασιλείς, αρχηγοί, φρουρά, σωματοφύλακες απ' τη μια, αλλά σαρκοφάγοι εις διπλούν, καθώς και τσουκνίδες και ξερόχορτα -που κλείνουν τη στροφή. Οι ιαχές και οι δρομείς, που επευφημούνται ψηλά στο στάδιο (στ.29-30), αλλά δρομείς "κύκλοι" που ένας-ένας κλείνει (στ.30 και32). Τα ίδια και αργότερα: Η "φτηνή" σημερινή πραγματικότητα, η παρακμή του μνημειώδους χώρου των Δελφών περνάει μέσα από τις καντίνες, τα σάντουιτς, τα αναψυκτικά (στ.46-47)
Πουθενά στο ποίημα δεν έχει γίνει σύγκριση, πουθενά δεν έχει δηλωθεί με ευκρίνεια ο θαυμασμός για το ένδοξο παρελθόν ενός χώρου ( και ενός ανθρώπου, κατ' επέκταση ), ούτε ο αποτροπιασμός ή, έστω, η θλίψη για την παρακμή, τη φθορά, τις απουσίες του παρόντος, αλλά η υποβολή σε όλο το ποίημα λειτουργεί, "μιλώντας" ποιητικότερα και επιτρέποντας, αν όχι ωθώντας, τον αναγνώστη να τα νιώσει όλα αυτά έντονα.

ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΤΟ "ΕΣΥ" ΩΣ ΑΠΟΥΣΙΑ

Το ποιητικό υποκείμενο και η συναισθηματική του κατάσταση επίσης σκιαγραφούνται δια της υποβολής.
Το ποιητικό υποκείμενο της σύνθεσης εμφανίζεται άμεσα μόλις στους στίχους 15-16 ( "καθ' οδόν στέψη σκέψης που έκανα για σένα, επ' ανδραγαθία" ), μάς θυμίζει την παρουσία του στο στίχο 33 με το ρήμα "επακολουθώ" και στο στίχο 37 ( "στάση σκέψης που κάνω για όλες τις σπασμένες αρτιότητες" ) και "κλείνει" τη σύνθεση
( στ.50-57 ) βεβαιώνοντάς μας πως ζητούμενο του ποιήματος είναι περισσότερο ο ενδοσκοπούμενος εσωτερικός χώρος. ένας χώρος που ορίζεται και καθορίζεται από την απουσία του αγαπημένου προσώπου (στ.17-18): "με την απουσία σου μεγάλωσες εξάπλωσες των αφανών τις κτήσεις" )
Ήδη είχαμε τον ευφυή τίτλο "Γας ομφαλός", διατύπωση η οποία και σφραγίζει το ποίημα (στ.57), όπως δείχνει να σφραγίζει ισόβια και το ποιητικό υποκείμενο. Ο ομφαλός της γης, οι Δελφοί, ναι, αλλά και το ΕΣΥ που απουσιάζει και που αποτελεί "στέψη σκέψης", δηλαδή, καθ' υποβολήν, την κυρίαρχη, τη δεσπόζουσα σκέψη, αυτή που καλύπτει κάθε άλλη. Πόση διαφορά με το "στάση σκέψης" που γίνεται για να παρατηρηθούν οι "σπασμένες αρτιότητες" που συναντάει στο χώρο (στ.38)!
Το ποιητικό υποκείμενο, λοιπόν, συντριμμένο, αδύναμο, χαραγμένο ανεξίτηλα από το σκληρό του προϊόντος χρόνου, πτοημένο - κάτι που σχεδόν δηλώνεται στην κατάληξη του ποιήματος ( " Το σκληρό έμαθα πώς χαράζει αλλά όχι πώς χαράζεται. Αργά συλλαβίζοντας αναστηλώνω μόνο τη λέξη ΕΠΤΟΗΘΗ."-στ. 51-54.) Και για την κατάληξη του ποιήματος έχουμε προετοιμαστεί κατάλληλα και από τις υποβολές των τελευταίων περιγραφών του χώρου και των αντικειμένων του: " βήμα αβοήθητο παιδιού προς χαμένο σώμα" (στ.40), "κουλουριασμένη κίνηση ανώνυμου νεκρού πολεμιστή" (στ.41-42), "απόστρατη ασπίδα" (στ.43), "σπασμένο κάτοπτρο" (στ.44) και "Σφιγξ" που "καθρεφτίζει το αναπάντητο" (στ.45-46)
Ένα ολόκληρο ποίημα στο οποίο η απουσία εμφαίνεται δια της απουσίας, στο οποίο υμνείται ένα ΕΣΥ, ο Γας ομφαλός, μέσα από μια συνεχή άσκηση υποβολής. Έτσι απλά, όπως η απουσία μπορεί να υποβάλλει πάντα τη ματιά και τη διάθεσή μας.

