Κ.Δημουλά, Κονιάκ μηδέν αστέρων. Φωτισμοί σε σημεία του ποιήματος

ΚΟΝΙΑΚ ΜΗΔΕΝ ΑΣΤΕΡΩΝ[1]

Χαμένα πάνε εντελώς τα λόγια των δακρύων[2].

Όταν μιλάει η αταξία [3]η τάξη σωπαίνει

-έχει μεγάλη πείρα ο χαμός.

Τώρα πρέπει να σταθούμε στο πλευρό του ανώφελου.

Σιγά σιγά να ξαναβρεί το λέγειν της η μνήμη

να δίνει ωραίες συμβουλές μακροζωϊας

σε ό,τι έχει πεθάνει.

Ας σταθούμε στο πλευρό ετούτης της μικρής

φωτογραφίας[4]

που είναι ακόμα στον ανθό του μέλλοντός της:

νέοι ανώφελα[5] λιγάκι αγκαλιασμένοι[6]

ενώπιον ανωνύμως ευθυμούσης παραλίας.

Ναύπλιο Εύβοια Σκόπελος;

Θα πεις

και πού δεν ήταν τότε θάλασσα[7] [8].

Μπορούμε να φωτίσουμε σε μερικά σημεία του ποιήματος, παραθέτοντας στοιχεία που προέρχονται από κριτικούς αναλυτές ή και από σχόλια της ίδιας της ποιήτριας για το ποίημα, που έχει κάνει σε συνεντεύξεις. Τα παραθέτουμε αρκετά βιαστικά και πρόχειρα, χωρίς να έχει προηγηθεί κάποια...ενδελεχής έρευνα. Αν έχετε υπόψη σας κάποια άλλα, μπορούμε να τα προσθέσουμε.

[1] Όταν πεθαίνει ένας άνθρωπος στους χώρους αυτούς των κοιμητηρίων προσφέρουν ένα μπουκαλάκι με πολύ φτηνό κονιάκ. Ενώ το κονιάκ είναι πέντε αστέρων, εκεί στα κοιμητήρια είναι, όπως το λέω, μηδέν αστέρων. Βεβαίως μηδέν αστέρων σημαίνει πως ο θάνατος δεν έχει αστέρια.
(Δημουλά, από συνέντευξη στην Παυλ. Χατζηγεωργίου/περ. Τετράδια του Ελπήνορα, τ.1)

[2] λέω ότι δεν ωφελεί να κλαίει κανείς γιατί ο χαμός ξέρει τι κάνει. (Δημουλά, από συνέντευξη στην Παυλ. Χατζηγεωργίου/περ. Τετράδια του Ελπήνορα, τ.1)

[3] "Η απώλεια κλονίζει την ευαίσθητη σχέση της με τα πρόσωπα και τα πράγματα και ανατρέπει την επιφανειακή ισορροπία που διατηρούσε κάποτε με τους άλλους" ( Γεωργιάδου-Δεληγιάννη Διαβάζοντας Κ.Δημουλά. Ελ. Γράμματα, 2001, σελ.. 19-20)

[4] "Η φωτογραφία είναι από τα κύρια θέματα της Κικής Δημουλά.[...] Κάθε φωτογραφία, και η πιο ταπεινή, είναι η παρουσία μιας απουσίας. [...]Τα "όσα έχουν πεθάνει" μπορεί να μην υπάρχουν όλα σε φωτογραφία, αλλά όσα υπάρχουν σε φωτογραφία σίγουρα έχουν πεθάνει. Η στιγμή πεθαίνει στο στιγμιότυποΗ φωτογραφία είναι παγωμένο παρελθόν. Σύμβολο μνήμης - παραπάνω: η ίδια η μνήμη τυπωμένη στο χαρτί [...] Για τη Δημουλά οι φωτογραφίες είναι το νερό της μνήμης, αντίδοτο του νερού της Άρνας, του νερού της λησμονιάς. [...] Ιδιαίτερα στο Χαίρε Ποτέ, βιβλίο μεγάλου αποχαιρετισμού, η φωτογραφία μοιάζει να είναι ένα από τα ελάχιστα σωσίβια στον ωκεανό του Τίποτα" ( Νίκος Δήμου, Στην τετράγωνη νύχτα της φωτογραφίας: Σημειώσεις σε ποιήματα της Κικής Δημουλά, Αθήνα, Στιγμή, 1991)

