Απολογισμός του τρίωρου της Κυριακής

Η ανάρτηση αφιερώνεται στις:

Άρτεμη, Βασιλική, Γιώτα, Ελένη Γ.,

Έφη, Μαρία Μ., Μαρία Χ., Στέφη, Χριστίνα,

μικρό αντίδωρο για την τρίωρη δοκιμασία.

Είναι σίγουρο πως όσοι έχετε πάρει σοβαρά την υπόθεση "πανελλαδικές εξετάσεις", βρίσκεστε στην κορύφωση της προσπάθειάς σας και ίσως και του άγχους.
Στο πλαίσιο αυτό, το κυριακάτικο τρίωρο διαγώνισμα που γράψαμε, μπορούμε να το δούμε από δύο πλευρές.

Η πρώτη, που μας προβληματίζει, είναι ο φόρτος εργασίας που μπορεί να σημαίνει κάτι τέτοιο. Η…επικινδυνότητά του σε σχέση με τις ισορροπίες που χρειάζεστε. Η πρόσθετη δουλειά στο ήδη πολύ βεβαρυμένο καθημερινό πρόγραμμά σας. Η αίσθηση αυτή, βέβαια, μπορεί να απαλύνεται από το γεγονός ότι ήταν απολύτως προαιρετικό και προϊόν δικής σας επιλογής ως προς το μέγεθος της ύλης που εξετάστηκε, αλλά και από το γεγονός ότι είχε κανονιστεί πολύν καιρό πριν, έτσι ώστε μπορέσατε να ρυθμίσετε και να οργανώσετε τα διαβάσματά σας.

Η δεύτερη πλευρά αναφέρεται στο κέρδος που αποκομίζουμε. Και πιστεύω πως το είδατε κι εσείς αυτό. Πρώτα από όλα είχαμε την ευκαιρία να κάνουμε μια καλή επανάληψη. Να μετρήσουμε το χρόνο γι' αυτή, τις ανάγκες μας, τις ελλείψεις μας.
Μετά, δοκιμαστήκατε σε συνθήκες πραγματικές."Κανονικός" χρόνος, "κανονικά", "εξετάσεων" θέματα. Δώσατε, επίσης, σε μένα την ευκαιρία να εντοπίσω ευκρινέστερα τις αρετές και τις αδυναμίες σας, έτσι ώστε να μπορέσουμε να τα επισημάνουμε, άλλα να κρατήσουμε και άλλα να πετάξουμε. Τέλος, με την ατομική και γενική διόρθωση που κάναμε, μπορέσατε πιστεύω κι εσείς να καταλάβετε τα σημεία που χρειάζονται περισσότερη φροντίδα, προσοχή ή δουλειά.

Μπορεί, λοιπόν, να φαίνεται υπερβολή, μπορεί να είναι, αλλά θεωρώ πως δικαιολογείται, στο πλαίσιο της προπάθειας και των θυσιών που κάνετε τους τελευταίους αυτούς μήνες πριν τις εξετάσεις.

Άλλωστε, για σκεφτείτε με τι νοσταλγία ( συνδυασμένη με φρίκη! Γίνεται, γίνεται!) θα θυμόσαστε κάποτε ένα κρύο βραδινό Κυριακής, όταν με μια ανεπαρκή σομπούλα, λίγα τσιπς και άφθονο τσάι, απλώνατε τις σκέψεις σας για τον Κρητικό του Σολωμού!
Αυτή η ανάρτηση θέλει να είναι και ένας έπαινος για σας.

Δεν υπάρχει άλλο γιατρικό από την εξομολόγηση

απάνθισμα κρίσεων, απόψεων, παρατηρήσεων

για το έργο του Γιώργου Ιωάννου

" Μια ευσέβεια για τα πράγματα και μια ευλάβεια για τους ανθρώπους διαποτίζουν το έργο του (…) Ο ίδιος βλέπει τα εγκόσμια με χιούμορ, αυτοσαρκασμό, μέσα σε μια φοβερή μοναξιά και ένα διαρκή φόβο του θανάτου, αυτής της δύσκολης ώρας, για να χρησιμοποιήσω τον τίτλο από ένα τελευταίο του διήγημα."
( Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος - 18.02.1985, ΕΡΤ2 )

"Πολύ λίγα απ' αυτά τα πεζογραφήματα φέρουν τα γνωρίσματα του διηγήματος. Συνήθως αναπτύσσονται και ακούγονται, όπως η χαμηλόφωνη εξομολόγηση κάποιου γνωστού σου μέσα στη σιγαλιά της νύχτας. Κατά κανόνα, τα πεζογραφήματα αυτά είναι κατορθώματα μιας φαινομενικά φυσικής κι αβίαστης γραφής, που όμως συγκαλύπτει με πολύ μεγάλη τέχνη την επίπονη και επίμοχθη επεξεργασία"