Για την πρώτη ερώτηση των πανελλαδικών εξετάσεων

Λοιπόν, όπως είπαμε και στην τάξη, μια και πια πλησιάζει ο καιρός των πανελλαδικών, από σήμερα θα αρχίσουμε να κάνουμε αναρτήσεις πιο χρήσιμες για τις εξετάσεις.

Σταδιακά, θα δούμε τι ερωτάσθε σε καθένα από τα πέντε θέματα, ώστε να μπορείτε όσο το δυνατόν να εξασφαλίζετε την πληρότητα της απάντησής σας.
Θυμίζουμε τα κείμενα - θέματα όλων των ετών:

2000: Γ. Ρίτσος, Η Σονάτα του σεληνόφωτος ( στ. 1-43 – 215-+επίλογος)
2001: Γ. Ιωάννου, Το Γάλα.
2002: Σ. Δούκας, Ιστορία ενός αιχμαλώτου.
2003: Γ. Βιζυηνός, Το αμάρτημα της μητρός μου.
2004: Ο. Ελύτης, Μικρή Πράσινη θάλασσα.
2005: Κ. Καβάφης, Ο Δαρείος.
2006: Α. Παπαδιαμάντης, Όνειρο στο κύμα.
2007: Γ. Ρίτσος, Η Σονάτα του Σεληνόφωτος( στ. 44 - 100 )
2008: Κ. Καβάφης, Καισαρίων.

Σήμερα θα ασχοληθούμε μόνο με τον τύπο της πρώτης ερώτησης, που βαθμολογείται με 15 μονάδες. Σύμφωνα, λοιπόν, με το Π.Δ 246/98, άρθρο 18, η ερώτηση αυτή αναφέρεται
- στο συγγραφέα του έργου και
- σε γραμματολογικά στοιχεία που προκύπτουν άμεσα ή έμμεσα απ' το κείμενο.

Τι ζητήθηκε κάθε χρονιά:

2000: Εντοπισμός στοιχείων θεατρικού έργου ποιήματος και λειτουργία τους
2001: Δίνονται 3 χαρακτηριστικά της γραφής του Γ.Ι και ζητείται ο εντοπισμός τους.
2002: Ζητείται το ιστορικό πλαίσιο του αποσπάσματος με τέσσερα παραδείγματα από το κείμενο.
2003: Ζητούνται οι πηγές του αφηγηματικού υλικού του Γ.Β, με τρία παραδείγματα από το απόσπασμα.
2004: Δίνονται 5 χαρακτηριστικά της γραφής του Ο.Ε και ζητείται ο εντοπισμός τους.
2005: Ζητούνται 5 παραδείγματα της ιστορικότητας του ποιήματος.
2006: Δίνεται 1 χαρακτηριστικό της γραφής του Α.Π και ζητούνται πέντε παραδείγματα από το απόσπασμα.
2007: Δίνονται 4 χαρακτηριστικά της ποίησης του Γ.Ρ και ζητούνται δύο π.χ για το καθένα
2008: Δίνονται 3 χαρακτηριστικά της ποίησης του Κ.Κ και ζητείται ο εντοπισμός τους με δύο π.χ για το καθένα

Συνήθως, δηλαδή, έως πάντα, δίνονται ή ζητούνται κάποια χαρακτηριστικά, τα οποία πρέπει να εντοπιστούν και στο προς εξέταση απόσπασμα.
Εδώ πρέπει να αξιοποιήσετε υλικό από 1) τα εισαγωγικά σημειώματα, 2) τα βιογραφικά στοιχεία, 3) τα σχόλια του σχολικού σας βιβλίου.

Εννοείται, βασική προϋπόθεση να μην αποστηθίσετε αλλά να κατανοήσετε καλά το υλικό αυτό, αφού σας ζητάνε να εντοπίζετε στοιχεία του μέσα στο κείμενο.
Συμβουλή: α) Διαλέξτε τα πιο χαρακτηριστικά αποσπάσματα. β) Παρόλο που δε σας ζητείται, στηρίξτε, αιτιολογήστε σύντομα, τις επιλογές σας.

Έχετε υπόψη σας ότι είναι η πιο σύντομη από τις πέντε απαντήσεις. Μην σκέφτεστε πονηρά, αν διαπιστώσετε ότι απαντιέται πολύ εύκολα, μη νομίζετε πως υπάρχει κάποια παγίδα. Μην κάνετε περιττές αναλύσεις. Η πολλή δουλειά σάς περιμένει στις επόμενες ερωτήσεις.

