Τρίτη 26 Οκτωβρίου 2010

Βιζυηνός και ηθογραφία

Η αγία Σοφιά, στη Βιζύη (τουρκ. Vize), ναός βυζαντινός,
ο οποίος, με την προσθήκη ενός μιναρέ,
έχει μετατραπεί σε τζαμί
Μια και την απορία του Σπύρου Μπ., τη σχετική με την ηθογραφία,
δεν προλάβαμε στην τάξη να την εξηγήσουμε, ας δούμε λίγα στοιχεία εδώ:
Ας ξέρουμε πως ηθογραφικά είναι τα κείμενα που περιγράφουν τη ζωή στην ελληνική ύπαιθρο, τη ζωή των απλών ανθρώπων της υπαίθρου.
Τη ζωή τους μέσα από τις τοπικές παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα,
καθώς και τις συνήθειες, το χαρακτήρα και τη νοοτροπία τους.

Βέβαια, καθώς εκείνη την εποχή (τέλη 19ου αιώνα) η διαφορά στον τρόπο ζωής ανάμεσα στην επαρχία και στα αδιαμόρφωτα ακόμη ελληνικά αστικά κέντρα είναι πολύ μικρή,
μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η ηθογραφία
«αποτυπώνει όψεις του ενιαίου ελληνικού κόσμου, που διατηρεί μια παραδοσιακή δομή
κι έναν τρόπο ζωής ανάλλαχτο ίσως εδώ και πολλούς αιώνες» ( Κ. Μητσάκης)
Μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά των ηθογράφων είναι:

-καλλιεργούν σχεδόν αποκλειστικά το διήγημα

- χαρακτηρίζονται από έντονο λυρισμό και εμπνέονται από τα προσωπικά τους βιώματα και εμπειρίες, χρησιμοποιώντας τον τόπο καταγωγής τους ως πλαίσιο για τα έργα τους.

- συνδυάζουν και τη λαογραφία, την αναλυτική, δηλαδή, καταγραφή των ηθών και των εθίμων του λαού.

Η τάση αυτή στη νεοελληνική πεζογραφία ξεκινά γύρω στα 1880 και συνεχίζεται ως τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Ο Βιζυηνός θεωρείται ο βασικός εισηγητής
του ηθογραφικού διηγήματος ( όπως, άλλωστε, και ο Παπαδιαμάντης).

Διαβάζοντας το έργο του, καταλαβαίνουμε ότι ο Βιζυηνός δεν καλύπτεται επαρκώς
από τον όρο «ηθογραφία», από το χαρακτηρισμό «ηθογράφος συγγραφέας».
Κι αυτό γιατί η ηθογραφία «μας δίνει συνήθως μια φωτογραφική,
μια επίπεδη όψη του κόσμου, από τον οποίο λείπει η τρίτη διάσταση,
το βάθος της ανθρώπινης ψυχής. Αυτή τη διάσταση στην πεζογραφία της εποχής του
και γενικά στη νεοελληνική πεζογραφία
την έφερε πρώτος με το έργο του ο Γ. Βιζυηνός» ( Κ. Μητσάκης)
Ο Βιζυηνός «μπολιάζει» με αυτή τη διάσταση την ηθογραφία,
προχωράει πιο μακριά απ’ αυτή.
Όπως γράφει κι ο Π. Μουλλάς: «Ο Βιζυηνός μπορεί να κλείνει μέσα στο έργο του
ένα πλήθος από λαογραφικά στοιχεία, αλλά βρίσκεται πολύ μακριά
από τους απλοϊκούς «ηθογράφους» της γενιάς του,
που καταγράφουν τις εμπειρίες και τις μνήμες τους, χωρίς πάντα να ξέρουν γιατί. Συγγραφέας – διανοούμενος αυτός δεν ανήκει στη χορεία των δημοσιογράφων που συντάσσουν επίκαιρα ηθογραφικά αφηγήματα (…). Η μοίρα του είναι διαφορετική, μοναχική, παραμυθένια.» Και παρακάτω: « δεν είναι ο αφελής παραμυθάς που ανασκαλεύει τα μεταλλεύματα της μνήμης του, ανυποψίαστος για την αξία τους· είναι ο λόγιος που παρακολούθησε από κοντά στο εξωτερικό την πορεία του θετικισμού ή του νατουραλισμού, την εξέλιξη της πειραματικής ψυχολογίας, της φιλοσφοφίας και της αισθητικής, τις θεωρητικές συζητήσεις για το φολκλόρ(…)»
ποτάμι στην επαρχία Kirklareli,
στην ανατολική Θράκη, κοντά στη Βιζύη

Το ότι, λοιπόν, ο Βιζυηνός δίνει βάθος στην επίπεδη ηθογραφία,
προσθέτοντας την τρίτη διάσταση, αυτή της της ψυχογραφίας των χαρακτήρων του,
είναι αυτό που κάνει τη διαφορά του και από τους συγχρόνους του.
Όπως παρατηρεί ο Κ. Μητσάκης, «ο Βιζυηνός είναι δημιουργός αληθινών ανθρώπων. Οι χαρακτήρες του είναι αληθινοί, γιατί δεν είναι απλά γραφικά ενεργούμενα μέσα σε ένα ειδυλλιακό ντεκόρ· είναι ανθρώπινες υπάρξεις που ωριμάζουν, δικαιώνονται και αγιάζουν μέσα στο σωματικό και ψυχικό πόνο. (…) Δεν είναι άτομα μοναχικά, που πάει να πει αντικοινωνικά. Αντίθετα, βρίσκονται σε στενή επαφή και οργανική σχέση με τον περίγυρό τους, τόσο τον ανθρώπινο όσο και το φυσικό. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει μια αξεδιάλυτη ενότητα του ανθρώπου με τον τόπο του μέσα στο χρόνο
Γι’ αυτό και τα διηγήματα του Βιζυηνού λειτουργούν σε πολλά επίπεδα.