( Αλέξανδρος Κοτζιάς- 18.02.1985, ΕΡΤ2 )

"Ήταν ένας άνθρωπος ο οποίος έγραφε χωρίς λογοτεχνικούς τρόπους, δηλαδή, έγραφε εκ βαθέων και με τρόπο που πολλές φορές μπορούσε να τον εκλάβει κανείς ως δημοσιογραφικό (…). Ο Ιωάννου είναι ένας κοινωνικός συγγραφέας, κατεξοχήν, ένας καταγραφέας αυτών που συνέβαιναν και συμβαίνουν στη Θεσσαλονίκη (…) "
( Μένης Κουμανταρέας- 18.02.1985, ΕΡΤ2 )

" 'Δεν υπάρχει άλλο γιατρικό από την εξομολόγηση', σημειώνει κάπου ο Ιωάννου, που έγραφε για να λυτρωθεί. Το έργο του είναι μια θερμή ανθρώπινη φωνή, μια χαμηλόφωνη οικεία κουβέντα, για τα έλκη του έσω και του έξω κόσμου. Πεζογραφία βιωματικής γλώσσας, κάτι μεταξύ δοκιμίου και αφηγήματος, έντονη στο ρεαλισμό της, συγκλονιστική στην ευθυβολία της είναι κατά το Λϊνο Πολίτη τα γραπτά του Ιωάννου, που απορρίπτε μύθο, πλοκή, πρόσωπα. Επιδιώκει ανόθευτη επαφή με τα πράγματα, με την ανθρώπινη μοίρα. (…)

Συνεχείς αφηγήσεις, χωρίς διάλογο, από εξομολογήσεις, από βιώματα, από σχόλια, από χρονικά, όπου προέχει συχνότατα το υποκειμενικό στοιχείο, η προσωπικότητα του συγγραφέα. (…) Η αφήγησή του, σφραγισμένη από τις οδυνηρές εμπειρίες του '40 - '50, είναι ζυμωμένη με τον ιδρώτα, τη μυρωδιά, τη γεύση της ζωής και δοσμένη με επίμοχθη, ψιλοδουλεμένη φράση, γράφει ο Αλέξανδρος Κοτζιάς.

Έδωσε, καθώς ο ίδιος έλεγε, τον παλμό της ζωής, την υπόκρουση του σημερινού κόσμου και την ανάσα του αγωνιώντος ανθρώπου.(…) Η ανθρωπιά στο περιεχόμενο και η απλότητα στη μορφή, χαρακτηρίζουν, κατά τον Απόστολο Σαχίνη, το έργο του Ιωάννου. Του Ιωάννου που πλησιάζει τον άνθρωπο πότε με συγκίνηση και πότε με χιούμορ. Ουσία των αφηγημάτων του η αγάπη και η κατανόηση του ανθρώπου, των καημών και του πόνου του, της λαχτάρας του. Η νεοελληνική πραγματικότητα βρίσκεται στο επίκεντρο των βιβλίων του Γιώργου Ιωάννου. (…)

Τα κείμενα είναι σφραγισμένα από μια βαθύτερη ευγένεια. Μέσα από τις αναμνήσεις του διοχετεύει τις απόψεις του, τις κρίσεις του, τις προτιμήσεις του τις εντυπώσεις του από τη ζωή. Αλλά είχε το χάρισμα να μετουσιώνει τα πιο ασήμαντα προσωπικά περιστατικά σε γνήσια τέχνη, καθώς αναγνώρισε η κριτική."
( Βαγγέλης Ψυράκης-24.02.1985, ΕΡΤ1)

* τα αποσπάσματα ανθολογήθηκαν

από το τεύχος - αφιέρωμα στο Γ.Ιωάννου,

του περιοδικού "Διαβάζω" (τ. ιουνίου, 2004)

Στου Κεμάλ το σπίτι. Ερωτήσεις ΚΕΕ. Αναπλήρωση 12

Μπορούμε να αναπληρώσουμε το μάθημα της καθαρής Δευτέρας μελετώντας τις ερωτήσεις του ΚΕΕ για το "Στου Κεμάλ το σπίτι", που τελειώνουμε. Διαβάστε τις όλες, σημειώστε απορίες, επιχειρήστε να απαντήσετε κάποιες. Προτεινόμενες: 2.1.1β, 2.1.2α και β, 2.2.7.