Προσοχή: Πολλές φορές οι ερωτήσεις είναι έτσι διατυπωμένες ώστε να παραπέμπουν κατευθείαν σε κάποιο σημείο της εισαγωγής του βιβλίου. Αν το θυμόσαστε, και εύστοχα θα απαντήσετε και την εκτίμηση του βαθμολογητή θα κερδίσετε. Παράδειγμα: 2003, Βιζυηνός: Η πρώτη ερώτηση ξεκινάει " Από πού αντλεί το αφηγηματικό του υλικό ο Γ. Βιζυηνός(…)" Στην εισαγωγή της σελίδας 122, στην τελευταία παράγραφο, αναφέρεται: " Το αφηγηματικό του υλικό αντλημένο από…". Είναι ηλίου φαεινότερον σε ποιο σημείο μάς οδηγεί η διατύπωση της ερώτησης..

Αυτά. Θα συνεχίσουμε και με τις υπόλοιπες ερωτήσεις.

Πρόσκληση

Φέτος είχαμε τη χαρά να μην αποτελεί ο Ρίτσος μόνο διδακτέα και εξεταστέα ύλη. Ελάτε το Σάββατο, να μοιραστούμε αυτή τη χαρά που είναι η συνάντηση με την ποίηση του Γιάννη Ρίτσου!

Πρώτη συνάντηση με την ποίηση της Κικής Δημουλά.

Πώς να "διδάξεις" Κική Δημουλά, δυο ποιήματα, μέσα σε λίγες σχολικές ώρες, προσπαθώντας, μάλιστα να αναφέρεις όλα όσα είναι πιθανόν οι μαθητές σου να συναντήσουν στις πανελλαδικές εξετάσεις;
Πώς να βρεις χρόνο " ν' απλώσεις τον κήπο σου";

Φέτος λέω ν' αρχίσω αφιερώνοντας μιαν ώρα στη γνωριμία με τη φωνή της. Τη φυσική και την ποιητική.

Το βιογραφικό της σημείωμα από το CD του Θάνου Μικρούτσικου " Στην αγκαλιά της άκρης " μου φαίνεται καλό. Λίγες φωτογραφίες, αποσπάσματα από συνεντεύξεις, κάποιοι στίχοι της, στον πίνακα ανακοινώσεων της τάξης.
Πρώτη επαφή με τα γραπτά της ας είναι από το "εκτός σχεδίου", το βιβλίο με τα πεζά της, η Φυτολογία κι η Χαρτογραφία. Ώστε να μπαίνουμε ελαφροπατώντας.
Κι ύστερα, ας την ακούσουμε να διαβάζει από

το CD " Ο πληθυντικός αριθμός" τέσσερα ποιήματά της, επιλεγμένα για μια πρώτη γνωριμία: Σας άφησα μήνυμα, Σαν να διάλεξες, Διαδικαστικά, Εκτροπή. Και μετά, απ' το βιβλίο, Τα πάθη της βροχής.

Ώρα να μιλήσετε εσείς: Ποιες οι πρώτες σας εντυπώσεις; Ποιες ιδιαιτερότητες διακρίνετε " στο περιεχόμενο και στη μορφή"; Τι ( μπορεί να ) σας άρεσε;
Και μετά, αν προλαβαίνουμε - αλλιώς στο σπίτι - ποια χαρακτηριστικά μάς επισημαίνει και το βιβλίο; Τι περισσότερο βλέπουν άλλοι που δεν είδαμε εμείς;

Ένα ολόκληρο σύμπαν η ποίηση της Κικής Δημουλά. Και χρειαζόμαστε χρόνο, για να μπορούμε να αισθανόμαστε τα ηχοχρώματά της. Εξοικείωση. Κάτι σαν την επίμονη προσπάθεια του μικρού πρίγκιπα να ημερέψει την αλεπού, για να την κάνει φίλη. Θυμάστε;

Ας μη βιαστούμε, λοιπόν. Ας καθυστερήσουμε 1-2 ώρες την αποπεράτωση της φημισμένης πια διδακτέας ύλης.Είναι για καλό σκοπό!

Παραπομπή για τον Πληθυντικό Αριθμό, της Κικής Δημουλά.

Για τον πληθυντικό αριθμό, της Κικής Δημουλά, πάμε, απλούστατα:

http://xrysomyga.blogspot.com/

Ευχάριστα, καλαίσθητα, απλά, περιεκτικά, χρήσιμα.

( κ. Στάμου, ευχαριστούμε που σας κλέβουμε!)