Αυτά, λοιπόν, και για να καταλάβουμε την ηθογραφία αλλά και για να δούμε πώς ο Βιζυηνός την εμπλουτίζει και προχωράει ένα βήμα μπροστά.


ΣΗΜ. Μέχρι την Κυριακή θα κάνουμε ένα μικρό ιντερνετικό διάλειμμα,
οπότε δε θα τα πούμε μέσα από τα σχόλια ή τα μέιλ.
Ραντεβού την Κυριακή το βράδυ.

Κυριακή 24 Οκτωβρίου 2010

Στοιχεία χρονολόγιου Γ.Μ.Βιζυηνού και σύνδεσή τους με το διήγημά μας

"Γέφυρα στην ανατολ. Θράκη",
χαρακτικό του L. Mayer (1810)

Έχοντας διαβάσει " Το αμάρτημα της μητρός μου"
και έχοντας αρχίσει να γνωρίζουμε το συγγραφέα του,
μπορούμε να κάνουμε τις πρώτες μας σκέψεις για τη θεματολογία του,
τους τρόπους του, τα χαρακτηριστικά της συγγραφικής του τέχνης.

Σήμερα, δίνοντας κάποια στοιχεία του βιογραφικού του,
μπορούμε, ίσως, να "διαβάσουμε",μέσα απ' αυτά, αυτοβιογραφικά,
ηθογραφικά, λαογραφικά και ψυχογραφικά στοιχεία του διηγήματος.


Ø 1846 Γέννηση του πρωτότοκου Χρηστάκη
Ø 1847 Γέννηση της πρώτης αδελφής Άννας, του μωρού που πλακώνει κατά το θηλασμό η Δεσποινιώ, η μητέρα του συγγραφέα.
Ø 1849. Γέννηση του συγγραφέα στη Βιζύη της ανατ. Θράκης.
Ø 1850. (1 χρόνου) Γέννηση της δεύτερης αδελφής Αννιώς που θα πεθάνει αργότερα σε μικρή ηλικία.
Ø 1854 (5 χρ.) Θάνατος του πατέρα.
Ø 1854 Γέννηση του αδελφού του Μιχαήλου.
Ø 1860-68 (11-19 χρ.) Στην Πόλη, ράφτης.
Ø 1868-72 (19-23) Στην Κύπρο, ρασοφόρος.
Ø 1872-73 (24) Στην Πόλη και τη Χάλκη, ιεροσπουδαστής.
Ø 1873-1875 ( 24-26) Στην Αθήνα, μαθητής και φοιτητής φιλοσοφικής.
Ø 1875-78 (26-29) Γκέτινγκεν, Λιψία, Βερολίνο, σπουδές φιλοσοφίας.
Ø 1878-80 (29-31) Βιζύη, Πόλη, Αθήνα.
Ø 1880-81 ( 31-32) Βερολίνο. Διδακτορικό με θέμα: «Το παιχνίδι υπό έποψη ψυχολογική και παιδαγωγική».
Ø 1882-1884 (33-35) Παρίσι, Λονδίνο. Συγγραφή.
Ø 1884-1896 (35) Αθήνα.
Ø 1890 ( 41) Ένα «νόσημα του μυελού», που εξελίσσεται σταδιακά, τον βασανίζει και θα τον οδηγήσει στην παραφροσύνη.
Ø 1892 ( 43) Κλείνεται στο Δρομοκαΐτειο
Ø 1896 (47) Πεθαίνει στο Δρομοκαΐτειο.


Κάποιες παρατηρήσεις:

- Από τα 5 του ορφανός από πατέρα, «ακουμπάει» μόνο στη μητέρα του. Βιώνει σε μικρή ηλικία το θάνατο της αδελφής του, της Αννιώς.

- Από μικρό παιδί, ξενιτεύεται. Από τη Βιζύη μέχρι το τέλος της ζωής του ( Κάνει μόνο ταξίδια για να δει τους δικούς του ). Ο γενέθλιος τόπος του γίνεται γι’ αυτόν ένας τόπος μνήμης και νοσταλγίας.