2.1. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκ-φραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

1. α) Ποιος είναι ο χώρος (στενότερος – ευρύτερος) στον οποίο εξελίσσεται η δράση;
β) Ποια είναι η οπτική γωνία της αφήγησης;

2. α) Η αφήγηση οργανώνεται με βάση το χρόνο. Μπορείτε να εντοπίσετε τα διαφορετικά επίπεδά του;
β) Σε ποια σημεία της αφήγησης χρησιμοποιείται η τεχνική της επιβράδυνσης και σε ποια η τεχνική της επιτάχυνσης;

3. Να χαρακτηρίσετε την ξένη από την περιγραφή της μορφής και της συμπεριφοράς της.

4. Ο αφηγητής φαίνεται να μην εκτιμά καθόλου ούτε τον τρόπο με τον οποίο εκσυγχρονίζεται η πόλη ούτε τους φορείς που έχουν αναλάβει τον εκσυγχρονισμό της. Σε ποια σημεία του κειμένου και με ποια εκφραστικά μέσα / τρόπους προβάλλεται αυτή η θέση του;

5. α) Σε ποιο σημείο του αφηγήματος χρησιμοποιεί ο συγγραφέας την τεχνική της προοικονομίας και τι πετυχαίνει μ’ αυτήν;
β) Πώς συνδέονται οι τελευταίες φράσεις: «Στο σπίτι αυτό καθόταν ένας μπέης … Κυλιόταν κάτω, όταν φεύγανε, φιλούσε το κατώφλι. Τέτοιο σπαραγμό δεν ματαείδα» με το υπόλοιπο πεζογράφημα;

2.2. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

1. Πώς σχετίζεται ο τίτλος του αφηγήματος με το περιεχόμενό του;

2. Η κεντρική μορφή του πεζογραφήματος, η γυναίκα, κυριαρχείται από έντονη νοσταλγία. Ποια σημεία στη στάση της φανερώνουν αυτή τη νοσταλγική της διάθεση;

3. Ποιο ήταν το «μεγάλο καλό» που ευχόταν η ξένη να ανταποδώσει ο Θεός στον αφηγητή και στους δικούς του;
4. α) Πού αποδίδει αρχικά ο αφηγητής το γεγονός ότι η ξένη έμοιαζε να απολαμβάνει τα μούρα;

β) Γιατί επεκτείνεται, κατά την άποψή σας, στην αναλυτική περιγραφή του δέντρου τους και του καρπού του;

5. Για ποιο λόγο, κατά τη γνώμη σας, η γυναίκα ζητά να φυτέψει το σπόρο της μουριάς και στο δικό της περιβόλι;

6. Γιατί η ξένη αρνείται να πιεί το νερό της βρύσης;

7. Πώς αποκαλύφθηκε η τουρκική καταγωγή της γυναίκας; Επέδρασε αυτή η αποκάλυψη στα συναισθήματα που έτρεφαν γι αυτήν ο αφηγητής και οι δικοί του; Πώς δικαιολογούνται;

8. Τι έκανε την τουρκάλα να καταρρεύσει όταν επισκέφθηκε το σπίτι λίγο μετά τον πόλεμο;

9. Πώς ερμηνεύετε τη στάση της γυναίκας στο αφήγημα;

10. Με ποιο τρόπο επηρέασαν οι ιστορικές συνθήκες την εξέλιξη της προσωπικής ζωής της γυναίκας;

Σταυρόλεξο

Ας είμαστε λίγο πιο χαλαροί, αποκριάτικα! Ένα σταυρολεξάκι για την εισαγωγή του Ιωάννου μόνο. Βέβαια...απαιτεί πολύ καλή γνώση κυρίως της (SOS...) σελίδας 245. Λύστε το, λοιπόν, αν επιμένετε, μόνο αφού διαβάσετε καλά τη σελίδα 245 και κλείσετε το βιβλίο.

Δυστυχώς δεν ξέρω τον τρόπο να μπορείτε να πληκτρολογήσετε επί τόπου τις λύσεις. ( Αλήθεια, τον ξέρει κανείς;;) Οπότε, αν ασχοληθείτε, θα πρέπει μάλλον να το εκτυπώσετε.