[5] Πώς μπορεί κανείς να προχωρά μπροστά, όταν νιώθει πως όλα είναι μάταια;
«Ο κόσμος πρόκοψε με ανθρώπους που εν γνώσει της ματαιότητας, για να αντεπεξέλθουν τον πόνο της ματαιότητας, δημιούργησαν. Μπορείς λοιπόν να προχωράς, αρκεί να μη γονατίζεις στη σκέψη της ματαιότητας. Όλη η ζωή μας άλλωστε δεν είναι μια εκκρεμότης; Αφού είμαστε θνητοί. Επειδή είναι προσωρινός ο άνθρωπος, γίνεται ενοχλητικός και διεκδικητικός αντίπαλος. Ενώ, αν μπορούσαν να διαρκούν οι χαρές που νιώθει, θα ήταν πολύ καλύτερος». ( από συνέντευξη που βρήκαμε στο http://gym-kastr.ark.sch.gr/yliko)

[6] δεν έχω βάλει ανάμεσα σ` αυτά κόμμα θέλοντας το ένα να αφορά στο άλλο και το άλλο να αφορά στο επόμενο: και νέοι λιγάκι και ανώφελα λιγάκι και αγκαλιασμένοι λιγάκι. Και να μεταδίδεται η μια έννοια στην άλλη. (Δημουλά, από συνέντευξη στην Παυλ. Χατζηγεωργίου/περ. Τετράδια του Ελπήνορα, τ.1)

[7] ακόμα και την ξηρά τη λέω θάλασσα. Δηλαδή, σε μια εποχή ευφορίας, ευτυχισμένη ενδεχομένως εποχή, η Εύβοια και η κάθε γη ήτανε θάλασσα, δηλαδή απέραντο πράγμα. (Δημουλά, από συνέντευξη στην Παυλ. Χατζηγεωργίου/περ. Τετράδια του Ελπήνορα, τ.1)

[8] Η θάλασσα στην ποίηση της Κ.Δ είναι ένα μοτίβο συχνό που έχει άλλοτε απλώς το ρόλο του σκηνικού και άλλοτε πολυδιάστατη συμβολική σημασία. Έτσι, στα ποιήματά της, η θάλασσα γίνεται κατά περίσταση, συνώνυμη της απεραντοσύνης του χρόνου, της ταραγμένης ψυχής, της ανεμπόδιστης λύσης στα προβλήματα, της ευτυχίας χωρίς όρια ( "Μίλα./Έχουμε τόση θάλασσα μπροστά μας") (…)
( Γεωργιάδου-Δεληγιάννη Διαβάζοντας Κ.Δημουλά. Ελ. Γράμματα, 2001, σελ.76)

ΣΗΜ. Τα αποσπάσματα της συνέντευξης στο περιοδικό Τετράδια του Ελπήνορα τα βρήκαμε στο ιστολόγιο της πολύ καλής συναδέλφου Ε. Στάμου. Εδώ: http://estamou.blogspot.com/2010/03/blog-post_14.html

Σημείο αναγνωρίσεως. Μικρές ερωτήσεις για έλεγχο της πραγματολογικής και ερμηνευτικής επεξεργασίας του ποιήματος.

20 ερωτήσεις που στόχο έχουν είτε να μας βοηθήσουν να "διαβάσουμε" το ποίημα, είτε, να ελέγξουμε αν διαθέτουμε τις απαραίτητες γνώσεις/πληροφορίες που οδηγούν σε ευχερέστερη ανάλυσή του. Τις είδαμε και προφορικά στην τάξη, ας τις έχετε και για τις επαναλήψεις σας.