- Επαφή, στην Ευρώπη, με τις σύγχρονές του τάσεις της πεζογραφίας.- Σπουδές – κυρίως στην ψυχολογία και τη φιλοσοφία

δρόμος στη Vize ( Βιζύη)
(από picasaweb.google.com)


Ένας παιδικός ψυχισμός, λοιπόν, που περνάει από «σαράντα κύματα»,
εγγραφές ξενιτεμού, έντονης λειτουργίας της μνήμης και της νοσταλγίας,
που τις συναντάμε εντονότατες στην αφήγηση του Αμαρτήματος,
καθώς και μια εμμονή σ’ αυτά, τα παιδικά του χρόνια, τη σχέση του με τη μητέρα
και την προσπάθεια να τα φωτίσει, να τα καταλάβει, να τα εξηγήσει,
με τη συνδρομή των γνώσεών του και της απόστασης που του προσφέρει η ηλικία
( Το Αμάρτημα το γράφει σε ηλικία περίπου 35 χρονών).
Η Βιζύη γίνεται ο τόπος της ιστορίας (ηθογραφία, λαογραφία), μέσα στην οποία τοποθετούνται τα πρόσωπα με τις περίπλοκες σχέσεις τους ( ψυχογραφία), όπως ο ίδιος ο συγγραφέας φαίνεται πως τις έχει βιώσει ( στοιχεία αυτοβιογραφίας).


ΥΓ. Όσο για το νόσημά του, που τον οδηγεί στη φρενοβλάβεια, αλλά και για τον έρωτά του για τη Μπετίνα Φραβασίλη και όλα τα συνεπακόλουθα, ας αποφεύγουμε τις παραπλανητικές για την ανάλυση πληροφορίες:
Ο Γεώργιος Βιζυηνός του 1884, του Αμαρτήματος, δεν έχει φτάσει ακόμα εκεί.
Καλή εβδομάδα!

Τετάρτη 20 Οκτωβρίου 2010

Μουσικά παράλληλα


Ένα διάλειμμα (και..) σήμερα, πριν τις αναρτήσεις για
" το Αμάρτημα της μητρός μου" και το Βιζυηνό.
Αφορμή τα περί έρωτος δικά σας σχόλια στην προηγούμενη ανάρτηση,
σχόλια που "πάτησαν" στο στίχο του Σολωμού
" Μόλις είν' έτσι δυνατός ο Έρωτας και ο Χάρος"

Το 1972 στο δίσκο του "Μεγάλος Ερωτικός" ο Μάνος Χατζιδάκις
συνταιριάζει τις μουσικές του εμπνεύσεις με στίχους πολλών ποιητών.
Είχαμε ήδη σ' αυτό το ιστολόγιο παρουσιάσει το "Όνειρο", του Διον. Σολωμού.
Σήμερα δύο ακόμα δείγματα ευτυχούς συνεύρεσης ποίησης και μουσικής
από την ίδια συλλογή.


1) Κραταιά ως θάνατος αγάπη, από το Άσμα ασμάτων.
Με τη Φλέρη Νταντωνάκη και το Δημήτρη Ψαριανό

Θές με ὡς σφραγῖδα ἐπὶ τὴν καρδίαν σου,
ὡς σφραγῖδα ἐπὶ τὸν βραχίονά σου∙
ὅτι κραταιὰ ὡς θάνατος ἀγάπη,
σκληρὸς ὡς ᾅδης ζῆλος∙
περίπτερα αὐτῆς περίπτερα πυρός, φλόγες αὐτῆς∙
ὕδωρ πολὺ οὐ δυνήσεται σβέσαι τὴν ἀγάπην,
καὶ ποταμοὶ οὐ συγκλύσουσιν αὐτήν.
(αποσπ.)


Μια πρόχειρη μετάφραση:
Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου,
σφραγίδα στο μπράτσο σου,
γιατί πανίσχυρη η αγάπη
σαν το θάνατο
κι ο πόθος σκληρός
σαν τον Άδη.

Κι οι φλόγες της, φλόγες της φωτιάς.
Όλο το νερό δε θα μπορέσει να σβήσει την αγάπη
και ποτάμια ολόκληρα δε θα τη σκεπάσουν.





Και 2) Έρωτα εσύ. Χορικό από τη Μήδεια του Ευριπίδη,
σε μεταφορά στη νεοελληνική του Παντελή Πρεβελάκη.
Τραγουδάει ο Δημήτρης Ψαριανός.

Έρωτα εσύ, με περισσή
όταν λαβώνεις δύναμη,
μηδ' όνομα καλό από σε
μηδ' αρετή μπορεί να βγει.

Μα μετρημένα αν πορευτεί
η Κύπριδα, άλλη σαν αυτή
θεά δεν έχει νοστιμιά.

Ω δέσποινά μου, απάνου μου
με το χρυσό δοξάρι σου
μη ρίξεις την αφεύγατη
σαγίτα, που 'χει την αιχμή
βαμμένη στην αποθυμιά.



Αυτά - και πόσα άλλα, βέβαια, όταν πρόκειται για τον έρωτα. ΄Ηδη ο Θέμης έχει προτείνει για δεύτερη φορά δικό του παράλληλο, που θα το ακούσουμε σε επόμενη ανάρτηση -διάλειμμα.

Προτείνετε κι εσείς τα δικά σας.

Τρίτη 12 Οκτωβρίου 2010

Σολωμός-Δημουλά. Απρόοπτες συναντήσεις.