Πάμε:

ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ

1. "Το δικό μας _______: Μ' αυτή τη συλλογή κέρδισε α΄κρατικό βραβείο μυθιστορήματος το 1978 ο Ιωάννου.
2. Είναι κι αυτό ένα στοιχείο που τον οδηγεί σε νέους τρόπους οργώνωσης του αφηγηματικού υλικού.
3. Έτσι χαρακτηρίζει το βιβλίο μας την παρατήρηση του Ιωάννου.
5. Στο χώρο της ατομικής και συλλογικής περιπλανιέται ο Ιωάννου.
7. Απ' αυτής τον κόσμο αντλεί το υλικό του ο Γ. Ιωάννου.
10. Τη χρονική και την αφηγηματική "θρυμματίζει"ο Ιωάννου, σύμφωνα με το σχολικό εγχειρίδιο.
12. Κι έτσι είναι κάποιες φορές οι περιγραφές του συγγραφέα μας.
13. Και από τη ______ του πολέμου και της Κατοχής αντλεί το αφηγηματικό του υλικό ο Ιωάννου. ( αντίστροφα)
14. Το αυγό της______, ήταν το πρώτο θεατρικό του, το 1980.
15. Έτσι χαρακτηρίζει το βιβλίο μας τα παιδικά χρόνια του συγγραφέα.

ΚΑΘΕΤΑ

2. Τροφοδοτεί τα κείμενα του Ιωάννου.
3. "Στου ________ το σπίτι", είναι ο τίτλος του πεζογραφήματος που είναι στην ύλη μας. ( αντίστροφα)
5. Έτσι η γραφή του Ιωάννου.
10. 10α) Μέσα από τη δίνη του αντλεί το υλικό του ο Ιωάννου. ( γενική)
10β) Έτσι είναι για τον αναγνώστη ο κόσμος του Ιωάννου, σύμφωνα με το βιβλίο μας.
12. Το αντλεί και από τα δύσκολα παιδικά του χρόνια.
14. 14α) Ό, τι και το 5 οριζόντια.
14β) Υπάρχουν και τέτοια πρόσωπα στο έργο του Ιωάννου.

καλό υπόλοιπο τριημέρου!

μικρό κουίζ

Διαβάστε το παρακάτω απόσπασμα:

" Ας φανταστούμε λοιπόν έναν άνθρωπο που του έχουν στερήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα και του έχουν πάρει ακόμα το σπίτι του και τα ρούχα του, που τον έχουν απομακρύνει από τις συνήθειές του, από τα πάντα, από ο,τιδήποτε είχε στην κατοχή του. Αυτός ο άνθρωπος είναι ένα κενό, τον έχουν ρίξει σε ένα τοπίο πόνου και στέρησης, έχει ξεχάσει την αξιοπρέπεια και τα προνόμιά του, γιατί συμβαίνει συχνά σε αυτόν που έχει χάσει τα πάντα, να χάσει και τον εαυτό του".

Λοιπόν, τι λέτε: Σε ποιο κείμενο απ' αυτά που διδαχθήκατε ταιριάζει; Σε ποιο από τα πρόσωπα-πρωταγωνιστές; Σε ποια κατάσταση ανθρώπου αναφέρεται;
Η απάντηση μπορεί να μας ξαφνιάσει..

Οι πρώτες σας κρίσεις για το "Στου Κεμάλ το σπίτι"

Ένα μικρό ( και αρκετά τυχαίο) δείγμα από τις παρουσιάσεις που γράψατε στην τάξη, μετά την ανάγνωση του "Στου Κεμάλ το σπίτι", αφού ο χρόνος δεν έφτανε να τις συζητήσουμε εκεί.

Ελένη Γ. " Ο συγγραφέας δίνει βάρος στον πόνο που προκαλεί ο ξεριζωμός στις ψυχές των ανθρώπων στο πόσο σημαντικές είναι γι' αυτούς οι μνήμες από την παλιά πατρίδα. Διαβάζοντας το πεζογράφημα αυτό δημιουργούνται συναισθήματα συμπόνοιας για τους πρόσφυγες και κατανόησης της θέσης τους."

Ευρυδίκη. " Ως αναγνώστες ταυτιζόμαστε με τους ανθρώπους που ζούνε στο σπίτι και μοιραζόμαστε απορίες και σκέψεις. Είναι, πιστεύω, άκρως συγκινητικό και ακόμα θλιβερό να βλέπει κάποιος να μένουν σπίτι του και να απολαμβάνουν τις αναμνήσεις του άλλοι."

Έφη " Ο συγγραφέας ρίχνει πολύ βάρος στην προσφυγιά και στις δύο τελευταίες παραγράφους αναφέρεται κυρίως στη σύγχρονη κοινωνία και την αποξένωση που υπάρχει σ' αυτή. Αυτά τα δύο θέματα χρησιμοποιεί κυρίως ο Ιωάννου για τα πεζογραφήματά του. Από τη μια η προσφυγιά κι από την άλλη η ζωή στη σύγχρονη κοινωνία που δεν του αρέσει καθόλου.(…) Το πεζογράφημα το βρίσκω καταπληκτικό, γιατί εκφράζει με άμεσο τρόπο τη θλίψη των προσφύγων."