1. Ποια η αφορμή για να γράψει αυτό το ποίημα η Δημουλά [υποσημ.];
2. Ποια η αλληγορία που δίνει στο άγαλμα ο γλύπτης[υποσημ.];
3. Πώς συμβολοποιεί η ποιήτρια το άγαλμα [υποσημ.];
4. Ποιος ήταν ο Άργος [υποσημ.];
5. Τι σύμβολο αποτελεί η Ιώ [υποσημ.];
6. Ποιο σχήμα λόγου στην αρχή του ποιήματος βοηθάει να γίνει αντιληπτή η διαφορετική πρόσληψη του αγάλματος από την ποιήτρια ;
7. Ποιο το χιαστό σχήμα που παρατηρείται στο ποίημα;
8. Ποια η βασική αντίθεση που υπάρχει στους στίχους 3 - 19;
9. Σε τι εξυπηρετεί ο λυρισμός των στίχων 5 - 7;
10. Τι σχήμα λόγου υπάρχει στο στίχο 17, 18;

11. Αναφέρετε κάποιες λέξεις που επαναλαμβάνονται στοποίημα και που εμφαίνουν τη 1 θέση της ("αιχμάλωτης") γυναίκας.
12. Σε ποιους στίχους παρατηρείται το σχήμα της άρσης και της θέσης;
13. Διαχρονική η ματιά στην κοινωνική θέση της γυναίκας. Ποιος στίχος αναφέρεται στο παρελθόν;
14. Διαχρονική η ματιά στην κοινωνική θέση της γυναίκας. Ποιοι στίχοι αναφέρονται στο μέλλον;
15. Ποιο σημείο του αγάλματος αποτελεί "Σημείο Αναγνωρίσεως" για την ποιήτρια;
16. Ποιο στοιχείο, από την αρχή του ποιήματος, δημιουργεί μια αμεσότητα;
17. Αναφέρετε ένα στίχο στην ενότητα στ.3-19 όπου παρατηρείτε ειρωνεία.
18. Αναφέρετε, δίνοντας ένα παράδειγμα από το ποίημα, έναν τρόπο με τον οποίο η Δημουλά δίνει κινητικότητα στα άψυχα ή στις αφηρημένες έννοιες.
19. Ποιος στίχος εκφράζει έντονα την αντροκρατούμενη κοινωνία;
20. Ποιο σχήμα δημιουργούν οι δυο τελευταίοι στίχοι και σε ποιαν έννοια εστιάζουν;

Η φωνή της ποίησης ταξιδεύει

Σε μέρες που η Ελλάδα στον ευρωπαϊκό τύπο αποτελεί σταθερά αρνητική και πολλές φορές προσβλητική σταθερά, έρχεται από το χώρο της ποίησης μια ανάσα.
Η Association Capitale Européenne les Littératures από το Δεκέμβριο του 2007 είχε αποφασίσει να απονείμει το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας στην ελληνίδα ποιήτρια Κική Δημουλά.

Το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας στηρίζεται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας και το πανεπιστήμιο Marc-Bloch. Tην κριτική του επιτροπή αποτελούν συγγραφείς, μεταφραστές, ακαδημαϊκοί και θεσμικοί παράγοντες από το χώρο του πολιτισμού.

" Το βραβείο αφορά το σύνολο του έργου ευρωπαίου/ας συγγραφέως διεθνούς επιπέδου και σκοπό έχει να προωθήσει την καλύτερη γνώση των λαών της Ευρώπης μέσα από τις μεγάλες μορφές της λογοτεχνίας της. Η επιτροπή διακρίνει στο έργο σας μία από τις μεγάλες φωνές που εκπροσωπούν τη σύγχρονη δημιουργία και θέλει να υπογραμμίσει επίσημα τη σημασία του έργου σας στο αύριο της ευρωπαϊκής κουλτούρας", έγραφε ανάμεσα στα άλλα η επιστολή που είχε αποσταλεί στην ελληνίδα ποιήτρια.

Έτσι αύριο στο Στρασβούργο θα τιμηθεί η Κική Δημουλά και, όπως αναφέρει η Ακαδημία, στο πρόσωπό της η Ελλάδα και ο ελληνικός πολιτισμός. Το έργο της θα το παρουσιάσει ο μεταφραστής της Michel Volkovitch, ενώ μια σειρά εκδηλώσεων θα πλαισιώσουν τη βράβευση αυτή. Να σημειώσουμε ακόμα πως το βραβείο αυτό αποτελεί κορυφαίο γεγονός στον χώρο των Ευρωπαϊκών Γραμμάτων.

Ευτυχής συγκυρία για μας το γεγονός ότι αυτές τις μέρες στην τάξη ασχολούμαστε με το έργο της αγαπημένης ποιήτριας.

Η επιλεκτική αιωνιότης

" Πίστεψέ με θα σ' αγαπώ αιώνια"

επαναλαμβάνει κάθε λεπτό ο θάνατος

στην αιωνιότητα.