( από conapl.ning.com)

Στον Κρητικό ο αφηγητής, αδυνατώντας να περιγράψει
με γήινους όρους έναν ήχο υπερφυσικό που ακούει, έναν ήχο παραδείσιας,
θείας προέλευσης, καταλήγει λέγοντας:
«Μόλις είν’ έτσι δυνατός ο Έρωτας και ο Χάρος»,
βάζοντάς μας να συλλογιστούμε για την τεράστια δύναμη
των δύο αυτών προσωποποιημένων εννοιών, αλλά και για τη συγγένειά τους.

Και δεν είναι μόνο η αλληλοδιαπλοκή των εννοιών στην ορφική και ελευσίνεια λατρεία,
όπου εκεί Διόνυσος και Άδης αποτελούν τη διπλή όψη του ίδιου μυθικού συμβόλου,
όπως παρατηρεί ο Ε. Καψωμένος.
Αντιλαμβάνεται κανείς την αδιάσπαστη σύνθεση που δημιουργούν,
καθώς ο ζωοδότης έρωτας αντιπαλεύει από τη φύση του το θάνατο,
αλλά κι ο θάνατος αποτελεί προϋπόθεση ζωής.
Έννοιες αλληλένδετες, στενά συναρτημένες με το όλο φαινόμενο της ζωής.

Στο τελευταίο της βιβλίο η
Κική Δημουλά, («Τα εύρετρα»),
στο άτιτλο προλογικό ποίημα της συλλογής,
συνδιαλέγεται με τις έννοιες του Έρωτα και του Θανάτου,
με τρόπο ίσως ρηξικέλευθο και ανατρεπτικό.

« Εὐλαβοῦμαι, Ἀνάγκη
ὅτι ἐσύ έπλασες τό συνεχές τοῦ κόσμου
τό δῶσ’ μου, τό δεν ἔχω του.
Ἀλλά τόν ἔρωτα ὄχι, ὄχι ἐσύ, Ἀνάγκη
Τόν ἔρωτα τόν ἔπλασε ὁ θάνατος
ἀπό ἄγρια περιέργεια
νά ἐννοήσει
τι εἶναι ζωή.»

Η Ανάγκη, στην οποία κι οι «θεοί πείθονται», δημιουργεί, πλάθει τα πάντα.
Αλλά τον έρωτα όχι, για την ποιήτρια. Αλλουνού δουλειά είναι ο έρωτας.

Τον έρωτα τον γεννάει ο θάνατος, επιχειρώντας αγριεμένος – αγριεμένος από την αδυναμία του να εννοήσει κάτι που δεν ανήκει στην περιοχή του,
άρα κάτι γι’ αυτόν ακατανόητο – να εννοήσει αυτό που είναι η ζωή.

Ο Έρωτας κι ο Θάνατος ταξιδεύουν από ποίημα σε ποίημα,

από εποχή σε εποχή, από συγκίνηση σε συγκίνηση,
μπορεί ιδωμένοι αλλιώς, αλλά πάντα στο ίδιο βαγόνι. Πώς αλλιώς;

Κυριακή 10 Οκτωβρίου 2010

Οι στοχασμοί του Δ. Σολωμού κι ο Κρητικός

Ποια είναι η φεγγαροντυμένη και ποιος ο παράξενος ήχος που ακούει ο ναυαγός;
Γιατί παρουσιάζονται; Με τι, για τι παλεύει ο Κρητικός; Ποιος ο ρόλος του Παραδείσου;
Ποια η βασική ιδέα που θέλει να αισθητοποιήσει και να αναδείξει ο Σολωμός στο έργο αυτό;

Στην αναζήτηση των απαντήσεων αυτών και πολλών άλλων ερωτημάτων
που γεννά η ποιητική αυτή σύνθεση μπορεί να μας βοηθήσει υλικό που αντλούμε
από τους Στοχασμούς του ποιητή.
Οι Στοχασμοί είναι οι σημειώσεις που κρατάει ο Σολωμός,
όταν γράφει τους Ελεύθερους Πολιορκημένους.
Οι οδηγίες που δίνει στον εαυτό του όσο συνθέτει το ποίημά του,
οι κανόνες ποιητικής σύνθεσης, οι επισημάνσεις, οι σκέψεις του, οι «υποδείξεις προς εαυτόν».
Όπως γράφει γι’αυτούς ο Στ. Αλεξίου « Οι Στοχασμοί γενικά
ζητούν να θεμελιώσουν φιλοσοφικά, με επαναλήψεις και διαφορετικούς εκφραστικούς τρόπους την κεντρική ιδέα των «Ελεύθερων Πολιορκημένων»:
υπερνίκηση μιας σειράς δυστυχιών ( πείνα, κίνδυνοι, αρρώστιες, φόνοι, φόβος θανάτου) και,
από την άλλη πλευρά, πειρασμών
( ομορφιά της ζωής και ανάμνηση της περασμένης δόξας)·
όλα τα υπερβαίνει η θέληση των πολιορκημένων,
επιβεβαιώνοντας τη θεία φύση και ελευθερία καθολικά του Ανθρώπου »
Αισθάνεται κανείς, αλήθεια, ότι η κεντρική ιδέα στον Κρητικό έχει πολλά κοινά στοιχεία
μ’ αυτή των Ελεύθερων Πολιορκημένων, όπως τη διατύπωσε παραπάνω ο Στυλιανός Αλεξίου. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι η χρονολόγηση των Στοχασμών τοποθετείται κατά πάσα πιθανότητα κοντά στα χρόνια που ο Σολωμός έγραφε τον Κρητικό ( 1833-4).
Άλλωστε, πολλοί μελετητές επεκτείνουν τους στοχασμούς του Σολωμού
σ’όλα τα έργα της ποιητικής του ωριμότητας.
Στους Στοχασμούς μπορούμε να δούμε τις ποιητικές και φιλοσοφικές του αναζητήσεις,
όπως αυτές συνδέονται με την ιδεαλιστική φιλοσοφία της εποχής του,
και να παρατηρήσουμε την έντονη επιρροή που του ασκούν φιλόσοφοι, όπως ο Schiller ή ο Hegel. Προσεγγίζοντάς τις θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα
τόσο τη σύλληψη της ποιητικής ιδέας του Κρητικού
όσο και τους τρόπους που επιλέγει να την αισθητοποιήσει.