Χριστίνα:" Σαν πεζογράφημα μου άρεσε και θεωρώ πως, αν μου είχε συμβεί κάτι παρόμοιο, θα είχα κι εγώ τα ίδια συναισθήματα με την Τουρκάλα: θλίψη, στενοχώρια, αναπόληση, νοσταλγία, τα οποία θα με βαστούσαν πίσω και δε θα κοιτούσα μπροστά".

Στέλλα:" Μας δείχνει την άσχημη κατάσταση στην οποία βρίσκονται αυτοί οι άνθρωποι. Όσα χρόνια κι αν περάσουν δεν πρόκειται, ούτε είναι δυνατόν να ξεχάσουν την καταγωγή τους και τις συνήθειες στις οποίες μεγάλωσαν. Κι αυτό τους κάνει να νιώθουν ξένοι και μόνοι τους."

Χρήστος:" Ο Ιωάννου φαίνεται να ρίχνει το βάρος, εκτός από την κατάσταση νοσταλγίας και στην εθνικότητα της μαυροφορεμένης γυναίκας. Τοποθετώντας στη θέση της ηρωίδας μια μαυροφορεμένη τουρκάλα γίνεται προφανώς μια προσπάθεια να καταδείξει ότι η προσφυγιά είναι ένα δεινό που πλήττει τα νθρώπινα όντα ανεξαρτήτως εθνικότητας, γλώσσας και θρησκείας. Ο στόχος του είναι να καταστήσει σαφές στους αναγνώστες ότι όλοι οι άνθρωποι υποφέρουν από τα ίδια δεινά, αλλά και ότι η προσφυγιά μπορεί να προκαλέσει τεράστιο άλγος στην ανθρώπινη ψυχή.. Ίσως, λοιπόν, θέλει να μεταδώσει ένα αντιπολεμικό μήνυμα, αφού η προσφυγιά είναι άμεσο απότοκο του πολέμου.
Το κείμενο του Ιωάννου αισθητοποιεί με εναργή τρόπο τις συμφορές και τον πόνο που επισωρεύει η προσφυγιά στους ανθρώπους, προκαλώντας στον αναγνώστη συμπόνοια και αίσθημα αλληλεγγύης για οποιονδήποτε συνάνθρωπό του που βιώνει μια παρόμοια κατάσταση.
Κατά τη γνώμη μου, η απώλεια του κοινωνικού χώρου που ζουν οι άνθρωποι, το σπίτι και η οικογένειά τους, μπορούν να προκαλέσουν αφάνταστο πόνο στην ανθρώπινη ψυχή, κάνοντας τον άνθρωπο να αισθάνεται ότι έχει χάσει ένα μέρος του εαυτού του. Έτσι ο άνθρωπος βρίσκεται σε μια ατέρμονη αναζήτηση για να το επανακτήσει, αναζητώντας μνήμες και εμπειρίες του παρελθόντος."

Ιωάννα:"Ο συγγραφέας εστιάζει στο αφήγημά του στις σχέσεις των ανθρώπων που δοκιμάζονται από εθνικές διαφορές. Χωρίς ιδιαίτερους μελοδραματισμούς και εντάσεις, τον ενδιαφέρει περισσότερο να σταθεί στη νοσταλγία των προσφύγων και στον πόνο που τους προκαλούν οι αποφάσεις των κρατών για την τύχη τους. Εντύπωση προκαλεί πώς ο συγγραφέας ξεπερνάει αυτές τις εθνικές διαφορές και νιώθει συγκίνηση και συμπάθεια γι' αυτή τη γυναίκα. Τα αρνητικά του αισθήματα μετατρέπονται τελικά σε θετικά, όταν συνειδητοποιεί πως δεν υπάρχει τίποτα να τους χωρίζει."

Σταύρος:" Μέσα από το κείμενο καταλαβαίνει κανείς τη στενοχώρια και τον πόνο των ανθρώπων που δεν είναι στην πατρίδα τους. Νιώθουν ξένοι και μόνοι τους. Ο Ιωάννου θέλει να μας περάσει το μήνυμα πως πατρίδα είναι μόνο εκεί απ' όπου κατάγεσαι. Θεωρώ πως πατρίδα μπορεί να θεωρηθεί και ο τόπος στον οποίο ζεις."