και κείνη βογκώντας

από δυστυχισμένη βεβαιότητα

αχ γιατί να μην είσαι ψεύτης

τον καταριέται.

( Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως, 2007)

Φτάνουν οι ευχές μας στο Στρασβούργο;

ΣΗΜ. Την ανάρτηση την οφείλουμε

στο Στράτο Ραπτόπουλο

που ευγενέστατα μας υπενθύμισε

πως αύριο είναι η μέρα βράβευσης

Ποια είναι η αιχμαλωσία της γυναίκας;

η Κική Δημουλά, μέσα από μια συνέντευξη,

σχολιάζει η ίδια την έννοια της αιχμαλωσίας της γυναίκας,

όπως τη θέτει στο ποίημά της Σημείο Αναγνωρίσεως

οι τρεις ηλικίες της γυναίκας - Gustav Klimt

Το Σημείο Αναγνωρίσεως στην τάξη μάς έδωσε την ευκαιρία, έστω και για λίγο, να ξεφύγουμε από την επίπεδη ανάγνωση του θέματος της ισότητας των δύο φύλων. Να εμβαθύνουμε, κατά το δυνατό.Υπάρχει φυσική ισότητα; Νομική; Κοινωνική; Τι ορίζει η φύση και τι οι στερεότυπες αντιλήψεις; Ποιοι παράγοντες συντηρούν τις τελευταίες;

Σε μια συνέντευξή της στην Όλγα Μπακομάρου της εφημερίδας "Ελευθεροτυπία", πριν ακριβώς δυο χρόνια (10-3-07), με την ευκαιρία της ημέρας της γυναίκας, η Κική Δημουλά δίνει τις δικές της απαντήσεις που συμβάλλουν τόσο στη συζήτηση αυτή, όσο και στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο συλλαμβάνει την έννοια της "αιχμαλωσίας" της γυναίκας, που με τόση έμφαση τη θέτει ως κύριο χαρακτηριστικό του γυναικείου φύλου

Διαβάστε το απόσπασμα:

" Και τι μπορεί ν' αλλάξει μια «Ημέρα» ακόμα σε έναν κόσμο όπου, εκτός των άλλων, βλέπουμε να ανοίγει σιγά σιγά και η ψαλίδα μεταξύ προνομιούχων και μη προνομιούχων γυναικών, όπως ακριβώς συμβαίνει και μεταξύ πλουσίων και φτωχών... Λέει στο ποίημά της «Σημείο αναγνωρίσεως», από τη συλλογή «το Λίγο του κόσμου», που πρωτοκυκλοφόρησε κάπου 40 χρόνια πριν, μια μεγάλη ποιήτρια και βέβαια «επώνυμη» γυναίκα, η Κική Δημουλά:

«Ολοι σε λένε κατ' ευθείαν άγαλμα / εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατ' ευθείαν.

Στολίζεις κάποιο πάρκο. / Από μακριά εξαπατάς./ Θαρρεί κανείς πως έχεις ελαφρά ανακαθήσει / να θυμηθείς ένα ωραίο όνειρο που είδες / πως παίρνεις φόρα να το ζήσεις. / Από κοντά ξεκαθαρίζει τ' όνειρο: / δεμένα είναι πισθάγκωνα τα χέρια σου / μ' ένα σχοινί μαρμάρινο / κι η στάση σου είναι η θέλησή σου / κάτι να σε βοηθήσει να ξεφύγεις / την αγωνία του αιχμάλωτου. / Ετσι σε παραγγείλανε στο γλύπτη: / αιχμάλωτη. / Δεν μπορείς / ούτε μια βροχή να ζυγίσεις στο χέρι σου, / ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα. / Δεμένα είναι τα χέρια σου.