Ενδεικτικά, ας δούμε κάποιους Στοχασμούς αλλά και τη σύνδεσή τους με την ιδεαλιστική φιλοσοφία της εποχής του, καθοδηγημένοι από την ανάλυση που επιχειρεί ο Στ. Αλεξίου.

Προτρέπει ο Σολωμός τον εαυτό του: « Ανάγκη να σκεφτείς βαθιά και με τρόπο συγκεκριμένο και σταθερό ( μια για πάντα) τη φύση της ιδέας, πριν πραγματοποιήσεις το έργο.
Μέσα σ’ αυτό θα ενσαρκωθεί το ουσιωδέστερο και υψηλότερο περιεχόμενο
της αληθινής ανθρώπινης φύσης (…) »
Πώς αντιλαμβάνεται την «αληθινή ανθρώπινη φύση»;
Κατά τον Schiller αληθινή ανθρώπινη φύση είναι η «ωραία εκείνη αρμονία αισθήματος και σκέψης», η οποία «αποτελεί ιδέα, που ποτέ δεν τη φτάνει ολότελα η πραγματικότητα».
Όσο για την ποίηση «δε σημαίνει τίποτ’άλλο παρά
ότι δίνουμε στην ανθρωπότητα
την πληρέστερη δυνατή της έκφραση».
Και για τον Hegel η ιδέα της ομορφιάς θεωρείται ως η «συνένωση του ελλόγου
με το αισθητηριακό και αυτή η συνένωση δηλώνεται ως η αληθής πραγματικότητα»

Αλλού, γράφει για τους πολιορκημένους: «Μείνε σταθερά σ’ αυτή την υψηλή θέση:
Ο πόνος των συνίσταται στο να θυμούνται την προηγούμενη κατάστασή τους,
που ήταν γεμάτη από το καλό της πατρίδας και που τώρα θα τη χάσουν.
Είχαν τα πάντα (…) τώρα αισθάνονται ότι θα χάσουν τα πάντα.
Η πείνα μπαίνει σ’ αυτό τον κύκλο μόνο ως εξωτερική δύναμη,
που κι αυτή την υπερβαίνουν μαζί με όλες τις άλλες.»
Η αντίληψη αυτή, της ανάμνησης της περασμένης ευτυχίας,
και η υπέρβαση των φυσικών εμποδίων που εμφανίζονται για να κάμψουν την ανθρώπινη ύπαρξη συναντιέται και στο Βιργίλιο, το Δάντη, τους ιδεαλιστές φιλοσόφους που διαβάζει ο Σολωμός. Σταθερή σκέψη του ποιητή μας η αντιπαράθεση εναντίων δυνάμεων,
ιδιαίτερα των αντίξοων συνθηκών με τις ηθικές και πνευματικές δυνάμεις του ανθρώπου.
Η αντιπαράθεση αυτή, η προσπάθεια για υπερνίκηση φυσικών εμποδίων
που κάνουν να κάμψουν την ηθική αντίσταση του ήρωα,
δεν είναι διακριτή και στον Κρητικό;

Όμως, για το φιλοσοφικό σχολιασμό των Στοχασμών, ο οποίος δείχνει και τις δυνατές επιρροές που ο Σολωμός δέχεται από τους ιδεαλιστές της εποχής του,
θα τα πούμε σε επόμενη ανάρτηση, με οδηγό τον Κώστα Ανδρουλιδάκη
και τα όσα γράφει στο επίμετρο της ίδιας έκδοσης.
( Διονυσίου Σολωμού Στοχασμοί, φιλ.επιμέλεια ιταλικού κειμένου Massimo Peri, προλεγόμενα – μετάφραση Στυλιανός Αλεξίου, φιλοσοφικός σχολιασμός Κώστας Ανδρουλιδάκης, εκδ. Στιγμή, Αθήνα 1999)
Καλή σας βδομάδα

Πέμπτη 7 Οκτωβρίου 2010

Αναπλήρωση-1. Ο γλυκύτατος ηχός και μερικοί στίχοι από τον Πόρφυρα.

το σπίτι που έζησε και πέθανε
ο Δ. Σολωμός στην Κέρκυρα

Για το Γ2, που σήμερα δεν κάναμε μάθημα, υπάρχει ένα δωράκι (…):
Μπορείτε να μελετήσετε
στο απόσπασμα 5 [22] και στους στίχους 23-58
τη σκηνή με το «γλυκύτατο ηχό».