:-)))

Είναι υπερρεαλιστής ο Σαχτούρης;

Ας ξεκαθαρίσουμε από την αρχή πως, αν δεν ήταν στην εξεταστέα ύλη ο Σαχτούρης, ελαχίστως έως ουδόλως θα μας ενδιέφερε αν ανήκει ή όχι στον υπερρεαλισμό ή όπου αλλού. Το ζήτημα με τους ποιητές είναι αν ανήκουν στην καρδιά μας…

Όμως είναι στην εξεταστέα ύλη. Και γι' αυτό καλό θα ήταν να μπορούμε να τον κατατάξουμε κάπου. Σήμερα θα προσπαθήσουμε, διαβάζοντας τον ίδιο και άλλους, να δούμε αν και κατά πόσο ανήκει στον υπερρεαλισμό.

Θυμίζουμε τα χαρακτηριστικά του υπερρεαλισμού, όπως προκύπτουν και από το σχολικό βιβλίο ( Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Γ΄ τεύχος, σελ. 196 - 198)
* υπέρβαση της πραγματικότητας με την καταγραφή των υποσυνείδητων ενεργειών της ψυχής, χωρίς την επέμβαση της λογικής.
* παντοδυναμία ονείρου, ενστίκτου, επανάστασης
* ενάντια σε κάθε μορφή λογικής, κοινωνικής, ηθικής τάξης.
* αυτόματη γραφή και καταγραφή ονείρων.

Ο ίδιος ο Μίλτος Σαχτούρης έχει πάρει θέση, όταν έχει ερωτηθεί:
* " Ο υπερρεαλισμός υπήρξε κοινή μοίρα για όλους τους νεότερους ποιητές του κόσμου. Δε θα μπορούσε άλλωστε αυτή η τεράστια ελευθερία να μη γίνει λεία όλων των ζωντανών ταλέντων. Ακόμη και σε ποιητές που σε πρώτη ματιά δεν έχουν σχέση με τον υπερρεαλισμό, αν υπήρχε κατάλληλο μηχάνημα εξακριβώσεως, θα έβρισκε στοιχεία υπερρεαλιστικά". ( περ. " Λέξη", τ.4, Μάϊος 1981)

* Το έχω τονίσει επανειλημμένα, ο υπερρεαλισμός έδρασε πάνω μου σαν καταλύτης. Με λευτέρωσε στην ποίηση και στη ζωή, αλλά δεν μπορώ να πω ότι η ποίησή μου είναι υπερρεαλιστική. Η ποίησή μου είναι ιδιότυπα δραματική και λυρική." (περ. "Τέταρτο", τ.23, Μάρτιος 1987).

* " Από τον υπερρεαλισμό ΄'εχω πάρει πολλά πράγματα, αλλά έχω μια προσωπική, δική μου ποίηση". (εφ. Η Θεσσαλία του Βόλου, 8 Απρ. 1990)

* "Ο υπερρεαλισμός με βοήθησε, όμως η φωνή μου ήταν μια άλλη προσωπική φωνή, που κι εγώ δεν μπορώ να εξηγήσω πώς βγήκε". ( εφ. Τα Νέα, 14 Μαΐου 1994 ).

* "Το καλό μεγάλο ποίημα ( '΄όχι σε έκταση"), πετυχαίνει να ξεφεύγει κανείς από αυτές τις ταξινομήσεις, που μόνο μια διευκόλυνση παρέχουν στην κάπως καλύτερη κατανόηση του ποιήματος". ( περ. " Λέξη", τ.123-124, Σεπτ. - Δεκ. 1994 )

Και οι άλλοι τι βλέπουν στην ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη;

Γιάννης Δάλλας ( σε εκπομπή της ΕΡΤ, το 1979): "Επηρεάστηκε από την ελληνική εκδοχή κι από την ευρωπαϊκή του υπερρεαλισμού. Από την ελληνική, γιατί ήταν ένας σύγχρονος νεότερος φίλος του Εγγονόπουλου και στην αρχή της ποίησής του φαίνεται οπωσδήποτε η χειραγώγηση του Εγγονόπουλου. Αργότερα όμως απέκτησε εντελώς δικό του πρόσωπο. Από την άλλη πλευρά, είχε τη δυνατότητα να γνωρίσει τον υπερρεαλισμό μέσα από την ευρωπαϊκή του εκδοχή. Θα έλεγα μάλιστα ότι ο Σαχτούρης, και το τόνισα αυτό στη μελέτη μου, μας δίνει το υπερρεαλιστικό δίδαγμα με μια εντελώς προσωπική έκφραση. Θυμίζει ξένους ποιητές, όπως λόγου χάριν ο Μισό, που κατάγονται από τη συμβολιστική παράταξη και μερικοί μα΄λιστα από την παρνασσιστική, που μέσα από το όνειρο και μέσα κυρίως από καταστάσεις, που θα τις λέγαμε προ-λογικές, μας δίνουν το δίδαγμα του υπερρεαλισμού. Από κει και έπειτα πιστεύω ότι ο Σαχτούρης καλλιέργησε μία εντελώς δική του ποίηση και δεν είναι ένας ποιητής στενά υπερρεαλιστής ".