Και δεν είν' το μάρμαρο μόνο ο Αργος. / Αν κάτι πήγαινε ν' αλλάξει / στην πορεία των μαρμάρων, / αν άρχιζαν τ' αγάλματα αγώνες / για ελευθερίες και ισότητες / όπως οι δούλοι / οι νεκροί / και το αίσθημά μας, / εσύ θα πορευόσουνα / μέσ' στην κοσμογονία των μαρμάρων / με δεμένα πάλι τα χέρια, αιχμάλωτη. /

Ολοι σε λένε κατ' ευθείαν άγαλμα, / εγώ σε λέω γυναίκα αμέσως. / Οχι γιατί γυναίκα σε παρέδωσε / στο μάρμαρον ο γλύπτης / κι υπόσχονται οι γοφοί σου / ευγονία αγαλμάτων, / καλή σοδειά ακινησίας. / Για τα δεμένα χέρια σου, που έχεις / όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω, / σε λέω γυναίκα. /

Σε λέω γυναίκα / γιατ' είσ' αιχμάλωτη».

οι τρεις ηλικίες της γυναίκας-Gustav Klimt


" Την αναζήτησα στο τηλέφωνο και τη ρώτησα αν βλέπει τη γυναίκα έτσι «αιχμάλωτη» ακόμα, τόσα χρόνια μετά. «Και βέβαια», μου λέει, «γιατί η αιχμαλωσία της έχει σχέση με την ίδια τη φύση της: ό,τι κι αν κάνει η γυναίκα, αιχμάλωτη θα είναι, αφού γεννάει παιδιά. Λάθος απέδωσαν ορισμένοι -ένας πολιτικός χώρος το έκανε "σημαία", μου είπαν- προθέσεις ...ξεσηκωμού των γυναικών προς την ελευθερία σ' αυτό το ποίημα. Το ξέρετε ότι δεν είμαι φεμινίστρια και δεν μπορώ να καταλάβω τι θέλανε ν' αλλάξουνε οι φεμινίστριες. Να γίνουμε ανεξάρτητες; Μπορούμε, το δικαιούμαστε, όταν έχουμε παιδιά;»


Δανάη - Gustav Klimt

Για την Κική Δημουλά δεν υπάρχει γυναίκα που επιλέγει να μην κάνει παιδιά. «Καμία δεν το προτιμάει αυτό, είναι αίτημα της φύσης, στο οποίο δεν μπορεί ν' αντισταθεί, η εκπλήρωση της γονιμότητας. Γρήγορα ή αργά, θα το επιδιώξει... Επομένως, προς τι η αντιπαράθεση με τον άνδρα; Ούτε το αίτημα της ισότητας μπορώ να καταλάβω -είναι δυνατή η ισότητα, υπάρχει στο σύμπαν τίποτα ίσο με το άλλο, δυο λουλούδια έστω; Είμαστε τόσο μπερδεμένοι πάνω σ' αυτό, ενώ είναι τόσο απλό. Πλαστήκαμε δύο διαφορετικά φύλα, ο άνδρας κατά τι ισχυρότερος από τη γυναίκα σωματικά και λιγότερο ευαίσθητος γενικά και η γυναίκα κατά τι πιο ευαίσθητη και ικανή να γεννήσει και να μεγαλώσει παιδιά.

Χωρίς τον άνδρα -συνεχίζει- αμυνόμενον ανέκαθεν για να μην του επιβληθεί το γυναικείο φύλο, δεν γεννάει παιδιά... Ενώ από το άλλο μέρος, οι "επαναστάσεις" της δεν φαίνεται να τη βοήθησαν. Αντιθέτως, νομίζω, τη ζημίωσαν, φορτώνοντάς τη με πολλές ευθύνες -εργασία, οικογένεια- στις οποίες είναι δύσκολο έως αδύνατο ν' ανταποκριθεί. Και την παρέσυραν στην εύκολη διάλυση του γάμου· παραβλέποντας ότι όσοι γάμοι διατηρήθηκαν είναι μια σύμβαση, αναγκαία όμως, εκτός ακραίων περιπτώσεων, γιατί προσφέρει κάποιο στήριγμα. Με συνέπεια να βιώνει σήμερα η γυναίκα μια πολύ μεγάλη μοναξιά».