Μελετήστε το με τη βοήθεια των φωτοτυπημένων σημειώσεων που έχετε ( σελ. 9 και 10 ),
δείτε στις ίδιες φωτοτυπίες και τις εμηνείες που δίνονται γι’ αυτόν,
σκεφτείτε, επίσης, τη λειτουργία αυτού του επεισοδίου στο ποίημα
( σημαντικοί γι’ αυτό οι στίχοι 51-52, 55-56).
Τέλος, δείτε συγκριτικά το απόσπασμα από τον Πόρφυρα,
που σας σημειώνω παρακάτω.


Στο ποίημα του Σολωμού «Ο πόρφυρας», ποίημα της όψιμης περιόδου κι αυτό,
του οποίου δε σώζεται παρά το πρώτο άμορφο σχεδίασμα σε ένα χειρόγραφο,
έχουμε την ποιητική απόδοση ενός πραγματικού συμβάντος:
Ένας νεαρός άγγλος στρατιώτης, ενώ κολυμπούσε στο λιμάνι της Κέρκυρας,
κατασπαράσσεται από ένα σκυλόψαρο – πόρφυρα, όπως το ονόμαζαν στην Κέρκυρα.

Διαβάστε, λοιπόν, ένα απόσπασμα από τον Πόρφυρα
και βρείτε κοινά σημεία επαφής του με τον Κρητικό
και κυρίως από το επεισόδιο του «γλυκύτατου ηχού» ( απ. 5, στ. 23-58)
Τόσο στη σκηνοθεσία, στα συστατικά της,
όσο και στις αντιλήψεις που διαπερνούν τους στίχους.

Ο Πόρφυρας


Απ. 5
Κοντά ‘ναι το χρυσόφτερο, και κατά ‘δω γυρμένο,
π’άφησε ξάφνου το κλαδί για του γιαλού την πέτρα,
και ‘κει γροικά της θάλασσας και τ’ ουρανού τα κάλλη,
και ‘κει τραβά τον ήχο του μ’όλα τα μάγια πώχει.
Γλυκά ‘δεσε τη θάλασσα και την ερμιά του βράχου,
και τ’ άστρο κράζει πάρωρα και πρέπει να προβάλλη.
Πουλί, πουλάκι, που λαλείς, μ’ όλα τα μάγια πώχεις
πουλί, μη δεν είν’της γης τα μάγια της φωνής σου;
Καλό δεν άνθισε στη γη, στον ουρανό κανένα.
Δεν τόλπιζα να ‘ν η ζωή μέγα καλό και πρώτο!
Ακόμ’αφρέ μου, να βαστάς, και νάμαι γυρισμένος,
με δυο φιλιά της μάνας μου, με φούχτα γη της γης μου.

Απ. 8
Πριν πάψ’ η μεγαλόψυχη πνοή χαρά γεμίζει·
άστραψε φως κ’ εγνώρισεν ο νιος τον εαυτό του·
οι κόσμοι γύρου ν’ άνοιγαν κορώνες να του ρίξουν,
…………………………………………………….
Απομεινάρι θαυμαστό ερμιάς και μεγαλείου,
όμορφε ξένε και καλέ, και στον ανθό της νιότης,
άμε και δέξου στο γιαλό του δυνατού την κλάψα.

[οι στίχοι 7 και 8, του απ.5, δίνονται από τις παραλλαγές]


Συγκεντρώστε κάποια στοιχεία για την απάντηση

και ελάτε να τα δούμε και να τα συζητήσουμε ( τάξη, mail, σχόλια)

Τρίτη 5 Οκτωβρίου 2010

Συμπληρωματικά στοιχεία για τη θρησκευτικότητα του Δ. Σολωμού.