Χριστίνα Αργυροπούλου ( περ. Ομπρέλα, τ.73, καλοκ. 2006): " Εντάσσεται εντός κι εκτός του υπερρεαλισμού, στην ποίησή του κυριαρχούν το παράλογο στοιχείο, η απλή γλώσσα, η ποιητική σκηνοθεσία και η εικονοποιία. Οι εικόνες του εδράζονται στην πραγματικότητα, όπου πρόσωπα, ζώα και πράγματα μεταπλάθονται με τη φαντασία και το παράλογο.(…) Αξιοποιεί στοιχεία από τον εξπρεσσιονισμό, τον εικονισμό, τον υπερρεαλισμό και το παράλογο, αλλά ουσιαστικά ακολουθεί το δικό του μοναχικό δρόμο, που συνίσταται στη φανταστική εγγραφή του εμπράγματου κόσμου στην ποίησή του."
Θανάσης Κουδούνης ( περ. Ομπρέλα, τ.73, καλοκ. 2006): " Είναι ο Σαχτούρης υπερρεαλιστής ποιητής; Νομίζω, ναι. Ασφαλώς δεν τίθεται θέμα για τη χρήση της αυτόματης γραφής εκ μέρους του. Κάτι τέτοιο δεν υπάρχει.Έχουμε [όμως] υιοθέτηση άλλων υπερρεαλιστικών εκφραστικών τρόπων: της μεταφοράς και της εικόνας".
Λένα Κωνσταντέλλου ( περ. Ομπρέλα, τ.73, καλοκ. 2006): " Από τον υπερρεαλισμό έχει κρατήσει το στοιχείο του απροσδόκητου, τον έρωτα, τα υπερρεαλιστικά σύμβολα - ζωόμορφα κυρίως - , την υπερρεαλιστική εικόνα.(…) Ο κόσμος του Σαχτούρη δε συμμερίζεται την απαισιοδοξία των υπερρεαλιστών, δεν έχει αυτοματικά γλωσσικά παιχνίδια. Περισσότερο όμως από την παράκαμψη του υπερρεαλισμού και την διολίσθηση στο παράλογο, έντονη στο Σαχτούρη είναι η κατάδυση στο μοντέρνο κίνημα του εξπρεσσιονισμού. Το σύγχρονο κίνημα αυτό εκφράζει όλη την ένταση του ανθρώπινου υπαρξιακού βάθους, εκτεθειμένου μπροστά στην ωμότητα της βίας και στην ανηλεότητα του πόνου".

Γεώργιος Παπαντωνάκης ( περ. Ομπρέλα, τ.73, καλοκ. 2006): " Αν και εισηγητής της ποίησης του παράλογου στη χώρα μας με εντονότατα χαρακτηριστικά της εξπρεσιονιστικής ποίησης, οι κριτικοί της νεοελληνικής λογοτεχνίας τον εντάσσουν στο νεοϋπερρεαλιστικό παρακλάδι της Μεταπολεμικής μας ποίησης. Νεοϋπερρεαλιστικά στοιχεία ανιχνεύονται στην ποίησή του, ωστόσο, τα γνωρίσματα αυτά υστερούν σε σχέση με άλλα, όπως είναι το αλλόκοτο, η εκτρωματική σύλληψη του κόσμου, το παράλογο, τα χρώματα κλπ, τα οποία προσανατολίζουν σε μια εξπρεσιονιστική γραφή.".

Κουραστήκατε; Εμ, αυτά έχει η επιστήμη. Βλέπετε, κι η ανάλυση κι η ταξινόμηση έχουν τη θέση τους σε όλες τις επιστήμες. Κι ο ρόλος τους, να μας βοηθάνε στην προσέγγιση των προς μελέτη αντικειμένων. Ελπίζω, λοιπόν, να βοηθηθήκατε κι εσείς..

Η ανάρτηση συνοδεύτηκε από πίνακες του Νίκου Εγγονόπουλου, εκφραστή του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα, "δασκάλου" και φίλου του Μ. Σαχτούρη.