οι φίλες-Gustav Klimt

Εκείνη, που αφ' ότου έφυγε από τη ζωή ο Αθως Δημουλάς ζει μόνη, θα ήθελε να υπάρχει πάντα ο σύντροφός της δίπλα της... «Λοιπόν», καταλήγει, «δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε τα δύο φύλα, αντίθετα θα πρέπει να τα φέρουμε όσο γίνεται το ένα κοντά στο άλλο, η μοίρα όλων, και των ανδρών και των γυναικών, κρέμεται από μια κλωστή. Που είναι ο θάνατος. Ο θάνατος εξισώνει -ας μη βιαζόμαστε κι ας μην κοπιάζουμε τόσο πολύ για εξίσωση. Ξέρω ότι ...θα τα ακούσω πάλι, αλλά αυτά πιστεύω, και δεν βλέπω τι νόημα έχει αυτή η "Ημέρα". Κάθε μέρα οφείλουμε να γιορτάζουμε οι άνθρωποι. Ότι ζούμε. Επιτέλους, αν πρέπει να κάνουμε μια τέτοια γιορτή, ας γιορτάσουμε άνδρες και γυναίκες μαζί. Αυτή είναι η ζωή και το νόημά της το μεγάλο».

(ολόκληρη η συνέντευξη εδώ: http://archive.enet.gr/online/online_fpage_text/dt=10.03.2007,id=85328388 )

ΣΗΜ. Οι φωτογραφίες προέρχονται από το internet

Σε λέω γυναίκα γιατί είσαι αιχμάλωτη

ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΕΩΣ

άγαλμα γυναίκας με δεμένα τα χέρια

Ὅλοι σὲ λένε κατευθείαν ἄγαλμα,

ἐγὼ σὲ προσφωνῶ γυναίκα κατευθείαν.

Στολίζεις κάποιο πάρκο.

Ἀπὸ μακριὰ ἐξαπατᾶς.

Θαρρεῖ κανεὶς πὼς ἔχεις ἐλαφρὰ ἀνακαθίσει

νὰ θυμηθεῖς ἕνα ὡραῖο ὄνειρο ποὺ εἶδες,

πώς παίρνεις φόρα νὰ τὸ ζήσεις.

Ἀπὸ κοντὰ ξεκαθαρίζει τὸ ὄνειρο:

δεμένα εἶναι πισθάγκωνα τὰ χέρια σου

μ᾿ ἕνα σκοινὶ μαρμάρινο

κι ἡ στάση σου εἶναι ἡ θέλησή σου

κάτι νὰ σὲ βοηθήσει νὰ ξεφύγεις

τὴν ἀγωνία τοῦ αἰχμαλώτου.

Ἔτσι σὲ παραγγείλανε στὸ γλύπτη:

αἰχμάλωτη.

Δὲν μπορεῖς

οὔτε μία βροχὴ νὰ ζυγίσεις στὸ χέρι σου,

οὔτε μία ἐλαφριὰ μαργαρίτα.

Δεμένα εἶναι τὰ χέρια σου.

Καὶ δὲν εἶν᾿ τὸ μάρμαρο μόνο ὁ Ἄργος.

Ἂν κάτι πήγαινε ν᾿ ἀλλάξει

στὴν πορεία τῶν μαρμάρων,

ἂν ἄρχιζαν τ᾿ ἀγάλματα ἀγῶνες

γιὰ ἐλευθερίες καὶ ἰσότητες,

ὅπως οἱ δοῦλοι,

οἱ νεκροὶ

καὶ τὸ αἴσθημά μας,

ἐσὺ θὰ πορευόσουνα

μὲς στὴν κοσμογονία τῶν μαρμάρων

μὲ δεμένα πάλι τὰ χέρια, αἰχμάλωτη.

Ὅλοι σὲ λένε κατευθείαν ἄγαλμα,

ἐγὼ σὲ λέω γυναίκα ἀμέσως.

Ὄχι γιατὶ γυναίκα σὲ παρέδωσε

στὸ μάρμαρο ὁ γλύπτης

κι ὑπόσχονται οἱ γοφοί σου

εὐγονία ἀγαλμάτων,

καλὴ σοδειὰ ἀκινησίας.

Γιατὶ τὰ δεμένα χέρια σου, ποὺ ἔχεις

ὅσους πολλοὺς αἰῶνες σὲ γνωρίζω,

σὲ λέω γυναίκα.

Σὲ λέω γυναίκα

γιατ᾿ εἶσ᾿ αἰχμάλωτη.

Στο ποίημα "Σημείο Αναγνωρίσεως η Κική Δημουλά βλέποντας ένα άγαλμα που παριστάνει μια γυναίκα με δεμένα τα χέρια αναγνωρίζει την πάγια ανά τους αιώνες κοινωνική θέση "αιχμαλωσίας" της γυναίκας.