Μετά από το κουίζ του Θέμη, ώρα για λίγη δουλίτσα.
Δίνουμε σήμερα λίγα στοιχεία συμπληρωματικά για τη θρησκευτικότητα του Δ.Σολωμού,
όπως αυτή συμπεραίνεται τόσο από στοιχεία του βιογραφικού του
όσο και από κρίσεις μελετητών του έργου του.
Τα στοιχεία αυτά τα "αλιεύουμε" από ομιλία της φιλολόγου Ρουκανά -Αμπελά,
που δόθηκε στο λόφο του Στράνη, στη Ζάκυνθο, το 2007,
και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Ημέρα τση Ζάκυθος ".
" Είναι γεγονός, ότι έχουν ασχοληθεί κάποιοι με την θρησκευτικότητα του μεγάλου Επτανήσιου ποιητή και γράφτηκαν ορισμένα έργα για την επίδραση της Αγίας Γραφής στο έργα του, ιδεολογική και λογοτεχνική, μολονότι ο Δημαράς υποστηρίζει ότι « μας είναι ανεπαρκώς γνωστοί, γιατί δεν έχουν μελετηθεί οι θρησκευτικές πηγές του άεργου του».
Πράγματι βαθιά ιδεαλιστής ο Διονύσιος Σολωμός αλλά και βαθιά θρησκευόμενος.
Η σχέση του με την θρησκεία ήταν καρπός μια ζωντανής και δημιουργικής πίστης,
που έτρεφε από μικρός προς τον Χριστιανισμό.
Ο Δημήτριος ο αδελφός του ποιητή, μας διηγόταν στο Δεσιάζη
ότι ο Διονύσιος από μικρός σύχναζε στο ιερό του ναού της γειτονιάς του.
Είχε μάθει απ’ έξω τους ψαλμούς του Δαβίδ, τους θρήνους του Ιερεμία,
το βιβλίο του Ιώβ και το Άσμα Ασμάτων, από το οποίο είχε εμπνευσθεί πολλά
από τα Ιταλικά του τραγούδια. Σε μεγαλύτερη ηλικία διάβαζε τον Απόστολο
στην Παναγία των Κομούτων. Χαρακτηριστικό της βαθιάς ευσέβειάς του
κατά τους παιδικούς του χρόνους αναφέρεται,
ότι κάποια μέρα επιστρέφοντας από τον ναό ρωτήθηκε από τον κόντε Σολωμό,
τον πατέρα του. «παιδί μου που ήσουνα προτού γεννηθείς;»
και ο Σολωμός απάντησε αδίστακτα και με παρρησία «εις τον νουν του Θεού».
Είναι λοιπόν γεγονός ότι ο Διονύσιος Σολωμός ήταν από μικρός αφιερωμένος στο Θεό. Ο χριστιανισμός ζούσε μέσα του σαν αξία αληθινή, πίστευε στη θρησκεία όχι με τυπικότητα . Άλλωστε είναι χαρακτηριστική η απάντηση που έδινε
όταν κάποιος του εξέφραζε την πεποίθηση ότι δεν υπάρχει Θεός.
¨Αν δεν υπάρχει Θεός, τι υπάρχει;¨
Στα 1850 σε μια ψυχική ανάλυση που επεχείρησε στο Σολωμό ο φίλος του Μάντζαρος αναφέρει… «Αισθάνεται ζωηροτάτη την θρησκεία διότι με τρεις αγάπες τροφοδοτεί την ψυχήν του,
με την του Θεού, την του πλησίον και πάσης χριστιανικής αρετής.
Είναι έτοιμος οποτεδήποτε να αισθανθεί τον θάνατο του σώματος,
μαντεύων τον ωραίο κόσμο που τον περιμένει.
Τον διακατέχουν η αγνότης, η ταπεινότης, η γαλήνη, η φιλανθρωπία.
Κατά τον Ν. Τομαδάκη καθηγητή της Βυζαντινολογίας
ο Διονύσιος Σολωμός «συνεκινείτο εκ της παιδικής ήδη ηλικίας από την Ορθόδοξο Εκκλησίαν
και η Ορθοδοξία τον είχε φέρει πλησίον προς την λόγιαν παράδοσιν».
Αλλά και ο λόγιος μοναχός Στρατούλης βεβαιώνει ότι «από μικρός μέχρι τελευταίας του πνοής ήταν αφοσιωμένος εις τον Θεόν και εκ της Ιεράς Δέλτου της Νέας Διαθήκης
και μάλιστα εκ της αποκαλύψεως , εξήντλει τας ποιητικάς του εμπνεύσεις».
Το συναίσθημα αυτό σκιαγραφώντας ο Λίνος Πολίτης παρατηρεί:
«Αυτό που ξεχωρίζει στο Σολωμό πιο πολύ από τις ποιητικές ή καλλιτεχνικές του αρετές, είναι η βαθιά θρησκευτικότητα και η σταθερή απόλυτη πίστη.
Ο Σολωμός ήταν μια βαθιά συνείδηση θρησκευτική που βρίσκει και διαισθάνεται κάτω από τυχαία περιστατικά το αόρατο νήμα που τα συνέχει και τα αιτιολογεί,
που αισθάνεται μέσα στη φύση, την παρουσία δηλαδή ενός Θεού».
Ο Νικόλαος Τομαδάκης βαθύς γνώστης του Σολωμού όπως προαναφέραμε,
έγραφε το 1949: «Ο Εθνικός μας ποιητής ήταν θρησκευόμενος Έλλην.
Αυτό δεν είναι τίποτα νέον, ούτε ημπορεί να θεωρηθεί αποκαλυπτικόν.
Ο Διονύσιος Σολωμός εγεννήθει ορθόδοξος, ανετράφει εις τους κόλπους της Εκκλησίας και ηκολούθησε την πίστη των Πατέρων του.
Εις αυτή την πίστην ηύρε πηγάς έμπνευσης.
Μάρτυς το έργο του, η ποίησις του η οποία δονείται από θρησκευτικό συναίσθημα».
Το ίδιο υποστηρίζουν όλοι οι μελετητές και βιογράφοι του.
Κανείς δεν αμφισβήτησε την χριστιανική έμπνευση στην κοσμοθεωρία του. "

Εσείς, εκτός από το απόσπασμα 2[19], το οποίο και ελέγξαμε,
ως προς τα στοιχεία που μας παρέχει, τα σχετικά με τη θρησκευτικότητα του ποιητή,
σε ποια άλλα σημεία του Κρητικού θα σταματούσε η κριτική σας ματιά;

Κυριακή 3 Οκτωβρίου 2010

Το κουίζ του Θέμη - χαλαρώστε.