Κατερίνα:" Είναι οδυνηρό για έναν άνθρωπο να γυρνάει πάλι σ' αυτά που έχει αφήσει πίσω του. Νιώθει ξεριζωμένος από την πατρίδα του και νιώθει νοσταλγία, καθώς δεν μπορεί να ξεχάσει όλα αυτά που πέρασε κάποτε. Η μνήμη του έχει χαραχθεί.(…) Όταν διαβάζεις αυτό το πεζογράφημα, ο Ιωάννου σε παρασέρνει με τη γραφή του σε μονοπάτια μοναδικά, της προσφυγιάς, σε ανθρώπους που έχουν χάσει όλα τους τα υπάρχοντα."

Μαρία Χ." Το κείμενο είναι συγκινητικό. Φαίνεται ο πόνος που νιώθουν οι πρόσφυγες και φυσικά η καλοσύνη τους, η συμπόνοια τους απέναντι στους συμπάσχοντές τους"

Σταυρούλα:" Το κείμενο αυτό πραγματεύεται ένα θέμα κοινό για όλους τους ανθρώπους, καθώς αναφέρεται στη νοσταλγία που βιώνει καθένας που βρίσκεται μακριά από τον τόπο του. Ακόμα και σήμερα μεταναστεύουμε βιώνοντας όλοι τον ίδιο πόνο και σπαραγμό της φυγής. Παράλληλα, η εποχή μας χαρακτηρίζεται από συνεχή μεταβολή, αλλαγή και αλλοτρίωση. Το αυθεντικό είναι δυσεύρετο και με κάθε μέσο καταπολεμάται."

Η κατανόηση του Άλλου. Διαβάζοντας το πεζογράφημα του Ιωάννου "Στου Κεμάλ το σπίτι"

Θεωρώ πως μια από τις βασικότερες λειτουργίες της λογοτεχνίας είναι η συμβολή της στην κατανόηση του Άλλου, του διαφορετικού. Ασκήσεις προσέγγισης της ετερότητας τα κείμενα, ακούραστα, με αστείρευτη επιμονή, μιλώντας στο συναίσθημα και τη σκέψη, χτίζουν γέφυρες για την αντίπερα όχθη.
Πολύ καθαρά φαίνεται αυτό και στο πεζογράφημα του

Γιώργου Ιωάννου

"Στου Κεμάλ το σπίτι"

( σελ. 265 του σχολικού βιβλίου).

Οκτώ παράγραφοι όλες κι όλες. Χωρίς καν δράση. Με ένα πρόσωπο χωρίς ταυτότητα. Ένα πρόσωπο που ανήκει στην "απέναντι"πλευρά. Μια ανεπιθύμητη ξένη γυναίκα.Τι ζητάει και κάθε χρόνο έρχεται και ξανάρχεται "στο σπίτι μας";
Μέσα σε ένα τόσο δύσκολο πλαίσιο επιλέγει ο Ιωάννου να μας μιλήσει για τις χαμένες πατρίδες. Για την προσφυγιά. Για τη νοσταλγία. Μέσα από τον Άλλο μας κάνει να δούμε τον εαυτό μας. Διακριτικά, αργά, περιγράφοντας την ξένη γυναίκα, καταφέρνει να περιγράψει τη μέσα μας ερημιά. Και κάπου εκεί, στο ναυάγιο της Ιστορίας, να θυμίσει πώς συναντιούνται οι άνθρωποι.

"Δεν ξαναφάνηκε εκείνη η μαυροφορεμένη γυναίκα…"

Εκείνη η γυναίκα που τη σύντριψε η Ιστορία, που της έδωσε όνομα εθνικό, που την όρισε πρόσφυγα , που την προίκισε με την αγιάτρευτη νοσταλγία της χαμένης πατρίδας.

Ένα πηγάδι, ένα ποτήρι νερό, λίγα μούρα, τα παράξενα, μακρινά ονόματα, ένα κατώφλι, ένα θαυμάσιο ψηφιδωτό οι σύνδεσμοί της με τη γη, με το παρελθόν, εκεί που τώρα ζητάει επίμονα να φωλιάσει η μνήμη της. Ν' ακουμπήσει, να βρει στέρεο έδαφος να πατήσει, να μπορέσει να περπατήσει τα μουσκεμένα χιλιόμετρα που η Ιστορία απλώνει μπροστά της. Κι ας μην ξαναγίνει ποτέ κόρη σαν τα κρύα τα νερά. Κι ας μην ξυπνήσει ποτέ η παλιά δόξα που άφηνε έκθαμβη τη γειτονιά.