Ας κάνουμε μια απόπειρα, πριν διαβάσουμε και αναλύσουμε (μας συγχωρείτε, κ. Δημουλά!) το ποίημα στην τάξη, να έρθουμε λίγο πιο κοντά του, να σταθούμε με τη ματιά και τη σκέψη μας σε δύο σημεία που θεωρούμε βασικά.

1) Η παράσταση της γυναίκας με τα δεμένα χέρια προσλαμβάνεται από την ποιήτρια όχι έτσι όπως έχει αρχικά οριστεί από το γλύπτη, δηλαδή ως ιστορική και εθνική αλληγορία, αλλά ως σύμβολο καταπίεσης του γυναικείου φύλου.
( Ο γλύπτης ονομάζοντας "Ήπειρος" το άγαλμά του προφανώς παραπέμπει στην "αιχμαλωσία" της β. Ηπείρου)
Η ποιήτρια, δηλαδή, επανατοποθετεί την πραγματικότητα, επανασυμβολοποιεί το γλυπτό. Προσδίδει άλλο συμβολισμό σ' αυτό απ' αυτόν που έδωσε ο γλύπτης.
Μιλήστε γι' αυτό. Παρατηρήστε με ποια στοιχεία/μέσα επιτυγχάνεται.

2) Παρακολουθήστε μετά, σε όλη την ανάπτυξη του ποιήματος, τους τρόπους, τα μέσα με τα οποία εμφαίνεται η θέση αυτή της γυναίκας. Δεν είναι και λίγα…

Για τα δύο αυτά θέματα θα δοθούν στα σχόλια κάποιες πρώτες ενδεικτικές απαντήσεις, τις οποίες θα επεξεργαστούμε και θα συμπληρώσουμε στην τάξη.

Κρυσταλλία, ξεκώλα (=ξεκόλλα)

Την επόμενη Δευτέρα θα ασχοληθούμε στην τάξη με το "Σημείο αναγνωρίσεως", της Κικής Δημουλά.
Το ποίημα έχει αφορμή του το γλυπτό μιας γυναίκας με δεμένα τα χέρια, του Κωνσταντίνου Σεφερλή, που ο δημιουργός του το ονομάζει " Ήπειρος" και το δώρισε το 1951 στο δήμο Αθηναίων. Βρίσκεται στον πεζόδρομο της Τοσίτσα, δίπλα στο Πολυτεχνείο .

Και δεν πάω να το φωτογραφίσω;
Τετάρτη μεσημέρι. Περπατάω στην Πατησίων. Ο πρωθυπουργός εξαγγέλλει μέτρα για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Κόσμος. Βρώμικα πεζοδρόμια. Μετανάστες με απλωμένες τις πραμάτειες. Έξω από το Πολυτεχνείο ναρκομανείς, άστεγοι, λίγοι φοιτητές, μετανάστες. Στρίβω στην Τοσίτσα. Το ίδιο σκηνικό.
Κάπου εκεί, κοντά και ταυτόχρονα πολύ μακριά, το άγαλμα της γυναίκας με τα δεμένα χέρια. Βαμμένο, ταπεινωμένο. Η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική.

Ο λακεδαιμόνιος γλύπτης φανερό πως προσφέρει μια ιστορική και εθνική αλληγορία: η Ήπειρος, μια αιχμάλωτη, ανήμπορη ύπαρξη.

Η δαιμόνια Δημουλά κάνει αμέσως άλλη πρόσληψη: βλέπει το γλυπτό ως σύμβολο της κοινωνικής καταπίεσης του γυναικείου φύλου: "Σε λέω γυναίκα / γιατί είσαι αιχμάλωτη".

Πού να το 'ξερε ο απελπισμένος ερωτευμένος που έγραφε ανορθόγραφα με μαρκαδόρο τον καημό του στη βάση του αγάλματος "Κρυσταλλία, ξεκώλα", πού να το ήξερε πως κατά ένα απίθανο τρόπο συνέπιπτε με την επιθυμία της ποιήτριας να δει τη γυναίκα να "ξεκολλάει", να σπάει τα δεσμά της και ελεύθερη να βαδίζει στον έρωτα και στη ζωή!

Πού ταξιδεύουν τα αγάλματα που ακίνητα τα νομίζουμε;