Παιδιά, φαίνεται πως η πλύση εγκεφάλου που υφίστασθε αρχίζει να αποδίδει! Τελευταία βλέπετε παντού φεγγαροντυμένες! Ο Θέμης, λοιπόν, εντόπισε μία σε ένα - προσέξτε: φαινομενικά - άσχετο με το Σολωμό βιντεάκι, το έστειλε και βάζει το εξής κουίζ:

Σε ποια ακριβώς χρονική στιγμή του βίντεο εμφανίζεται μια ...φεγγαροντυμένη;;

Απαντήστε, λοιπόν, να αρχίσουμε τη βδομάδα μας χαλαρά, προτού ξεκινήσουμε τις αναλύσεις περί διακειμενικότητας και επιδράσεων και "σκηνοθεσίας" της θεϊκής αυτής μορφής.

Καλή μας βδομάδα :-)

( Θέμη, εννοείται: η ανάρτηση αφιερωμένη σε σένα!)

Παρασκευή 1 Οκτωβρίου 2010

Η εργασία μας για τη θρησκευτικότητα του Σολωμού, λίγος Σούμπερτ και λίγος...Τουάρντιτς!


Λίγα στοιχεία για την εργασία σας («Αξιοποιώντας το απόσπασμα 2 [19] του Κρητικού αναφερθείτε στη θρησκευτικότητα του Διον. Σολωμού.»):

Προεργασία: Εννοείται πως «σαρώνετε» στίχο στίχο το απόσπασμα και συλλέγετε τους στίχους που αναφέρονται στο θέμα που εξετάζεται. Στην περίπτωσή μας, σχεδόν όλο το απόσπασμα ( εκτός από τους στίχους 2,3,4,17,18).
Μαζί μ’ αυτούς και ό,τι σχετικό
προσφέρουν οι υποσημειώσεις του βιβλίου πάνω στους στίχους αυτούς.


Γράψιμο: Τις γενικεύσεις που κάνετε και τα συμπεράσματά σας καλό είναι να τα γράφετε στην αρχή και στο τέλος του κειμένου σας, της απάντησής σας. Να φανεί, δηλαδή, ότι έχετε κάνει τη σύνθεση των αναφορών/πληροφοριών που σας προσφέρει το απόσπασμα και ότι έχετε φτάσει στα συμπεράσματά σας, τα οποία και μπορείτε να συνοψίζετε.
Η δομή της απάντησης μπορεί να είναι: 1) Η θέση σας για τη θρησκευτικότητα του Σολωμού – όπως την έχετε συνθέσει από τις αναφορές του στο απόσπασμα 2 [19].
2) Η παράθεση των στίχων και των πληροφοριών που αντλήσατε, 3) Ένα μικρό, επιλογικό συμπέρασμα – που, στην ουσία, προεκτείνει λίγο τη βασική σας θέση που έχετε ήδη εκφράσει στην αρχή της εργασίας.

Ένα παράδειγμα εισαγωγής παίρνω από την απάντηση της Έλενας Τζ.
«Όπως γνωρίζουμε, τα χαρακτηριστικά της επτανησιακής σχολής βρίσκουν αντίκτυπο στο σολωμικό έργο, καθώς στην ποίηση του Σολωμού συμπυκνώνονται ο πατριωτισμός, η φυσιολατρεία, η αγάπη προς τη γυναίκα και η έντονη θρησκευτικότητα. Η τελευταία φαίνεται καθαρά στο δεύτερο απόσπασμα του Κρητικού(…)»


Και επιλογικά, κάτι ανάλογο: « Η σύνδεση των υπέρτατων αξιών του ήρωα με στοιχεία της θρησκείας αποδεικνύουν πως ο Σολωμός συμπεριλαμβάνει την πίστη και τη θρησκεία στην ψηλότερη κλίμακα των αξιών και το συγκεκριμένο απόσπασμα του ποιήματος κινείται σε έντονα θρησκευτικά πλαίσια, αποτελώντας την καλύτερη απόδειξη της βαθύτατης θρησκευτικότητας του Σολωμού.»


Μιλώντας για θρησκευτικότητα, απολαύστε ένα Ave Maria* σε μουσική του σχεδόν συνομήλικου του Σολωμού Φρανς Σούμπερτ (1797-1828 ) Προσφέρεται, μάλιστα και για κουίζ λατινικών: Τι λένε οι στίχοι του;
Εεεεεεε! Όχι βοήθειες απ’ τον κ. Τουάρντιτς!!

Ave Maria

Gratia plena

Dominus tecum

Benedicta tu in mulieribus

Et benedictus fructus ventris

Tui, Jesus

Sancta Maria

Mater Dei

Ora pro nobis peccatoribus

Nunc et in hora mortis nostrae

Amen.

* Κανονικά είναι τo τραγούδι του Φραντς Σούμπερτ "Ellens dritter Gesang», το οποίο, όμως, τραγουδιέται συχνά με τους στίχους του Άβε Μαρία αντί για τους πρωτότυπους στίχους και έτσι συχνά αναφέρεται λανθασμένα ως «Άβε Μαρία του Σούμπερτ»