"Τέτοιο σπαραγμό δεν ματαείδα". Κι ας είναι ο σπαραγμός της τουρκάλας, της άλλης μεριάς που τι θέλει τώρα και μπουρδουκλώνεται στα πόδια μας. Η προσφυγιά, η νοσταλγία, δεν έχουν πατρίδα. Η απώλεια στέκεται πάνω από τις ετικέτες. Μαλακώνει η καρδιά, ζεσταίνεται. Οι άνθρωποι συναντιούνται στην πίκρα, στη νοσταλγία, στην κοινή μοίρα του πρόσφυγα. "Είχαμε κι εμείς αφήσει σπίτια κι αμπελοχώραφα εκεί κάτω". Καταλαβαινόμαστε τώρα, δε χρειάζονται περισσότερα.

Δεν κατάφερε η άγνωστη, μυστηριώδης γυναίκα να προκαλέσει ανησυχία. Κανείς δε δηλώνει τίποτα από την αρχή, μα όλοι γνωρίζουν. Τα στοιχεία της ταυτότητας του πρόσφυγα δεν κυλάνε μόνο στις φλέβες της γυναίκας, αλλά και της οικογένειας του αφηγητή. Η προσηλωμένη ματιά που διαπερνάει το παρόν και ακουμπάει πίσω στο χρόνο. Η πεισματική επιστροφή. Οι χυμοί της γης, ένα χαρτάκι που τυλίγει λίγους καρπούς, το φύτεμα του σπόρου στην ξενιτιά, το πηγάδι της αυλής με το ζείδωρο νερό, τα ιερά ονόματα, αλλά κι όλη αυτή η ταραχή, η συναισθηματική ένταση. Η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη.

Στο πρόσωπο της μαυροφορεμένης γυναίκας οι οικείοι βλέπουν το πρόσωπό τους. Έχουν κι αυτοί αποχωριστεί βίαια από τα πηγάδια τους Ξέρουν. Βαθιά. Κι όσο πιο πολύ παρελθόν στις πλάτες τους, τόσο βαθύτερα: "Θα σου τα έβαζα σ' ένα κουτί, αλλά δε βαστάνε για μακριά".

Σπαράγματα κόσμων που χάνονται. Ερείπια πολέμων και των ιστορικών αλλαγών. Και η νέα εποχή που πλησιάζει αδίστακτα απειλώντας να ισοπεδώσει ό,τι έμεινε και κυρίως τη μνήμη, ναρκώνοντας και κοιμίζοντάς τη σε φρικαλέα, εξαμβλωματικά οικοδομήματα. Και που ξεβράζει ανθρώπους ανέστιους, λειψούς, συντριμμένους, ξερριζωμένους απ' ό,τι τους έδενε πιο σφιχτά με τη ζωή.
Που στην απελπισία τους, σπασμωδικά, ζητούν να γίνουν ένα με τα θεμέλια των εστιών τους, φιλούν τη γη τους, κυλιούνται κάτω, σπαράζουν.

Έρημοι και μόνοι.

Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου

Ο χώρος, και συγκεκριμένα η Θεσσαλονίκη, αποτελεί αναγκαία συνθήκη, για να "διαβάσουμε" το έργο του. Το είδαμε κιόλας στους Προσφυγικούς Συνοικισμούς, θα το δούμε και στο "Στου Κεμάλ το Σπίτι". Τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο συνομιλεί με την πόλη του ο Ιωάννου θα προσπαθήσουμε κι από 'δω να προσεγγίζουμε, δίνοντας συμπληρωματικά παραθέματα του Θανάση Σπήλια ( "Η Θεσσαλονίκη στο έργο του Γ.Ι", περ. Φιλόλογος, τ. 72) και της Έλενας Χουζούρη ( "Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου, περιπλάνηση στο χώρο και το χρόνο, εκδ. Πατάκη, 1995):

Η Θεσσαλονίκη αποτελεί πηγή έμπνευσης και αντικείμενο εξύμνησης. Ο Ιωάννου την αποκαλεί γενέτειρα και τρέφει παθολογική αγάπη γι' αυτή. Επισημαίνει το κοσμοπολίτικο και πολυπολιτισμικό χρώμα της πόλης, που οφείλεται στην ιδιαιτερότητα των κατοίκων της, κυρίως των προσφύγων. Επιμένει στον ιστορικό χώρο τονίζοντας τη σημασία της Θεσσαλονίκης κατά τη βυζαντινή περίοδο.

Χαμάμ μπέη, στη θεσσαλονίκη, χτισμένο το 1944 από το Μουράτ Β΄

"Το ανατολίτικο χρώμα της θεσσαλονίκης με το "χαμάμι", το "καφεσαντάν"κτλ, οι περιθωριακοί κι ο υπόκοσμος του Παλιού Σταθμού και άλλων χώρων, τα διάφορα παρα-επαγγέλματα της "φτωχομάνας",

το κτίριο του παλιού σιδηροδρομικού σταθμού

το κοινό των λαϊκών σινεμά και οι λόγοι συνωστισμού σ' αυτά, οι ξεπεσμένοι μικρασιάτες άρχοντες και η κοινωνική αλλαγή την οποία υπέστησαν και επέφεραν, οι νέες βιοτεχνίες με τους πρόσφυγες, η αρχιτεκτονική των σπιτιών κτλ αποτελούν ζητήματα που παρουσιάζουν σοβαρό ενδιαφέρον για τον ερευνητή. Όπως επίσης σοβαρό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αντιπαράθεση των δύο κόσμων - του παλαιού και του νέου - που σαν θέμα προβάλλεται και από πολλούς άλλους σύγχρονους συγγραφείς".

( Θανάσης Σπήλιας)

αστικές κατοικίες στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου

"Ο χώρος στα πεζογραφήματα του Ιωάννου είναι αναμφισβήτητα ένας βιωμένος χώρος. Ο χώρος, όμως, είναι το κατάλυμα του χρόνου. Που σημαίνει ότι ο βιωμένος χώρος συσσωματώνει και τον αντίστοιχο βιωμένο χρόνο. Η περιπλάνηση σ' αυτό τον αξεδιάλυτο χωροχρόνο πραγματώνεται μέσω της ανάμνησης. Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου είναι πρωταρχικά μια πόλη της μνήμης. Μέσω αυτής ο αφηγητής περιπλανάται στο χώρο και το χρόνο της. Το ταξίδι, άλλωστε, στο χρόνο (παρελθόν) είναι ουσιαστικά πάλι "ταξίδι στο χώρο". Ο αφηγητής, τον οποίο υποδύεται ο συγγραφέας, βλέπει την πόλη καθώς περιπλανάται σ' αυτή. Η οπτική του, οπτική ενός πλάνητα, δεν είναι παρά ενός ενήλικα, ο οποίος επιζητά ν' ανασυνθέσει τη χαμένη πόλη, τη χαμένη νιότη, τη χαμένη παιδικότητα και αθωότητα. Η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη της αναζήτησης του "χαμένου χρόνου". Άλλωστε, ο ίδιος ο συγγραφέας έχει ομολογήσει πως "με τα κείμενα αυτά προσπαθώ περισσότερο το χρόνο να αιχμαλωτίσω κι όχι τον τόπο "., προχωρώντας στην επεξήγηση ότι "πόλεις βρίσκονται στο εντελώς πρώτο επίπεδο, ενώ εγώ σκοπεύω πολύ παρακάτω. Αυτό σημαίνει πως οι χώροι οι οποίοι εμφανίζονται στα κείμενα, όπως τους ανασυνθέτει ο αφηγητής μέσω της μνήμης του, είναι χώροι οι οποίοι λειτουργούν μεταφορικά με συνδηλώσεις, έτσι που να μετατρέπονται σε χώρους ποιητικούς.

(…) Το εγώ του αφηγητή μειώνει την ένταση της παρουσίας της πόλης, μιας και την αντιμετωπίζει και πάλι ως πρόφαση για τις διαθέσεις και εξομολογήσεις του, με αποτέλεσμα η πόλη να μετατρέπεται σε χώρο υποδοχής κάποιων οριακών, ψυχολογικών καταστάσεων του αφηγητή.(…) Δεν διασχίζει τους χώρους για να τους περιγράψει, αλλά για να αισθανθεί εκείνα τα βιώματα τα οποία οι χώροι αυτοί ανακαλούν στη μνήμη του. Λειτουργούν, δηλαδή, διάφορα σημεία της πόλης ως "δρομοδείκτες της μνήμης". (…) Βλέπουμε τον αφηγητή να περιπλανάται μόνος στους δρόμους της πόλης, παρατηρώντας και αποθησαυρίζοντας βλέμματα, χειρονομίες, κινήσεις. Η νωχέλεια και ο αργός ρυθμός της κίνησής του συμβαδίζουν με την έκπληξη με την οποία αντικρίζει τα πράγματα γύρω του (…) Προσωπική ιστορία και ιστορημένη πόλη συμπλέουν, φωτίζοντας η μια την άλλη. [Πολλές φορές] οι χώροι της εμφανίζονται ως σημεία απώλειας και θανάτου".

( Έλενα Χουζούρη)

Οι φωτογραφίες είναι από το site του δήμου Θεσσαλονίκης κι αυτή του Χαμάμ του Μπέη από το www.hellenica.gr